مدرن ترین متفکّر قرون وسطی

مارسیلیوس پادوایی و مشروطیت قرون وسطایی

مارسیلیوس پادوایی، اصلی ترین و «مُدرن» ترین نظریه پرداز سیاسی قرون وسطا، در حدود سال 1275 به دنیا آمد. (1) نام اصلی او مارسیلیو مایناردینی بود. اطلاعات خاص ما درباره ی زندگی او بسیار اندک است. پدرش، مانماتّئو دئی مایناردینی، سردفتر دانشگاه پادوا بود، و ظاهراً مارسیلیوس هم تحصیلاتش را در همانجا به پایان برد. احتمالاً رشته ی تحصیلی اش طب بود - که باعث شد نوعی خویشاوندی خُلقی با ارسطو پیدا کند که در نوشته هایش کاملاً به چشم می آید. از دانشگاه با درجه ی ممتاز فارغ التحصیل شد، که نشانه اش منصوب شدن او به سِمَت رئیس دانشگاه پاریس در 1312 است.
شهرت مارسیلیوس به دلیل فلسفه ی سیاسی اش، خصوصاً اثر بسیار مهمش، دفنسور پاکیس (مدافع صلح) است، که در 1324 آن را به اتمام رساند. (2) دلیل بلافصل نگارش این اثر، نزاعی بود میان پاپ یوآنس بیست و دوّم و لودویگ باوارایی. لودویگ در 1322، پس از نزاعی طولانی، امپراتور امپراتوری مقدس روم شد، امّا پاپ به مخالفت و مقاومت پرداخت.
مارسیلیوس به هنگام پیشروی لودویگ به طرف رُم و سرانجام اخراجش از رُم در رکاب لودویگ بود. مارسیلیوس باقی عمرش را تحت حمایت لودویگ سپری کرد. اگرچه شرایط مرگ مارسیلیوس روشن نیست، امّا بیانیه ی پاپ کلمنس ششم، در 1343، از او به عنوان فردی در گذشته یاد می کند.
دفنسور پاکیس، که مُلهم از مبارزه ی میان امپراتور و پاپ بود - البته شاید تا حدودی - حمله ای بود پیگیرانه به ادّعاهای پاپ برای اِعمال اقتدار سیاسی در این جهان. ما نگاهی به چنین ادعاهایی، و استدلالهایی در دفاع از این ادعاها، در فصل پیش انداختیم. مارسیلیوس برای رد کامل این ادعاها به بنیانهای آنها حمله می برد. مارسیلیوس در مخالفت با نگاه پاپی به طبیعت و کارکرد جامعه ی سیاسی، بدیلی ساخته و پرداخته عرضه می کند که عمدتاً مبنی بر اندیشه ی سیاسی ارسطوست. مارسیلیوس در برابر نگاه پاپی به طبیعت کلیسا و اقتدار پاپ در درون آن، بدلیل چشمگیری عرضه می کند که برگرفته از گزارش خودش از فرمانروایی یا اقتدار سیاسی و قرائت تاریخی - و نه تمثیلی - کتاب مقدس است. مفسران می گویند نگاه مارسیلیوس متأثر از شرایط شهرهای ایتالیای بود که او نخستین تجربه ی سیاسی اش را همانجا به دست آورد. (3) امّا اگرچه ردّ عناصری از اندیشه ی سیاسی او را می توان تا به حکومت شهرهای ایتالیایی پی گرفت، نحوه ی استفاده ی او از این عناصر بکر و اصیل است. باز هم از آن شگفت تر، به کار گرفتن اصولی مشابه در مورد کلیساست.اندکی پس از آنکه مارسیلیوس دفنسور پاکیس را به اتمام رساند، پاپ یوآنس بیست و دوّم او را به ارتداد محکوم کرد. دویست و چهل مورد ارتدادی و بدعتگذارانه در این اثر شناسایی شده بود. در 1343، پاپ کلمنس ششم نوشت که دفنسور پاکیس ارتدادی ترین و بدعتگذارانه ترین اثری است که به عمرش خوانده است.(4)
اصالت و نوآوری عظیم مارسیلیوس در سه حوزه برای فهم مُدرن سیاست اهمیّت محوری دارد: مشروطیت، فرمانفرمایی، و فرمانفرمایی مردمی یا دموکراسی. او برای پروراندن نگاهی به دولت که کاملاً مستقل از ادعاهای پاپی است، از استدلالهای طبیعت گرایانه استفاده می کند، و محکومیتش به ارتداد و بدعتگذاری به دلیل به کار گرفتن استدلالهای مشابه در مورد کلیساست. مارسیلیوس در عرضه ی دیدگاههایش درباره ی رابطه ی میان قدرتهای زمینی و قدرتهای روحانی و ساختار فرمانروایی و اقتدار در درون کلیسا، پاپ، و در واقع کلّ سلسله مراتب کلیسایی را از هر گونه اختیار و امتیاز ویژه در این جهان محروم می کند. اگرچه احتمالاً مارسیلیوس در جهت همین هدف بود که نگاه متمایزش به کنترل اجتماعی قدرت سیاسی را پروراند، امّا گزارش او از دولت و کارکردهای آن اهمیت پایدار و طولانی مدّتی داشت.
اگرچه مارسیلیوس که رسماً به ارتداد و بدعتگذاری محکوم شده بود، و اندیشه هایش بسی پیشتر از زمانه اش بودند، امّا تأثیر محدودی بر نویسندگان بعدی قرون وسطایی گذاشت. دفنسور پاکیس در آینده، در دوره های مبارزه ی انقلابی علیه قدرت خود سرانه ی پادشاهان، بود که دوباره چاپ و منتشر شد و مورد بحث قرار گرفت. (5)

پاورقی ها

1. جزئیات زندگی مارسیلیوس برگرفته از منبع زیر است:
A. Gewirth, Marsilius of Padua: The Defender of Peace, Vol. I: Marsilius of Padue and Medieval Political Philosophy (New York, 1951), pp.20-25.
2. Marsilius of Padua, Defensor Pacis (The Defender of Pease), A. Gewirth, ed. And trans. (New york, 1956), (3.3; p.42).
نقل قولها از این کتاب در این متن با شماره ی گفتار، شماره ی فصل، و شماره ی بخش مشخص شده است. مثلاً 1.6.9 یعنی گفتار اول، فصل ششم، بخش نهم.
3. C.W. Previte- Orton, ''Marsilius of Padua'', Proceedings of the British Academy, 21 (1935); Gewirth, Marsilius of Padua, pp. 24-31; N. Rubenstein, ''Marsilius of Padua and Italian Political Thought of His Time, ''in Europe in the Middle Ages, J.R.Hale, J.R.L. Hightield, B. smalley, eds.(Evanston Ill., 1965).
4. J.Morrall, Political Thought in medieval Times (London, 1958), p.105.
5. Gewirth, Marsilius of Padua, Chap.8.

منبع مقاله :
کلوسکو، جورج، (1390)، تاریخ فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر نی، چاپ دوم