پرسشی از محضر علامه مصباح یزدی
پرسش:
هدف از تشکیل حکومت چیست؟ آیا دیدگاه اسلام در این زمینه با دیدگاههای دیگر تفاوتی دارد؟پاسخ:
در باب هدف از تشکیل حکومت نظریه های مختلفی ابراز شده است که ما در اینجا فهرست وار سه نظریه را مطرح و مقایسه می نماییم:1. کسانی چون هابز، از فلاسفه ی سیاسی پس از عصر رنسانس، بر این باورند که هدف و وظیفه ی حکومت تنها برقراری نظم و امنیت در جامعه است؛ به عبارت جامع تر هدف، برقراری امنیت داخلی و خارجی است.
2. برخی گفته اند: قانون و حکومت علاوه بر تأمین و حفظ امنیت، باید عدالت را نیز در جامعه برقرار کند. از اینجا بحث عمیقی درباب رابطه ی بین آزادی، قانون و عدالت، در میان جامعه شناسان سیاسی شروع شده است.
3. دیدگاه سوم در باب هدف از تشکیل حکومت و دولت، دیدگاه اسلامی است که علاوه بر تأمین نظم، امنیت و عدالت و در کل تأمین نیازهای مادّی، بر تأمین نیازهای معنوی و روحانی نیز تأکید دارد.
تفاوت کار ویژه ی حکومت اسلامی با سایر حکومت ها
در اسلام، علاوه بر این که امنیت، دفاع در برابر دشمنان خارجی، برقراری عدل و ادای حق کسی که خدمتی به جامعه ارائه می دهد از وظایف حکومت محسوب می شود، احسان یعنی خدمت به مستمندان و کسانی که فاقد هر گونه توانایی برای خدمت به اجتماع هستند نیز جزء وظایف حکومت است؛ همان گونه که خداوند در آن می فرماید:«إِنَّ اللهَ یَأمُرُِ بِالعَدلِ و الإحسانِ...»(1)
وظیفه ی مسلمانان تنها رعایت عدل نمی باشد، بلکه بالاتر از آن باید در مواردی احسان نیز بکنند. فقرایی که توانایی انجام کاری ندارند، از کارافتادگان و معلولینی که نمی توانند خدمتی به اجتماع ارائه بدهند، حتی معلولین مادرزاد هم از آن جهت که انسان اند حقی در جامعه ی انسانی دارند و دولت اسلامی باید نیازهای اولیه ی آنها را تأمین کند. (2)
فرق دیگری که گرایش اسلامی با برخی گرایشها و مکتبها دارد این است که در گرایش اسلامی نیازهای انسانها تنها به نیازهای مادی و بدنی منحصر نمی شود و نیازهای روانی و بالاتر از آن، نیازهای معنوی و اخروی هم مدّ نظر است؛ دولت های لیبرال منطقاً جز تأمین نیاز مادی افرادی که به جامعه خدمت می کنند وظیفه ی دیگری ندارند، اما دولت اسلامی علاوه بر تأمین نیازهای افراد خدمتگزار در جامعه، باید به افراد معلول و ناتوان نیز کمک کند. علاوه بر آن، باید نیازهای معنوی، روحانی و اخروی انسانها را نیز فراهم کند. و از همین جاست که قوانینی باید در دولت اسلامی وضع و به اجرا گذاشته شود که بتواند همه ی مصالح فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، دنیوی و اخروی انسانها را تأمین کند، نه این که فقط از منافع مادی افراد فعال جامعه حمایت کند. (3)
پی نوشت ها :
1. نحل/90.
2. در حالی که طبق برخی گرایش ها، مانند رژیم مارکسیستی حاکم بر شوروی سابق، چنین افرادی هیچ حقی در جامعه ندارند و در قبال آنها دولت هیچ مسؤولیتی ندارد.
3. اگر سؤال شود که چه دلیلی بر درستی نظریه ی اسلام وجود دارد و از کجا که سایر نظریه ها صحیح نباشد؟ آیا واقعاً در جوامع انسانی باید همه ی مصالح مادی و معنوی تأمین شود و یا تأمین مصالح مادی کفایت می کند؟ در پاسخ باید گفت: ابتدا باید دید اساساً هدف از تشکیل جامعه ی انسانی چیست و نیز رابطه ی رفتارهای اجتماعی انسان با سعادت و کمال نهایی کدام است؟ برای یافتن پاسخ پرسش های فوق می توانید به مقاله ی «هدف زندگی اجتماعی از دیدگاه اسلام» در همین سایت مراجعه کنید.
مصباح یزدی، محمد تقی؛ (1391)، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم: انتشارات مؤسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سرّه)، چاپ اول
