نويسندگان: محمود حبيب الهي، مهناز صادقيان لودريچه، افتخار السادات چراغچي
چطور با کودک بازي کنيم؟
کودک شما در سنين متفاوت نياز به انجام بازي هاي متفاوتي دارد که با رشد مغزي او تطبيق داشته باشد. انجام اين بازي ها مي تواند به رشد و تکامل رواني و عقلاني کودک کمک مي کند.دکتر پازک معتقد است به همان اندازه که مهم است يک کودک چه چيزي را ياد بگيرد، چگونگي ياد گرفتن آن مطلب نيز اهميّت دارد. به همين دليل است که وي والدين را تشويق مي کند که وقت کافي براي بازي به کودکانشان بدهند. بازي نقش اصلي و حياتي براي کودک دارد. وظيفه ي او بازي و بچگي کردن است. کودکي که بازي نمي کند، بيمار است. همه چيز در بازي بروز مي کند؛ خلاقيت، احساسات، هوش و پس بازي را به ديد حقارت نگاه نکنيم.
براي بازي با کودک اصول زير را فراموش نکنيد:
1)شما بايد کودک شويد.
2) تأييد کودک اعتماد به نفس او را بالا مي برد.
3) از کودک کمک بخواهيد تا ياد بگيرد کمک بخواهد (بزرگتر که شد مشورت مي خواهد).
4) هيچ وقت کلمه «نه» يا «نمي شود» را به کار نبريد. (به صورت مثبت به کار بريد مثلاً بگوييد: بهتر نيست اين گونه عمل کنيم.)
5) کودک شما بايد همبازي داشته باشد.
به طور کلي کارشناسان بر اين عقيده اند که هر چه وسيله اي که به عنوان اسباب بازي مورد استفاده قرار مي گيرد خارج از کاربردهاي روزمره و واقعي خود باشد، خلاقيت کودک را بيشتر تحريک مي کند. مثلاً بسياري از کودکان از پشتي يا بالش به عنوان اسب براي بازي خود استفاده مي کنند.
نياز کودکان در اين مرحله چيست؟
با اينکه آگاهي از رشد ذهني و مغزي کودک از اهميّت خاصي برخوردار است. امّا لزومي ندارد که شما نسبت به آن بيش از حد نگران باشيد. فراموش نکنيد که کودکان با توانايي هاي خاص خود براي يادگيري متولد مي شوند و بسياري از مهارت ها را بدون نياز به آموزش ياد مي گيرند . به عنوان مثال شما نمي توانيد به کودکتان ياد بدهيد که حرف بزند بلکه با به کار بردن روش ها و تجربيات خود، او را تشويق مي کنيد تا مهارت هاي زباني خويش را توسعه دهد.نکاتي در مورد گروه هاي سني مختلف:
نوزادان:
با او زياد صبحت کنيد زبان طبيعي ترين راه براي جلب توجه و برقراري ارتباط با کودک است. هر صدايي که در مي آورد شما هم آن را تکرار کنيد يا برايش لالايي بخوانيد. وقتي در حال انجام کار خاصي هستيد، مثلاً به او لباس مي پوشانيد يا او را حمام مي کنيد، برايش بگوييد که داريد چه کاري انجام مي دهيد.برايش کتاب بخوانيد. کودکان خواندن و نوشتن را از طريق شنيدن مکرر ياد مي گيرند. کتاب هاي بسياري در بازار وجود ندارد که مي توانيد آنها را براي نوزادان بخوانيد به حرکات و واکنش هايش پاسخ دهيد. وقتي کودکتان گريه مي کند، در واقع با اين کار مي خواهد توجه شما را به خود جلب کند. براي پاسخگويي به اين خواسته اش به او نگاه کنيد، او را برداريد و راه ببريد. با اين کارها به او مي آموزيد که به او و نيازهايش توجه داريد و مي توانيد تکيه گاه خوبي براي احساساتش باشيد.
کودکان نوپا:
به منظور توسعه توانايي هاي زباني کودک مرتب از او سؤال کنيد. به عنوان مثال بپرسيد: «براي صبحانه چي دوست داري بخوري؟» از او بخواهيد کارهاي ساده انجام دهد «حالا، کتابت را باز کن»؛ از بازي هاي انگشتي مثل اثل متل توتوله و ...استفاده کنيد. اين روش، روش بسيار مناسبي هم براي سرگرمي و توسعه مهارت هاي زباني کودک محسوب مي شود.با انجام حرکات ساده و نرمش با او بپردازيد. حرکت موجب افزايش سطح هوشياري و تکامل ذهني کودک مي شود. به منظور سرگرمي کودک نو پاي خود، او را قدم به قدم راه ببريد يا به وسيله ي وسايل ارزان قيمت و اسباب بازي هاي خانگي با او بازي کنيد.
کودک نوپاي شما اين توانايي را دارد که وقتي شما شعرهاي مورد علاقه اش را مي خوانيد يا موقع خواب داستاني برايش تعريف مي کنيد. شما را همراهي کند. بنابراين با پرسيدن سؤالاتي ترغيبش کنيد تا در خواندن با شما همراه شود.
او را براي انجام فعاليت بيشتر تشويق کنيد. به عنوان مثال از او بخواهيد با قرار دادن همه ي جوراب ها در يک سبد مخصوص، در شستن لباس ها به شما کمک کند.
بگذاريد خودش را کشف کند به کودکان بايد اين فرصت را داد تا جهان اطرافشان را به سبک و شيوه ي خودشان کشف کنند. البته در محيطي امن و بي خطر. از اين طريق است که آنها ياد مي گيرند لمس کنند، مزه کنند، بچشند، صداها را بشنوند و احساس کنند. وسايل ايمن و متنوعي از قبيل کتاب، اسباب بازي هاي مختلف و ... را در اختيارشان بگذاريد زيرا باعث انگيزه و علاقه ي بيشتري براي کشف جهان اطراف و محيط در آنها مي شود.
ساير کودکان بد نيست بدانيد مهارت هاي زباني کودکان در سنين بالاتر هم با سرعت قابل توجهي رشد مي کند و توسعه مهارت هاي اساسي گفتاري در آنان تا سنين 8 و 9سالگي ادامه مي يابد. همان طور که کودک شما پا به سنين پيش دبستاني و مدرسه مي گذارد، مي توانيد سؤلات بيشتري از او بپرسيد مثلاً «فکر مي کني بعداً در اين داستان چه اتفاقي مي افتد؟»
تمرينات خواندن و نوشتن را افزايش دهيد. کودکتان را با محيطي پر از تصاوير گوناگون و وسايل علمي، هنري مانند کتاب، روزنامه و مجلات سرگرم کنيد. کلمه سازي و بازي با کلمات را بخشي از برنامه ي روزانه او قرار دهيد. اين کار به آمادگي هر چه بيشتر او براي خواندن کمک مي کند.
در انتخاب دوست به او کمک کنيد. در سنين قبل از مدرسه، کودکان ياد مي گيرند که با ساير همسالان خود بازي کنند و در جمع آنها باشند.
لذا مهارت هاي اجتماعي از طريق تمرين و کاربرد صحيح است که رشد پيدا مي کند. پس سعي کنيد او را در بازي با ساير کودکان تشويق کنيد هم چنين انتظار نداشته باشيد که کودکان در اين سنين بتوانند در هر برنامه اي شرکت کنند و اين راهنمائي هاي خوب شماست که به آنها در انتخاب هر چه بهتر دوست کمک خواهد کرد.
همان گونه که کودک شما رشد مي کند و بزرگ تر مي شود تمام فعاليت هاي فکري و ذهني او نيز بر اساس يافته هاي قبلي اش شکل مي گيرد. لذا نکته ي قابل توجه و مهم در اينجا اين است که اگر چه دوره هاي زماني خاصي براي رشد فکري و يادگيري کودک مناسب ترند (از زمان تولد تا 5 سالگي) امّا اين را هميشه به خاطر داشته باشيد که هيچ گاه براي تربيت صحيح و رشد فکري کودکان دير نيست.
بازيهاي ساده در خانه
همه ي ما دوست داريم کودکاني با استعداد و باهوش داشته باشيم امّا شايد نمي دانيم که چگونه مي توانيم به رشد استعدادهاي بالفعل کودکمان کمک کنيم. مهمترين راه حل براي کمک به رشد کودک زير 6 سال بازي است. اگر محيط را غني کنيم و کودک را در کسب اطلاعات و تجربه ها در يک فضاي امن و مناسب همراهي کنيم او با احساس خوب بازي مي کند و بازي اش يک بازي سازنده مي شود. احساس خوبي که کودک از بازي با والدين پيدا مي کند در همه ابعاد زندگي او و والدين اثر مي گذارد و بسياري از ناهنجاري هاي رفتاري کودکان را کم مي کند يا از بين مي برد.تحقيقات جديد نشان داده، نوع بازي مادر و پدر با فرزندشان با هم متفاوت است. کودکاني که هر دو نوع بازي را دارند به خوبي فعاليت هاي مناسب زندگي را مي آموزند امّا کودکاني که پدر آن ها را به سمت بازي با مادر سوق مي دهد، تفاوت ها را ياد نمي گيرند. طي 6 ماهه ي نخست زندگي بازي با کودک معمولاً لمسي يا زباني است. وقتي پدر با فرزندش بازي مي کند بيشتر به دنبال خوشگذراني با او است، از ديدن لبخند فرزند احساس خوشبختي مي کند و با او مي خندد. برعکس بازي هاي مادرانه بيشتر آموزشي است و مادر ترجيح مي دهد حين بازي به فرزندش آموزش دهد.
وقتي کودک به يک سالگي مي رسد، بازي هاي فيزيکي بيشتر مورد علاقه او هستند. وقتي پدر با فرزندش بازي مي کند دوست دارد دست و پاهاي فرزندش را تکان دهد و کمي که او بزرگ تر مي شود، چهار دست و پا به دنبال او مي دود. بسيارند مادراني که از کشتي گرفتن بيزارند امّا يکي از سرگرمي هاي پدر و فرزند به خصوص پدر و پسر کشتي گرفتن است. مادرها مي ترسند. اين بازي فرزندان شان را خشن بار بياورد اما نتايج بررسي هاي جديد محققان نشان داده بازي هاي جنگي که پدر با مهرباني با فرزندش انجام مي دهد به او کنترل احساسات را مي آموزد و ياد مي دهد حتي در زمان جنگ و دعوا نيز مي توان بر احساس خشم غلبه کرد.
به طور خلاصه مي توان گفت بازي هاي پدرانه بشتر بازي هاي بدني محرک هستند که باعث هماهنگي بهتر دست و پا و خلاقيت کودک مي شوند و بازي هاي مادرانه بازي هاي آرامي هستند که زبان، تخيل و درک کودک را بالا مي برند. کودک با بازي والدين 2 دنياي مختلف را تجربه مي کند، دنياهايي که مکمل هم هستند و آموزش هاي هر دو زندگي را به او مي شناساند.
آب بازي
کودکي که با آب بازي مي کند، در حال يادگيري علت و معلول گرما و سرما، جاري شدن و فرو رفتن آب در زمين است. اين کودک پس از اينکه به عنوان موجودي کوچک در دنياي بزرگ يک روز سخت را پشت سر گذاشته، با آب بازي آرامش پيدا مي کند. او لغات جديد مي آموزد، به خاصيّت خيس بودن آب و جنس حباب ها فکر مي کند و شما تصور مي کنيد که او فقط مشغول خراب کاري است. آب يک وسيله ي بازي است که به طور طبيعي و دائم در خانه ها وجود دارد. بچه هاي کوچک آب بازي را دوست دارند و در مورد آن بسيار کنجکاو هستند. از آن جايي که مي توان با آب بازي هاي متنوعي را انجام داد، علاقه مندان فراواني در سطح جهان دارد. کودکان نوپا دوست دارند از طريق حواسشان به خصوص حس لامسه به کشف بپردازند. پس آب بازي کودکان را دست کم نگيريد.انواع بازي
بازي هاي جسماني:
شامل دويدن، پريدن، بالا رفتن، طناب بازي و... است اين بازي هاي مهارت هاي حرکتي عمده و حرکت ها را گسترش مي دهد. کودک از عضلات و اندام هاي مختلف کمک مي گيرد و اين عمل سبب تقويت آنان مي شود. بازي مکانيسم هاي داخلي بدن مانند گردش خون و هضم و جذب و دفع را تنظيم مي کند.بازي هاي سازنده:
اين بازي ها به گسترش مهارت هاي حرکتي ظريف و هماهنگي چشم و دست کمک مي کند مانند ساخت مکعب، مخلوط کردن و جور کردن اشيا و رده بندي و شکلها و...بازي هاي اجتماعي:
نوزادان لبخند زدن، نگاه کردن و خنديدن را دوست دارند؛ بازي هايي نظير قايم موشک کودک در همه ي سنين نيازمند فرصت هايي براي درآميختن با ساير کودکان است. بازي اجتماعي کودک را متوجه ديگران مي کند، ياد مي گيرد ديگران را در هنگام بازي در وسايل و فعاليت خود سهيم نمايد و بدين ترتيب حس همکاري، تعاون و احترام گذاشتن به ديگران در وي رشد مي کند.بازي هاي خلاق:
اين بازي ها به بيان احساسات و عقايد کودک کمک مي کند. فعاليت هايي از قبيل نقاشي کردن چسباندن اشيا ترسيم کردن و مدل سازي جزء اين دسته از بازي ها هستند.بازي اکتشافي:
يک تجربه ي يادگيري با اهميت براي کودک است. کودکان نياز دارند چگونگي کارکرد وسايل اندازه ي شکل ها، رنگ ها و بافت هاي متفاوت اشيا را کشف کنند. اين بازي ها پايه اي براي علوم فراهم مي کنند.بازي کارکردي و نمايشي:
کودکان از دنياي اطراف خويش آگاهي زيادي دارند، وانمود به استفاده کردن از اشيا آشنا براي مثال استفاده از يک شانه به عنوان تلفن، يک اسباب بازي روي زمين به عنوان اتومبيل.انواع بازي ها از لحاظ هم بازي
بازي مشارکتي:
وقتي کودکان با يکديگر بازي مي کنند و مواد فعاليت هاي مشابه را به طور مشترک به يک شيوه ي غير سازماندهي شده استفاده مي کنند، بازي مشارکتي صورت مي گيرد. اين نوع بازي نياز به يک هدف سازماندهي شده دارد.بازي مستمر:
کودکان مستقلاً و به تنهايي بازي مي کنند بدون اينکه به ديگران مراجعه کنند.مشاهده گر:
کودکان به مشاهده ي بازي ديگران مي پردازند، سؤال مي کنند، پيشنهاد مي دهند، امّا وارد بازي نمي شوند.
بازي موازي:
بچه هايي که به سادگي در کنار همديگر با وسايل مشابه بازي مي کنند.منبع مقاله :
حبيب الهي، محمد، صادقيان، مهناز، چراغچي، افتخار السادات، (1392)، کودک و بازي، اسباب بازي، قم: ابتکار دانش، چاپ اول
