نویسنده: دکتر شکوفه موسوی
بسیاری از والدین برای تشویق رفتارهای موفق از روش هایی مثل پند دادن، نصیحت و سرزنش کردن، مثال آوردن از دیگران و مقایسه کردن استفاده می کنند. و معمولاً می گویند: « ما همه کاری کردیم، ولی موفق نشدیم.» تمایلی که به موفقیت فرزندان شان دارند قابل ارزش است، اما راه کارهایی که در دسترس دارند محدود است. اگر به نتیجه نرسد، عصبانی می شوند و آن وقت، بین آن ها و فرزندان شان برخورد پیش می آید. گاهی برخورد بین والدین و فرزندان طیفی از تهدید کردن، طرد کردن، بی اعتنایی کردن، قهر کردن، نیش و کنایه زدن، خواهش و التماس کردن، وعده های وسوسه کننده دادن و برخوردهای فیزیکی از سوی والدین و مقابله جویی و لجبازی کردن، و باج خواهی را از سوی فرزندان دربرمی گیرد.
آن موضوعی که باید باعث رشد و تعالی و موفقیت فرزند می شد، عملاً زمینه ای برای بحث ها و درگیری های تمام نشدنی و نیز افت عملکرد کلی خانواده می شود.
والدین می گویند: شما ناسپاسید.
فرزندان می گویند: شما همیشه سر ما منت می گذارید.
والدین می گویند: ما از صبح تا غروب زحمت می کشیم تا شما موفق شوید و آینده ی روشنی داشته باشید.
فرزندان می گویند: این وظیفه ی شماست. هر پدر و مادری باید این کارها را بکنند.
والدین چیزی نمی گویند. فرزندان هم چیزی نمی گویند و فضای سنگین قهر و دلخوری خانواده را می گیرد.
آیا « همه ی کارهای لازم» که ادعا می کنند انجام داده اند، همین ها است؟
والدین باید برای کمک به رفتار تحصیلی موفق درد فرزندان با هم توافق داشته باشند. یعنی هر دو بر سر این که مشکل چیست؟ چه شدتی دارد؟ چه عواقبی دارد؟ چرا ایجاد شده؟ در چه شرایطی بیش تر می شود؟ در چه شرایطی کمتر می شود؟ چه راه حل هایی دارد؟ و اصلاً چرا باید حل شود؟ اتفاق نظر داشته باشند. بعد از اتفاق نظر بر سر مشکل و راه حل و پیشنهادات عملی، موضوع را با فرزندشان در میان بگذارند. هر چه فرزندشان بزرگ تر باشد، تأثیر او در برنامه ریزی تحصیلی بیشتر است و از نظرات او بیشتر استفاده خواهد شد.
والدین باید به فرزند خود بگویند دقیقاً چه انتظاری از او دارند و او چه کار باید بکند. طریقه ی نظارت و نیز نوع پاسخ به عملکرد فرزندشان را هم تعیین می کنند. والدین و دانش آموزان براساس تواقق، برنامه ای می ریزند و آن را می نویسند. این برنامه باید متناسب با توانایی ها و شرایط دانش آموزان باشد. یعنی باید زمان شروع کردن هر فعالیت، و مدت زمانی که به آن اختصاص می یابد، و زمان های استراحت و تفریح در آن برنامه کاملاً مشخص و روشن باشد و به او کمک شود تا سر وقت کارش را شروع کند. به او کمک شود تا بعد از هر استراحت، دوباره در زمان تعیین شده سر درس برگردد. بهتر است نظارت توسط یکی از والدین، که معمولاً مادر است، انجام شود. مرتب سر ساعت خاصی خلاصه ی عملکرد در حضور فرزند به اطلاع پدر برسد. امتیازات محاسبه شود و جایزه داده شود.
مثلاً: علی! من و مادر فکر می کنیم بهتر است از فردا به این برنامه ی درسی عمل کنی.
از ساعت 4 غروب شروع می کنی. در هر نوبت 45 دقیقه درس می خوانی.
15 دقیقه استراحت می کنی. هر روز 3 بار وهر بار 45 دقیقه درس می خوانی.
مادر هر دفعه در تقویم، برایت علامت می گذارد. برای هر علامت هم جایزه ای در نظر می گیریم، و هر شب ساعت 7، هر سه این تقویم را نگاه می کنیم.
نظارت والدین باید منظم و پی گیرانه باشد، و جوایز با توافق والدین و دانش آموزان تعیین شود. بهتر است جایزه کوچک باشد، مثلاً مداد، پاک کن، شکلات و... و به طور مکرر داده شود.
وقتی برنامه با موفقیت پیش رفت، می توان به جایزه ی هر 2 شب یا هر 3 شب فکر کرد. یعنی امتیازات چند روز جمع شود و جایزه ای بزرگ تر و قیمتی تر داده شود. مثل یکCD بازی، یک غذای بیرون در رستوران یا رفتن به سینما.
موفق پیش رفتن برنامه، به نظارت والدین و صبر و تحمل آن ها نیاز دارد. از یاد نبریم که عادت های قبلی در ناخودآگاه دانش آموزان ثبت شده است، لذا برای ایجاد هر عادت جدید باید فرصت کافی به آن ها داده شود. والدین باید ارزیابی کنند که چه عواملی باعث موفقیت یا عدم موفقیت برنامه می شود و همان را اصلاح کنند. بسیاری از والدین با ابتکار و خلاقیت، این پی گیری و نظارت را انجام می دهند. همین برنامه باعث می شود اوقات خوبی را با فرزندشان بگذرانند. بعضی از والدین هم برای نظارت و پی گیری وقت نمی گذارند. در حالی که وقتی تکالیفی برای دانش آموزان مطرح می شود، در واقع خود والدین هم تکلیفی دارند که چیزی نیست جز: تداوم، صرف وقت، پی گیر بودن و خوش قول بودن.
گاه ممکن است برنامه ها به دلیل رفتارهای مربوط به والدین با موفقیت پیش نرود؛ مثل مواقعی که والدین با هم توافق ندارند و به فرزندشان کمک نمی کنند و سر وقت به کارهای او نظارت ندارند، یا پاداش ها را به موقع نمی دهند. در این زمان چالش مهمی برای والدین مطرح می شود که باید با تجدیدنظر در شیوه ی زندگی، تنظیم وقت و برنامه ریزی های جدید، آن را برطرف کنند.
یک برنامه حداقل باید 12 هفته اجرا شود تا بتوان نتیجه گرفت که موفق و مؤثر بوده یا نه، که اغلب مواقع هم اجرای برنامه های اصولی، موفقیت آمیز است. اگر برنامه موفق نبود باید پی گیری شود که دلیل چیست و چه کارهایی باید انجام داد.
منبع مقاله :
موسوی، شکوفه؛ (1386) موفقیت تحصیلی: نقش والدین در تحصیل فرزندان، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم
