زمینه پیدایش
اسبی نزد ابومسلم مَروزی آوردند گفت: «این به چه کار آید؟» هر کسی سخنی گفت. ابومسلم گفت: «باید آن را برانگیزی و از زن بد و همسایه بد بگریزی.»(1)ضرب المثل های هم مضمون
ـ از مرگ بَتَر صحبت نااهل بود.ـ اگر بد نیستی با بد مشو یار.
ـ ای فَغان از یار ناجنس، ای فغان.
ـ بد بودن بِهْ که با بَدان نشستن و کوه بریدن آسان‌تر از ابله دیدن.
ـ پیراهن سفید وصله سیاه؟!
ـ حیف است ز خوبی که شود عاشق زشتی.
ـ خواهی که کسی شوی، ز ناکس بگریز.
ـ نیک‌نامی خواهی ای دل با بدان صحبت مدار.
ـ یار بد، بَدتر بُوَد از مار بد.
ـ یار بد، خصم جاودان باشد.(2)
اشعار هم مضمون
با مردم اصلْ‌پاک و عاقل، آمیز * وز نااهلان هزار فرسنگ گریز (خیام)با مردم زشت‌نامْ همراه مباش * کز صحبت دیگران سیاهی خیزد (سعدی)
مرد اگر در دَمِ ددان باشد * بِهْ که هم‌صحبت بدان باشد (مکتبی)(4)
با بدان کم نشین که بد مانی * خوپذیر است نفس انسانی زینهار از قرین بد زنهار * وَقِنا ربّنا عذاب النّار(5)
ریشه های قرآنی حدیثی
رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «اِیّاکَ وَ صاحِبَ السُّوءِ، فاِنَّهُ قِطْعَةٌ منَ النّارِ لا یَنْفَعُکَ وُدّْهُ و لا یَفی لَکَ بِعَهْدِهِ؛ از همنشین بد بپرهیز؛ زیرا پاره آتش است، نه دوستی‌اش به تو سود می‌رساند و نه پیمانت را نگه می‌دارد.»(6)امام علی(علیه السلام): «اِحْذَرْ مُجالَسَةَ قَرینِ السُّوءِ، فَاِنَّهُ یُهْلِکُ مْقارِنَهُ وَ یُرْدی مُصاحِبَهُ؛ از هم‌نشینی با همراه بد بپرهیز؛ زیرا او همنشین خود را هلاک می‌کند و یار خود را تباه می‌سازد».(7)
لغات
قرین: همنشین، غالباً به معنی همسر است.برانگیزی: تحریک کنی.
بَتر: بدتر.
فغان: آه و ناله.
خصم: دشمن.
اصلْ‌پاک: خوش‌طینت.
آمیز: معاشرت کن.
وز: و از دم: دهان.
ددان: حیوانات درّنده.
پی‌نوشت‌ها:
1. علی اکبر دهخدا، امثال و حکم، تهران، امیر کبیر، چ 2، ج 2، ص 936.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 334.
3. همان.
4. جعفر شهری، قند و نمک، تهران، معین، چ 4، 1381، صص 363 و 651.
5. متقی هندی، کنز العمال، ترجمه: صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرساله، چ 1، 1389 هـ.ق، ج 9، ص 45.
6. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران، چ 3، 1360، ح 2599.
/م
