تألیف: حمید وثیق زاده انصاری
منبع:راسخون
منبع:راسخون
جهان ما و دست کم آن قسمتی که می‌شناسیمش، از نظر تشکل‌های ستاره‌ای و ویژگی‌ها و شگفتی‌های اجزای آن بسیار وسیع و مرموز است. یکی از روی دادهای دیدنی در اعماق فضای بیرون جو، انفجار پیش ستاره یا ابر نو اختر است.
ابر نو اختر یا انفجار پیش ستاره نقش بسیار مهمی در فضای بین ستاره‌ای بازی می‌کند. هر انفجار نه تنها محیط بین ستاره‌ای را با عناصر سنگین‌تر غنی می‌سازد، بلکه هم چنین با گسترش امواج تکان دهنده و انفجار باعث تحریک ایجاد تشکل‌های جدید پیش ستاره‌ای می‌شود. در علم ستاره شناسی، واژه‌ی "نوا" به معنی جدید است. انفجار پیش ستاره باعث ظهور یک ستاره‌ی جدید نورانی در فضای سماوی می‌شود. اصطلاح ابر نو اختر، اولین بار در سال 1926 توسط فریتز زوئیکی ستاره شناس و متخصص فیزیک نجومی اهل سوئیس ابداع شد. اولین روی داد ثبت شده در این مورد ابر نو اختر SN 185 بود که در سال 185 میلادی مورد بررسی قرار گرفت. سایر موارد ثبت شده عبارتند از مطالعات صورت گرفته در مورد SN 1006، SN 1054 (که موجب ایجاد سحابی خرچنگ شد)، SN 1572 و SN 1604 که آخرین مورد مشاهده شده است.
این روند راه اندازی شده، در شکل گیری یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سفید به اوج خود می‌رسد. این شکل گیری نتیجه‌ی مواد انباشته شده‌ای است که از انفجار پیش ستاره ساطع شده‌اند. بالا رفتن دمای هسته، باعث ایجاد ریز موج‌های لازم برای تولید هم جوشی کربن، راه اندازی هم‌جوشی هسته‌ای، و در نهایت نابودی کامل ستاره می‌شود. کوتوله‌های سفیدی که تشکیل شده‌اند نیز در اثر هیدروژن موجود در سطح و یا نوا دچار انفجار گرمایی در هسته می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که تعدادی ستاره‌ی انفرادی موجود است که هرگز دچار چنین فورانی نمی‌شوند. جرم این ستارگان معمولا بسیار کم‌تر از هشت یا نه جرم خورشیدی است. در این مورد نابودی پیش ستاره، مشخصه‌ی تشکیل کوتوله‌های سفید و فوران نهایی است. مطالعات نشان می‌دهند که در کهکشان ما (کهکشان راه شیری) به طور متوسط هر پنجاه سال یک بار یک انفجار رخ می‌دهد.
جالب توجه است که با پیش رفت تلسکوپ‌ها و فراتر رفتن عمل کرد آنها از بزرگ نمایی روی داد، درک بهتری از فواصل کیهانی و حداکثر شدت و انبساط مطرح شده در جهان فراهم آمده است. به این ترتیب عناصری سنگین‌تر از اکسیژن ایجاد می‌شوند که نتیجه‌ی هم جوشی هسته ای و سنتز هسته‌ای هستند. بقایای انفجار در واقع به صورت ترکیب و به شکل یک ابر، به مدت حدود دو قرن به وجود خود ادامه خواهند داد. انبساط اساسی و تدریجی که راه ورود و خروج به آن بسته است، شرایط خنک و مخلوط شدن را برای ادغام با فضای بین ستاره‌ای اطراف مهیا می‌سازد.
ابر نو اختر چیست؟
ابر نو اختر به انفجار پیش ستاره یا انفجار ستارگان اشاره دارد. انفجارهای پشت سر هم و درخشان، قادرند که یک کهکشان کامل را از نظر پنهان سازند. در واقع تنها چند ماه قبل از دیده شدن آخرین نور انفجار، کهکشان از نظر محو می‌گردد. انرژی تابشی ابر نو اختر در طول فعالیتش، به اندازه‌ی خورشید است. در واقع تحقیقات نشان می‌دهند که یک ابر نو اختر واحد قادر است به میزانی که خورشید در تمام طول عمر تابشی‌اش انرژی آزاد می‌کند، پرتو بیافکند!انفجار ابر نو اختر
در طول یک ابر نو اختر، ستاره‌ای که در حال مردن یا محو شدن است، تمامی ترکیبات خود را آزاد می‌کند. در واقع این اتفاق در مدت زمان یک دهم سرعت نور رخ می‌دهد. موج انفجارِ این انفجار عظیم منتشر شده و اطراف فضای میان ستاره‌ای را تکان می‌دهد. طی این شوک، سایرین نیز متلاشی شده و به شکل پوسته‌ای گسترده از گاز و گرد و غبار به اطراف پخش می‌شوند. ابر نو اختر ممکن است به دنبال یک خاموشی ناگهانی یا شکافت هسته‌ای که در نتیجه‌ی یک روشنی ناگهانی در تولید انرژی است رخ دهد. یک ستاره‌ی پیر به نقطه‌‌‌ای از زمان می‌رسد که پس از آن، هسته‌ی ستاره تولید انرژی از طریق هم جوشی هسته‌ای را متوقف می‌سازد. به این ترتیب یک فرو پاشی ناگهانی و سریع صورت می‌گیرد. سیاه چاله یا ستاره‌ی نوترونی‌ای که ایجاد می‌شود، انرژی بالقوه را دو باره آزاد می‌کند و گرمای تولید شده باعث فرو پاشی لایه‌های بیرونی می‌شود.این روند راه اندازی شده، در شکل گیری یک ستاره‌ی کوتوله‌ی سفید به اوج خود می‌رسد. این شکل گیری نتیجه‌ی مواد انباشته شده‌ای است که از انفجار پیش ستاره ساطع شده‌اند. بالا رفتن دمای هسته، باعث ایجاد ریز موج‌های لازم برای تولید هم جوشی کربن، راه اندازی هم‌جوشی هسته‌ای، و در نهایت نابودی کامل ستاره می‌شود. کوتوله‌های سفیدی که تشکیل شده‌اند نیز در اثر هیدروژن موجود در سطح و یا نوا دچار انفجار گرمایی در هسته می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که تعدادی ستاره‌ی انفرادی موجود است که هرگز دچار چنین فورانی نمی‌شوند. جرم این ستارگان معمولا بسیار کم‌تر از هشت یا نه جرم خورشیدی است. در این مورد نابودی پیش ستاره، مشخصه‌ی تشکیل کوتوله‌های سفید و فوران نهایی است. مطالعات نشان می‌دهند که در کهکشان ما (کهکشان راه شیری) به طور متوسط هر پنجاه سال یک بار یک انفجار رخ می‌دهد.
جالب توجه است که با پیش رفت تلسکوپ‌ها و فراتر رفتن عمل کرد آنها از بزرگ نمایی روی داد، درک بهتری از فواصل کیهانی و حداکثر شدت و انبساط مطرح شده در جهان فراهم آمده است. به این ترتیب عناصری سنگین‌تر از اکسیژن ایجاد می‌شوند که نتیجه‌ی هم جوشی هسته ای و سنتز هسته‌ای هستند. بقایای انفجار در واقع به صورت ترکیب و به شکل یک ابر، به مدت حدود دو قرن به وجود خود ادامه خواهند داد. انبساط اساسی و تدریجی که راه ورود و خروج به آن بسته است، شرایط خنک و مخلوط شدن را برای ادغام با فضای بین ستاره‌ای اطراف مهیا می‌سازد.
/ج
