مشمولین شفاعت از دیدگاه اهل سنت

نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) نخست اهل بیت خود را شفاعت می کنند

1- عن عبدالله بن عمر قال قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): اول من اشفع له من امتی اهل بیتی. ثم الاقرب فالاقرب من قریش ثم الانصار ثم من امن بی و اتبعنی من الیمن ثم سائر العرب. ثم الاعاجم و اول من اشفع له اولوالفضل.
معجم الکبیر طبرانی، ج 12، ح 13550.
از جناب عبدالله بن عمر ( رضی الله) روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: در روز قیامت، نخستین [ گروه] از امتم اهل بیتم را شفاعت خواهد کرد. سپس به ترتیب نزدیکی از قریش، آنگاه انصار را و پس از آنها کسانی از یمن که به من ایمان آوردند و از من پیروی نمودند. آنگاه دیگر اعراب را و سپس مؤمنین عجم را. و نخستین کسی که شفاعت او را خواهم کرد اهل فضل خواهد بود.

شفاعت برای محبان اهل بیت [علیه السلام]

2- عن علی ابن ابی طالب قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): شفاعتی لامتی من احب اهل بیتی. از حضرت علی [ علیه السلام] روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: شفاعتم برای آن گروه از امتم خواهد بود که به اهل بیتم محبت کنند.
کنز العمال، ج 14، ح 39057

شفاعت برای کسانی که صلوات می فرستد

3- عن رویفع بن ثابت انصاری ان رسول الله ( صلی الله علیه و آله) قال: من صلی علی محمد و قال اللهم انزله المقعد المقرب عندک یوم القیامةی و جبت له شفاعتی. از جناب رویفع بن ثابت انصاری ( رضی الله) روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر کس بر من درود بفرستد و بگوید خدایا او را در روز قیامت در قرب خاص خویش جای عطا فرما، برای او شفاعت من واجب می شود.

منابع:

1- مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 108.
2- المعجم الکبیر طبرائی، ج 5، ح 4480.

شفاعت برای کسانی که بعد از اذان دعا می کنند.

4- عن جابر بن عبداله ان رسول الله ( صلی الله علیه و آله) قال: من قال حین یسمع النّدأ اللهم رب هذه الدعوة التامة والصلوة القائمة آت محمد الوسیلة و الفضیلة و ابعثه مقاماً محموداً الذی وعدته حلّت له شفاعتی یوم القیامة.
جناب جابر بن عبدالله ( رضی الله) گفته است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر شخصی هنگام شنیدن اذان بگوید. ای پروردگارِ این دعوتِ کامل و نمازِ بر پا داشته شده! به سیدنا محمد مصطفی ( صلی الله علیه و آله) مقام وسیله و فضیلت مرحمت فرما و او را به مقام محمودی فائز گردان که خود به ایشان وعده فرموده ای، برای گوینده ی [ چنین دعایی] روز قیامت شفاعت من واجب خواهد شد.

منابع:

1- صحیح بخاری، کتاب التفسیر، ج 2، ص 686.
2- جامع ترمذی، ابواب الصلوة، ج 1، ص 29.
3- سنن ابی داوود، کتاب الصلوة، باب ما جاء فی الدعا عند الاذان، ج1، ص 85.

شفاعت برای زائران قبر انور ایشان

5- عن ابن عمر قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): من زار قبری وجبت له شفاعتی.
از جناب ابن عمر( رضی الله) روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت در حق او بر من واجب خواهد شد.

منابع:

1- سنن دار قطنی، ج 2، ص 278.
2- بیهقی، سنن کبری، ج 5، ص 245.
3- بیهقی، شعب الایمان، ج 3، ص 490، ح 4159.
6- عن ابن عمر قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله) : ما جاء نی زائراً لا یعمله حاجه الا زیارتی کان حقاً علیَّ ان اکون له شفیعاً یوم القیامه.
معجم الکبیر طبرانی، ج12، ح 13149
از جناب ابن عمر ( رضی الله) روایت شده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند هر کس برای زیارت کردن من بیاید و کار دیگری جز زیارت من نداشته باشد، بر من واجب است که روز قیامت برای او شفاعت کنم. [ شفیع او در روز قیامت باشم.]

شفاعت برای آنان که چهل حدیث شریف به خاطر می سپارند

7- عن ابی دردا قال: سئل رسول الله ( صلی الله علیه و آله) ما حدّ العلم الذی اذا بلغه الرجل کان فقیها؟ فقال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): من حفظ علی امتی اربعین حدیثاً فی امر دینها بعثه اله فقیهاً وکنت له یوم القیامة شافعاً و شهیداً.
مشکوة المصالح، ج 1، ح 258
جناب ابودردا( رضی الله) روایت کرده است که از نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) پرسیده شد نهایت علم کجاست که چون مردی به آنجا رسید فقیه نامیده می شود؟ در پاسخ، رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: آن کس که چهل حدیث مربوط به دین به خاطر سپرده و به مردم رساند، خدای تعالی روز قیامت این فرد را از گروه فقها بر می انگیزد و من روز قیامت شفاعت گناهان او را خواهم کرد و به ایمان او گواهی خواهم داد. با همین مفهوم، یک روایت را علامه ابن عبدالبر درجامع بیان العلم و فضله، ج1، صص 43 و 44 از جناب عبدالله بن عباس ( رضی الله) نقل کرده است که سند آن را علما از سندهای حسن دانسته اند.

شفاعت فرمودن اهل مدینه را

8- عن عبدالله بن جعفر قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): اول من اشفع له من امتی اهل المدینة، اهل مکه و اهل الطائف. ( کنزالمعال، ج 14، ح 39063) از جناب عبدالله بن جعفر روایت شده است که پیامبر ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: من از امتم نخست اهل مدینه را شفاعت خواهم کرد، سپس اهل مکه و پس از آن، اهل طائف را.

شفاعت آنان را که بر سختی و قحطی مدینه ی طیبه صبر می کنند

9- عن ابی سعید خدری قال: سمعت رسول الله ( صلی الله علیه و آله) یقول من صبر علی شدّتها و لاوائها کنت له شفیعاً یوم القیامة. از جناب ابو سعید خدری ( رضی الله) روایت شده است که گفت از رسول الله ( صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمودند هر کس بر سختی و گرسنگی مدینه ی طیبه صبر کند، من روز قیامت او را شفاعت خواهم کرد.

منابع:

1- مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 29.
2- جامع ترمذی، ج 5، ح 3918.

شفاعت کسانی که در مدینه ی منوره وفات یابند.

10- عن ابن عمر قال: قال النبی ( صلی الله علیه و آله): من استطاع ان یموت بالمدینه فلیمت بها فانی اشفع لمن یموت بها. از جناب ابن عمر ( رضی الله) روایت شده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر کس بتواند در مدینه ی منوره بمیرد، در آنجا بمیرد؛ زیرا من کسانی را که در آنجا بمیرند، شفاعت خواهم کرد.

منابع:

1- جامع ترمذی، ج5، ح 3917.
2- مسند احمد بن حنبل، ج 2، ص 74.
3- المعجم الکبیر، ج 24، ح 823- 826.

حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله) تعداد نامحدودی از امّت خویش را شفاعت می فرمایند:

11- قال بریده سمعت رسول الله ( صلی الله علیه و آله) یقول: انی لارجوا ان اشفع یوم القیامة عدد ما علی الارض من شجرة و مدره. جناب بریده ( رضی الله) گفته است که از رسول الله ( صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمود: من در روز قیامت برابر با تعداد درختان و سنگ ها از افراد امتم شفاعت خواهم کرد.

منابع:

1- مسند احمد بن حنبل، ج 5، ص 347.
2- کنزالعمال، ج 14، ح 39063.

شفاعت برای آنان که حتی از دانه ی خردلی کمتر ایمان دارند

12- عن حمید قال: سمعت انساً قال: سمعت النبی ( صلی الله علیه و آله)یقول: اذا کان یوم القیامة شفعت فقلت یا رب ادخل الجنة من کان فی قلبه خردله فیدخلون. ثم اقول ادخل الجنة من کان فی قلبه أدنی شیئی فقال انس کأنی أنظر الی اصابع رسول الله ( صلی الله علیه و آله). گفته ی انس ( رضی الله) است که فرموده ی نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) را شنیدم که روز قیامت شفاعتم قبول خواهد شد [ شفاعت می کنم]. عرض خواهم کرد ای پروردگار! آنکس را که در دل او به اندازه ی دانه ی خردلی ایمان است وارد بهشت فرما. وارد بهشت خواهند شد. سپس عرض خواهم کرد. آنکس را هم وارد بهشت فرما که در دلش ذره ای از ایمان وجود دارد. از جناب انس ( رضی الله) است که گویا من ( اکنون هم) به انگشتان مبارک پیامبر ( صلی الله علیه و آله) نگاه می کنم.
( صحیح بخاری، ج 2، [ص - ح؟] 1118)

شفاعت پیامبر ( صلی الله علیه و آله) برای مؤمنین مخلص

13- عن ابی هریره انّه قال، قیل یا رسول الله من اسعد الناس بشفاعتک یوم القیامة؟ قال رسول ا لله ( صلی الله علیه و آله) : لقد ظننت یا اباهریره ان لایسئلنی عن هذا الحدیث احد اول منک لما رأیت من حرصک علی الحدیث. اسعد الناس بشفاعتی یوم القیامة من قال لا اله الا الله خالصاً من قلبه او نفسه. از جناب ابوهریره ( رضی الله) روایت شده است که عرض شد یا رسول الله! در روز قیامت مستحق ترین فرد به شفاعت شما چه کس خواهد بود؟ ایشان ( صلی الله علیه و آله)فرمودند: ای ابوهریره! گمان می کنم نخستین کسی هستی که از من در این باره می پرسی؛ چون می بینم نسبت به حدیث من بی اندازه دل بسته ای. در روز قیامت خوشبخت ترین شخص در دریافت شفاعت من آن کس است که با خلوص دل [ یا جان] لا اله الا الله بگوید.

منابع:

1- صحیح بخاری، ج 1، ح 99.
2- این حدیث شریف را امام احمد بن حنبل ( رح) در مسند خویش از جناب ابوهریره ( رضی الله) ، ج2، صص 307 ، 373 و 518 روایت کرده است.

شفاعت پیامبر ( صلی الله علیه و آله) رای مرتکبان کبیره

14- عن انس قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): شفاعتی لأهل الکبائر من امتی. از جناب انس ( رضی الله) روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: شفاعت من برای آن افراد از امتم است که گناه کبیره مرتکب شده اند.

منابع:

1- جامع ترمذی، ج 4، ح 2435.
2- سنن ابی داوود، ج 4، ح 4739.
3- سنن ابن ماجه، ج 2، ح 4310.
4- المعجم الکبیر طبرانی، ج 11، ح 11454.
5- مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 213.
15- عن جعفر بن محمد عن ابیه عن جابر بن عبدالله قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): شفاعتی لاهل الکبائر من امتی. قلت ما هذا یا جابر؟ قال نعم یا محمد! نه من زادت حسنانه فذالک الذی یدخل الجنة بغیر حساب. و من استوت حسناته و سیئاته فذالک الذی یحاسب حساباً یسیرا ثم یدخل الجنه. و انما شفاعة رسول الله ( صلی الله علیه و آله) لمن أوبق نفسه و أثقل ظهره. جناب جابر ( رضی الله) گفته است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: شفاعت من برای مرتکبان کبیره از امتم است. من ( روای) می گویم ای جابر آیا این گونه می شود؟ جابر ( رضی الله) جواب می دهد بله ای محمد! بی تردید آن کس که نیکی هایش زیاد باید بدون حساب وارد بهشت خواهد شد. و آن که نیکی ها و بدی هایش برابر باشد حسابش آسان خواهد بود و سپس وارد بهشت خواهد شد. بی شک شفاعت رسول الله ( صلی الله علیه و آله) برای آن کس خواهد بود که نفس خویش را هلاک کرده و پشت خویش را سنگین نموده است.
کنز العمال، ج 14، ح 39751
16- عن ابی درداء قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله) شفاعتی لاهل الذنوب من امّتی قال ابودرداء و إن زنی و إن سرق. قال: نعم! و إن زنی و إن سرق علی رغم أنف ابی درداء ( کنز العمال، ج 14، ح 39056). از جناب ابودرداء( رضی الله) روایت شده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: شفاعت من برای گناهکاران امتم خواهد بود. ابودردارء عرض کرد حتی اگر زنا یا سرقت کرده باشد؟ ایشان ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: بله! علیرغم ناخشنودی ابودرداء ( این را از سر محبت فرمودند) حتی اگر زنا یا دزدی کرده باشد.

نجات از عذاب دوزخ، با شفاعت پیامبر( صلی الله علیه و آله)

17- عن عمران بن حصین عن النبی ( صلی الله علیه و آله) قال: یخرج قوم من النار محمد ( صلی الله علیه و آله) فیدخلون الجنة و یسمون الجهنمیین. از جناب عمران بن حصین روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: گروهی در نتیجه ی شفاعت حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله) از دوزخ بیرون آورده می شوند و وارد بهشت خواهند شد. اهل بهشت آنها را دوزخی ها می نامند.

منابع:

1- صحیح بخاری، ج 1، صص 971 و 972.
2- جامع ترمذی، کتاب صفة جهنم، باب ذکر من یخرج من النار من اهل التوحید، ج 1، ص 84، ح 2600.
18- عن ابی سعید قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): اما اهل النار الذین هم اهلها فلایموتون فیها و لا یحیون و لکن ناس اصابتهم نار بذنوبهم او بخطایاهم فاماتتهم اماتةً حتی اذا کانوا فخماً اذن لهم فی الشفاعة فجیئی بهم ضبائر ضبائر فبثوا علی انهار الجنة فقیل یا اهل الجنة افیضوا علیهم فینبتون نبات الحبة تکون فی حمیل السیل. قال فقال رجل من القوم کانّ رسول الله ( صلی الله علیه و آله) قد کان فی البادیه. از جناب ابوسعید روایت شده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: در دوزخ دوزخی ها نه می میرند و نه زنده می شوند. ولی گروهی از مردم به خاطر گناهان و کارهای اشتباهشان آتش به آنها می رسد و آنها را می میراند و چون ذغال ( نیم سوخته) شدند. اجازه ی شفاعتشان داده می شود. آنگاه گروه گروه بیرون می آیند و در کنار نهرهای بهشتی پراکنده می گردند و گفته می شود ای بهشتیان بر آنها آب بریزید. از آن آب همچون سبزه ی کنار رودخانه که دانه هایشان را سیل آورده می رویند. ( روای) گفت: کسی از آن افراد گفت: گویی رسول الله ( صلی الله علیه و آله) در آن صحرا بوده اند.

منابع:

1- صحیح مسلم، ج1، ح 306.
2- سنن ابن ماجه، ج 2، ح 4309.
19- عن ابی سعید الخدری ان رسول الله ( صلی الله علیه و آله)ذُکِرَ عنده عمه ابوطالب فقال: لعله تنفعه شفاعتی یوم القیامة. جناب ابوسعید خدری گفته است نزد رسول الله ( صلی الله علیه و آله) سخن از عمویشان ابوطالب شد. ایشان ( صلی الله علیه و آله) فرمودند روز قیامت شفاعت من او را فایده خواهد بخشد.
از احادیث شریف فوق این موضوع حتمی است که شفاعت حق نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) است. روز قیامت ایشان( صلی الله علیه و آله) امّت را بر حسب درجات، شفاعت خواهند فرمود و شفاعتشان پذیرفته خواهد شد و بر اساس آن، ایشان افراد را از دوزخ بیرون آورده و وارد بهشت می کنند. ولی با وجود این، افراد بدبخت و بیچاره ای هستند که در آن روز از دریای بیکران بخشش و مغفرت بهره مند نخواهند شد. خدایتعالی آنها را از این نعمت محروم خواهد نمود و عذاب دوزخ را برای آنها مقدّر خواهد فرمود. در زیر، پیرامون این افراد بدبخت و شقاوتمند، بعضی احادیث شریف را ملاحظه کنید.

منکر شفاعت پیامبر( صلی الله علیه و آله) از شفاعت ایشان محروم است

20- عن زیدبن ارقم قال: قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله): شفاعتی یوم القیامة حق فمن لم یؤمن بها لم یکن من اهلها. از جناب زیدبن ارقم روایت شده است که نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: روز قیامت شفاعت من حل است. بنابراین کسی که به آن یقین نداشته باشد، از اهل شفاعت هم نخواهد بود ( یعنی از شفاعت محروم خواهد شد) . کنزالعمال، ج14، ح 39059
21- امام ابوبکر محمد بن حسین آجری در کتاب الشریعه ی خویش از جناب انس ( رضی الله) نقل کرده است که رسول الله ( صلی الله علیه و آله) فرمودند: من کذب بالشفاعة فلیس له فیها نصیب. کسی که شفاعت را دروغ پندارد از آن بهره مند نخواهد شد. ( الشریعه، ص 337).
حافظ ابن حجر عسقلانی در فتح الباری در شرح صحیح بخاری، ج11، ص 426 پیرامون این روایت می گوید که جناب سعید بن منصور آن را با سند صحیح روایت کرده است.
از شفاعت نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) تنها آن کس نصیبش حرمان و تأسف خواهد بود که در تقدیر ازلی شقاوت برای او نوشته شده است و در سویدای دلش ذره ای از محبت ذات ستوده صفات ( صلی الله علیه و آله) نیست. از شفاعت عام ایشان فقط آن کس محروم خواهد شد که در دامن اعمالش حتی یک ذره ایمان وجود نداشته است. جز این گونه افراد که در روز قیامت از شفاعت محروم خواهند شد، کسی که بی اعتقاد بدعمل و گستاخ و بی ادب است، خود بر بدبختی و بیچارگی خویش افزوده است و تا آخرین لحظه، توفیق توبه نخواهد یافت. وگرنه از این در رحمت، پیروان گناهکار هم شفاعت و بخشش از سر صدقه دریافت خواهند کرد و دست خالی نخواهند ماند.
منبع مقاله: القادری، دکتر محمد طاهر، (1390)، عقیده شفاعت، سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی- معاونت فرهنگی، چاپ اول.