تألیف: حمید وثیق زاده انصاری
منبع:راسخون
منبع:راسخون
مقاله‌ی زیر را بخوانید تا از حقایق و اطلاعات جالبی در باره‌ی توندرا آگاهی یافته و بیوم منحصر به فرد و اسرار آمیز توندرا را بیشتر بشناسید . . .
توندرا بزرگترین زیست بوم بر روی سیاره‌ی زمین است و تقریباً یک پنجم سطح کل زمین را شامل می‌شود. دو نوع توندرای اصلی وجود دارد. این دو نوع عبارتند از: توندرای آرکتیک یا قطبی و توندرای آلپی یا کوهستانی. توندرای قطبی در نیم کره‌ی شمالی، و در دایره‌ی قطبی واقع شده است و سردترین نقطه بر روی زمین است! مطالعات نشان می‌دهند که قطب شمال یعنی جایی که توندرا در آن قرار دارد در گذشته به سردی امروز نبوده است. این امر به علت حرکات تدریجی صفحات تشکیل دهنده‌ی سطح زمین و تغییر مداوم در شرایط آب و هوایی جهان است که منجر به شرایط آب و هوایی فعلی توندرا شده است. توندرای آلپی (کوهستانی) از مناطقی با ارتفاع بالا شامل قلل کوهها تشکیل می‌شود. بسیاری از مردم فکر می‌کنند که در قطب جنوب نیز توندرا وجود دارد. قطب جنوب بسیار سرد است و هیچ موجود زنده‌ای نمی‌تواند در آن پرورش یابد. با این حال، برخی از مناطق قطب جنوب، مانند شبه جزیره‌ی قطب جنوب، دارای شرایط آب و هوایی مساعد برای حفظ پوشش گیاهی است. با این حال، شرایط آب و هوایی قطب جنوب برای تشکیل یک توندرای ایده آل نا مساعد است، به همین دلیل، برخی از کار شناسان، توندرای قطب جنوب را یک توندرای واقعی به حساب نمی‌آورند.
هنگامی که در باره‌ی بیوم توندرا صحبت می‌کنیم، معمولاً به یاد توندرای قطبی میافتیم که اتفاقاً نو خاسته‌ترین بیوم در میان تمام آنها است و در حدود 000ر10 سال پیش به وجود آمده است. به علت شرایط جغرافیایی خاص بیوم توندرا، تمام چیزهای مربوط به این مکان غیر عادی و پیچیده هستند. به عنوان مثال، در طول فصل تابستان، خورشید در بیوم توندرا به مدت 24 ساعت می‌تابد، به این معنی که حتی در نیمه‌ی شب نیز هوا کاملاً روشن و آفتابی است! گیاهان و جانوران موجود در توندرا خود را با شرایط آب و هوایی و محیط اطراف بیوم سازگار کرده‌اند. هر چه بیشتر به مطالعه در باره‌ی این نقطه از زمین ادامه دهید، پی خواهید برد که زندگی در بزرگترین بیوم روی زمین چقدر متفاوت و غیر قابل تصور است.
آب و هوا در بیوم توندرا
هر وقت که به توندرا می‌اندیشیم، به یاد برف، دمای انجماد و خرس‌های قطبی میافتیم! با این حال، توندرا تمام چیزهایی است که می‌توانید به آنها فکر کنید، و حتی بیشتر از آن! ما چندی پیش به "نور خورشید 24 ساعته" در طول تابستان اشاره کرده‌ایم؛ درست است؟ شرایط آب و هوایی منطقه‌ی توندرا چیزی جز آن چه که ما تجربه کرده‌ایم نیست. برخی از اطلاعات مهم در باره‌ی آب و هوای توندرا در زیر ذکر می‌شوند. توندرای قطبی در محدوده‌ی عرض جغرافیایی 55 – 70 درجه‌ی شمالی واقع است. در این بخش از دنیا زمستان‌ها غالبند و تابستان‌ها معمولاً کوتاه و گرم هستند. در بیوم توندرا میزان بارندگی بسیار کم است، به همین دلیل در این منطقه گیاهان و جانوران کمتری وجود دارند.
متوسط دمای هوا در طول زمستان تقریباً 34- درجه‌ی سانتی گراد (30- درجه‌ی فارنهایت) می‌باشد، ولی به پایین‌تر از این دما یعنی 70- درجه‌ی سانتی گراد (94- درجه‌ی فارنهایت) نیز می‌رسد. در طول تابستان، متوسط دما در حدود 12 درجه‌ی سانتی گراد (54 درجه‌ی فارنهایت) است، ولی گاهی دما به کمتر از این درجه و حتی 3 درجه‌ی سانتی گراد (37 درجه‌ی فارنهایت) در تابستان‌ها نیز افت می‌کند، و هوا بسیار سرد می‌گردد. به طور متوسط، دمای سالانه‌ی هوا در بیوم توندرا کمتر از 5 درجه‌ی سانتی گراد (41 درجه‌ی فارنهایت) است.
میزان بارش در بیوم توندرا بسیار کم است، این میزان در سال کمتر از 100 میلی‌متر (15 – 25) است. بخش قابل توجهی از کل بارش معمولاً به صورت برف در حال ذوب است که در طول تابستان (مه – ژوئیه) رخ می‌دهد. اگر چه مقدار کمی از بارش را در زمستان‌ها نیز می‌توان مشاهده کرد.
بادهای سرد و منجمد بر آب و هوای بیوم توندرا غالب هستند که با سرعت بالای 30 – 60 مایل در ساعت و در حدود 48 – 97 کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند. بادهای منجمد و دمای پایین هوا را تصور کنید!
چون در هیچ جای دنیا چنین شرایط آب و هوایی وجود ندارد، بیوم توندرا با عنوان سرزمین آفتاب نیمه شب نیز شناخته می‌شود! جداً، هیچ جای دیگری بر روی این کره وجود ندارد که دارای چنین وضعیتی باشد!
شرایط آب و هوایی در توندرا منجر به تشکیل یخ – خاک یعنی لایه‌ای از خاک شده است که همیشه یخ زده است، عمق یخ – خاک تقریباً یک متر است (25 – 90 سانتی متر)، و هرگز ذوب نمی‌شود.
جانوران موجود در بیوم توندرا
مطمئناً پس از آشنایی با شرایط آب و هوایی منطقه‌ی توندرا، فکر می‌کنید که زنده ماندن هر گونه موجود زنده‌ای در این سرزمین غیر ممکن است، درست است؟ ما هم قبلاً همین فکر را می‌کردیم. با این حال، ما این واقعیت را فراموش کرده بودیم که موجودات زنده یاد می‌گیرند تا با محیطی که در آن زندگی می‌کنند سازگاری یابند، و بله، حتی در بیوم توندرا نیز، گونه‌های مختلفی از جان داران وجود دارند که سازگاری و زنده ماندن را حتی در سخت‌ترین شرایط ممکن آموخته‌اند. بیوم توندرا دارای تقریباً 48 گونه پستان دار است، که در مقایسه با سایر نقاط جهان این تعداد بسیار کم است. اما با درنظر گرفتن شرایط آب و هوایی، این تعداد کاملاً خوب است.
جانورانی که در منطقه‌ی توندرا زیست می‌کنند به طور عمده شامل حیواناتی مانند خرس‌های قطبی، روباه قطبی، جغد برفی، گاو نر شمالی، گوزن شمالی، گوسفند دال، و پنگوئن‌ها هستند.
در طول تابستان، توندرا شاهد ظهور حشراتی مانند پشه، مگس، حشره‌ای با دم فنری، عنکبوت، سوسک، پروانه، ملخ، و سر خرطومی است. این حشرات از نوعی خون ضد یخ برخوردارند که به آنها کمک می‌کند تا در طول زمستان زنده بمانند.
در طول تابستان، گونه‌های مختلفی از پرندگان به سمت بیوم توندرا مهاجرت می‌کنند تا از حشراتی که در این فصل تکثیر می‌شوند تغذیه کنند. پرندگانی مانند غاز برفی، قوهای توندرا، پرستوهای قطبی، مرغ‌های غواص، شاهین‌ها، و پنگوئن‌ها در تابستان‌ها توندرا را پر می‌کنند و در زمستان‌ها به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند. با توجه به این مهاجرت، جمعیت پرندگان بر اساس فصل، دائماً در حال تغییر است.
سازگاری کلیدی برای بقا است، و هیچ کس نمی‌تواند بهتر از گیاهان و جانوران توندرا آن را درک کند! بدن آنها به صورت آهسته و پیوسته با این شرایط سازگاری یافته است به طوری که لایه‌ی ضخیم چربی در بدن حیوانات به آنها کمک می‌کند تا در حالی که در طول زمستان سخت در خواب زمستانی هستند زنده بمانند.
حتی جوان‌ها هم در بیوم توندرا به سرعت تمایل به رشد و انطباق با محیط را در مقایسه با دیگران دارند. آنها معمولاً رشد می‌کنند و یاد می‌گیرند تا در تابستان‌ها که بیش از 6 – 10 هفته طول نمی‌کشد زنده بمانند.
علاوه بر حیوانات فوق، می‌توان گونه‌هایی از ماهی‌ها از جمله ماهی پهن، سالمون، ماهی روغن، و ماهی قزل آلا را یافت. هم چنین حیواناتی مانند موش قطبی، خرگوش بی دم قطبی، موش پاشنه برفی نیز در این منطقه یافت می‌شوند.
همان طور که قبلاً نیز ذکر کردیم، یخ – خاک یک لایه از خاک یخ بسته‌ی دائمی است که در درون زمین ریشه دارد. همین دلیل است که نفوذ ریشه‌ها در دل خاک و رشد درختان را غیر ممکن می‌سازد.
بیوم توندرا شامل بیش از 1700 گونه‌ی گیاهی در مناطق قطبی و تقریباً قطبی است. این گیاهان عبارتند از سنگ روی سیاه، توت سیاه، علف‌ها، جگن‌ها، داروی جگر، خزه‌های گوزن شمالی، گل سنگ‌ها، گیاهان سنگ روی پرزی، درختان غان و درختان بید.
درخت بید کوتوله در منطقه‌ی توندرا دارای تنها 5 سانتی متر قد است و تمایل به گسترش در تمام سطح زمین را دارد.
خزه‌ی قطبی، در توندرا به وفور یافت می‌شود، و به آن لقب ماکروفیت آب شیرین با طولانی‌ترین زندگی و کوتاهترین رشد در جهان را می‌دهند. این گونه‌ی گیاهی در بستر رود خانه‌های توندرا و در اطراف زمین‌های باتلاقی و لجنزارهایی رشد می‌کند که در تابستان‌ها تشکیل می‌شوند.
بیش از 400 گونه‌ی مختلف از گلها در منطقه‌ی توندرا یافت می‌شوند. این گلها شامل سفرس زرد و نوعی کاهوی کوتوله هستند.
حتی گیاهان بیوم توندرا نیز خود را با شرایط آب و هوایی سخت سازگار کرده‌اند. گیاهان معمولاً به صورت گروهی رشد می‌کنند، بنا بر این می‌توانند تا حدودی خود را از گزند بادهای تند و دمای پایین هوا در امان نگه دارند. در واقع، آنها قادرند که فرایند فتو سنتز را با حد اقل نور خورشید انجام دهند.
به این ترتیب، آیا از این حقایق درباره‌ی بیوم توندرا خوشتان آمد؟ جالب بود نه؟ خوب، حقیقت دیگری نیز وجود دارد که بهتر است از آن آگاه شوید – خطری که بیوم توندرا در حال حاضر با آن رو به رو است. بیوم توندرا یکی از بزرگترین مخازن گاز دی اکسید کربن در نظر گرفته می‌شد که این گاز گل خانه‌ای در آن به شکل یخ زده‌ی خود در یخ – خاک موجود بود. اما در آینده به علت گرم شدن کره‌ی زمین، احتمال ذوب شدن این یخ – خاک می‌رود، که به نوبه‌ی خود، منجر به آزاد شدن دی اکسید کربن و متان شده و در نتیجه تا حد زیادی بر اکوسیستم توندرا اثر می‌گذارد! هم چنین، احتمال دارد که افزایش تدریجی دمای هوا گونه‌های گیاهی و جانوری را در توندرا به خطر بیاندازد. گرم شدن کره‌ی زمین توندرا را به یکی از بزرگترین منابع گازهای گل خانه‌ای تبدیل خواهد کرد. دانشمندان پیش بینی کرده‌اند که با افزایش گرم شدن کره‌ی زمین، شرایط آب و هوایی فعلی توندرا به خطر خواهد افتاد. آنها هم چنین می‌گویند که تنها درجه‌ی گرم شدن کره‌ی زمین در آینده تعیین می‌کند که آیا توندرا قرن‌های بعد نیز به همین شیوه‌ی کنونی خواهد ماند یا نه. در این جا سؤالی برای ما پیش می‌آید، "ما به سهم خود برای پایان دادن به این شرایط چه اقدامی می‌توانیم انجام دهیم؟"
هنگامی که در باره‌ی بیوم توندرا صحبت می‌کنیم، معمولاً به یاد توندرای قطبی میافتیم که اتفاقاً نو خاسته‌ترین بیوم در میان تمام آنها است و در حدود 000ر10 سال پیش به وجود آمده است. به علت شرایط جغرافیایی خاص بیوم توندرا، تمام چیزهای مربوط به این مکان غیر عادی و پیچیده هستند. به عنوان مثال، در طول فصل تابستان، خورشید در بیوم توندرا به مدت 24 ساعت می‌تابد، به این معنی که حتی در نیمه‌ی شب نیز هوا کاملاً روشن و آفتابی است! گیاهان و جانوران موجود در توندرا خود را با شرایط آب و هوایی و محیط اطراف بیوم سازگار کرده‌اند. هر چه بیشتر به مطالعه در باره‌ی این نقطه از زمین ادامه دهید، پی خواهید برد که زندگی در بزرگترین بیوم روی زمین چقدر متفاوت و غیر قابل تصور است.
آب و هوا در بیوم توندرا
متوسط دمای هوا در طول زمستان تقریباً 34- درجه‌ی سانتی گراد (30- درجه‌ی فارنهایت) می‌باشد، ولی به پایین‌تر از این دما یعنی 70- درجه‌ی سانتی گراد (94- درجه‌ی فارنهایت) نیز می‌رسد. در طول تابستان، متوسط دما در حدود 12 درجه‌ی سانتی گراد (54 درجه‌ی فارنهایت) است، ولی گاهی دما به کمتر از این درجه و حتی 3 درجه‌ی سانتی گراد (37 درجه‌ی فارنهایت) در تابستان‌ها نیز افت می‌کند، و هوا بسیار سرد می‌گردد. به طور متوسط، دمای سالانه‌ی هوا در بیوم توندرا کمتر از 5 درجه‌ی سانتی گراد (41 درجه‌ی فارنهایت) است.
میزان بارش در بیوم توندرا بسیار کم است، این میزان در سال کمتر از 100 میلی‌متر (15 – 25) است. بخش قابل توجهی از کل بارش معمولاً به صورت برف در حال ذوب است که در طول تابستان (مه – ژوئیه) رخ می‌دهد. اگر چه مقدار کمی از بارش را در زمستان‌ها نیز می‌توان مشاهده کرد.
بادهای سرد و منجمد بر آب و هوای بیوم توندرا غالب هستند که با سرعت بالای 30 – 60 مایل در ساعت و در حدود 48 – 97 کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند. بادهای منجمد و دمای پایین هوا را تصور کنید!
چون در هیچ جای دنیا چنین شرایط آب و هوایی وجود ندارد، بیوم توندرا با عنوان سرزمین آفتاب نیمه شب نیز شناخته می‌شود! جداً، هیچ جای دیگری بر روی این کره وجود ندارد که دارای چنین وضعیتی باشد!
شرایط آب و هوایی در توندرا منجر به تشکیل یخ – خاک یعنی لایه‌ای از خاک شده است که همیشه یخ زده است، عمق یخ – خاک تقریباً یک متر است (25 – 90 سانتی متر)، و هرگز ذوب نمی‌شود.
جانوران موجود در بیوم توندرا
جانورانی که در منطقه‌ی توندرا زیست می‌کنند به طور عمده شامل حیواناتی مانند خرس‌های قطبی، روباه قطبی، جغد برفی، گاو نر شمالی، گوزن شمالی، گوسفند دال، و پنگوئن‌ها هستند.
در طول تابستان، توندرا شاهد ظهور حشراتی مانند پشه، مگس، حشره‌ای با دم فنری، عنکبوت، سوسک، پروانه، ملخ، و سر خرطومی است. این حشرات از نوعی خون ضد یخ برخوردارند که به آنها کمک می‌کند تا در طول زمستان زنده بمانند.
در طول تابستان، گونه‌های مختلفی از پرندگان به سمت بیوم توندرا مهاجرت می‌کنند تا از حشراتی که در این فصل تکثیر می‌شوند تغذیه کنند. پرندگانی مانند غاز برفی، قوهای توندرا، پرستوهای قطبی، مرغ‌های غواص، شاهین‌ها، و پنگوئن‌ها در تابستان‌ها توندرا را پر می‌کنند و در زمستان‌ها به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند. با توجه به این مهاجرت، جمعیت پرندگان بر اساس فصل، دائماً در حال تغییر است.
سازگاری کلیدی برای بقا است، و هیچ کس نمی‌تواند بهتر از گیاهان و جانوران توندرا آن را درک کند! بدن آنها به صورت آهسته و پیوسته با این شرایط سازگاری یافته است به طوری که لایه‌ی ضخیم چربی در بدن حیوانات به آنها کمک می‌کند تا در حالی که در طول زمستان سخت در خواب زمستانی هستند زنده بمانند.
حتی جوان‌ها هم در بیوم توندرا به سرعت تمایل به رشد و انطباق با محیط را در مقایسه با دیگران دارند. آنها معمولاً رشد می‌کنند و یاد می‌گیرند تا در تابستان‌ها که بیش از 6 – 10 هفته طول نمی‌کشد زنده بمانند.
علاوه بر حیوانات فوق، می‌توان گونه‌هایی از ماهی‌ها از جمله ماهی پهن، سالمون، ماهی روغن، و ماهی قزل آلا را یافت. هم چنین حیواناتی مانند موش قطبی، خرگوش بی دم قطبی، موش پاشنه برفی نیز در این منطقه یافت می‌شوند.
گیاهان موجود در بیوم توندرا
حال، ما می‌دانیم که توندرا مأوای حیواناتی مانند گاو نر شمالی، گوسفند دال، و خرگوش بی دم قطبی است، و چه چیزی بین تمام این حیوانات مشترک است؟ همه‌ی آنها گیاه خوار هستند! بنا بر این توندرا چگونه آنها را تغذیه می‌کند؟ چه گیاهانی در بیوم توندرا رشد می‌کنند؟ آیا می‌دانستید که واژه‌ی توندرا از کلمه‌ی فنلاندی tunturia مشتق شده که به معنی "دشت بی درخت" است؟ برخی از منابع نیز می‌گویند که این واژه از کلمه‌ی روسی tūndâr مشتق شده که به معنای "منطقه‌ی کوهستانی بی درخت" است. بنا بر این بیوم توندرا محلی است که درآن رشد درختان به علت زمین یخ بسته غیر ممکن است.همان طور که قبلاً نیز ذکر کردیم، یخ – خاک یک لایه از خاک یخ بسته‌ی دائمی است که در درون زمین ریشه دارد. همین دلیل است که نفوذ ریشه‌ها در دل خاک و رشد درختان را غیر ممکن می‌سازد.
بیوم توندرا شامل بیش از 1700 گونه‌ی گیاهی در مناطق قطبی و تقریباً قطبی است. این گیاهان عبارتند از سنگ روی سیاه، توت سیاه، علف‌ها، جگن‌ها، داروی جگر، خزه‌های گوزن شمالی، گل سنگ‌ها، گیاهان سنگ روی پرزی، درختان غان و درختان بید.
درخت بید کوتوله در منطقه‌ی توندرا دارای تنها 5 سانتی متر قد است و تمایل به گسترش در تمام سطح زمین را دارد.
خزه‌ی قطبی، در توندرا به وفور یافت می‌شود، و به آن لقب ماکروفیت آب شیرین با طولانی‌ترین زندگی و کوتاهترین رشد در جهان را می‌دهند. این گونه‌ی گیاهی در بستر رود خانه‌های توندرا و در اطراف زمین‌های باتلاقی و لجنزارهایی رشد می‌کند که در تابستان‌ها تشکیل می‌شوند.
بیش از 400 گونه‌ی مختلف از گلها در منطقه‌ی توندرا یافت می‌شوند. این گلها شامل سفرس زرد و نوعی کاهوی کوتوله هستند.
حتی گیاهان بیوم توندرا نیز خود را با شرایط آب و هوایی سخت سازگار کرده‌اند. گیاهان معمولاً به صورت گروهی رشد می‌کنند، بنا بر این می‌توانند تا حدودی خود را از گزند بادهای تند و دمای پایین هوا در امان نگه دارند. در واقع، آنها قادرند که فرایند فتو سنتز را با حد اقل نور خورشید انجام دهند.
به این ترتیب، آیا از این حقایق درباره‌ی بیوم توندرا خوشتان آمد؟ جالب بود نه؟ خوب، حقیقت دیگری نیز وجود دارد که بهتر است از آن آگاه شوید – خطری که بیوم توندرا در حال حاضر با آن رو به رو است. بیوم توندرا یکی از بزرگترین مخازن گاز دی اکسید کربن در نظر گرفته می‌شد که این گاز گل خانه‌ای در آن به شکل یخ زده‌ی خود در یخ – خاک موجود بود. اما در آینده به علت گرم شدن کره‌ی زمین، احتمال ذوب شدن این یخ – خاک می‌رود، که به نوبه‌ی خود، منجر به آزاد شدن دی اکسید کربن و متان شده و در نتیجه تا حد زیادی بر اکوسیستم توندرا اثر می‌گذارد! هم چنین، احتمال دارد که افزایش تدریجی دمای هوا گونه‌های گیاهی و جانوری را در توندرا به خطر بیاندازد. گرم شدن کره‌ی زمین توندرا را به یکی از بزرگترین منابع گازهای گل خانه‌ای تبدیل خواهد کرد. دانشمندان پیش بینی کرده‌اند که با افزایش گرم شدن کره‌ی زمین، شرایط آب و هوایی فعلی توندرا به خطر خواهد افتاد. آنها هم چنین می‌گویند که تنها درجه‌ی گرم شدن کره‌ی زمین در آینده تعیین می‌کند که آیا توندرا قرن‌های بعد نیز به همین شیوه‌ی کنونی خواهد ماند یا نه. در این جا سؤالی برای ما پیش می‌آید، "ما به سهم خود برای پایان دادن به این شرایط چه اقدامی می‌توانیم انجام دهیم؟"
/ج
