گربه مسکین اگر پر داشتی تخم گنجشک از جهان برداشتی

زمینه پیدایش

حضرت موسی(ع) درویشی را دید از برهنگی به ریگ اندر شده. دعا کرد تا خدای عزوجل، او را نعمتی داد. پس از چند روز دیدش گرفتار و خلقی انبوه بر او گرد آمده، گفت: این را چه حالت است؟ گفتند: خمر خورده است، عربده کرده و خون کسی ریخته، قصاصش همی کنند. گربه مسکین اگر پر داشتی * تخم گنجشک از جهان برداشتی موسی به حکمت حق تعالی اقرار کرد و از تجاسُرِ خویش استغفار.(1)

پیامها

اگر انسان‌های کم ظرفیت موقعیت و فرصت بیابند، طغیان می‌کنند.
کاربرد: این مثل به احوال انسان‌های کم ظرفیت که اگر فرصت و موقعیت پیدا کنند، از هیچ ستمی کوتاهی نمی‌کنند، اشاره می‌کند.

ضرب المثل های هم مضمون

بسا مالا که بر مردم وبال است.
پول وقتی زیاد می‌شود، خانه کوچک می‌شود و زن زشت.
خرکه جوش زیاد شد، لگد و جفتک می‌پراند.
زور به کشتن دهد، زر به جهنم برد.(2)

اشعار هم مضمون

نفس اژدرهاست، او کی مرده است * از غم بی‌آلتی افسرده است (مولوی)
شاخ گاوان را اگر خر داشتی * نسل آدم از زمین برداشتی(4)

ریشه های قرآنی حدیثی

قرآن کریم:«إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى؛ همانا انسان سرکشی می‌کند، هرگاه که خویشتن را توانگر بیند». (علق: 6 و 7)
حضرت علی(علیه السلام): «اَلْغِنی یُطغی؛ توانگری سرکشی می‌آورد».(3)

پی‌نوشت‌ها:

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 730.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، 160.
3. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه: سید جلال الدین محدث، دانشگاه تهران، 1360، چ 3، ح 23.
4. فرج الله شریفی گلپایگانی، شرح امثال و حکم، تهران، هیرمند، 1381، چ 2، ج 2، ص 602.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما