لزوم دقت و تدبّر در معانی قرآن

از جمله آداب قرائت قرآن، قرائت با تدبیر است که آیات قرآن مجید و احادیث صحیح به دقت و تدبر نمودن در معانی قرآن تشویق فراوان کرده، به تفکر و تعمّق آمده در مقاصد و اهداف قرآن تأکید و ترغیب نموده است.
خداوند می فرماید:
(أَ فَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا. )(1)
چرا در معانی قرآن دقت و تدبر نمی کنند؟ آیا بر دل هایشان مهرها زده اند؟!
در این آیه عدم دقت در معانی قرآن به شدت مورد توبیخ و ملامت قرار گرفته است.
ابن عباس نیز از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که، آن حضرت فرمود: «قرآن را با صدای بلند و رسا بخوانید! رموز، عجایب و دقایق آن را پی جویی کنید.»(2)
ابوعبدالرحمن می گوید: یکی از اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) که قرآن را به ما تعلیم می نمود، چنین می گفت: « اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) قرآن را ده آیه، ده آیه از وی فرا می گرفتند، آن حضرت آیات ده گانه دوم را به آنان تعلیم نمی داد مگر این که نکات و رموز علمی و اخلاقی آیات ده گانه قبلی را کاملاً فرا گیرند و آن ها را به مورد عمل و اجرا بگذارند.(3)
از ابن مسعود و عثمان و اُبیّ نقل شده است که: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) ده آیه از قرآن را به اصحاب خود یاد می داد و آنان از این ده آیه فارغ نمی شدند تا این که مفاهیم و معانی آن را به مورد عمل و اجرا بگذارند و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) یاد گرفتن قرآن را توأم با عمل کردن به آن یک جا برای اصحاب خود تعلیم می نمود.(4)
امیرمؤمنان(علیه السّلام) روزی در میان جمعی از جابربن عبدالله انصاری یاد نمود و او را به علم و معرفت توصیف کرد. مردی عرضه داشت: « یا امیرالمؤمنین! با آن مقام علمی که تو داری، از دانش جابر توصیف می کنی؟!»
آن حضرت فرمود: «آری جابر به این تعریف زیبنده است زیرا او تفسیر این آیه را می داند(5) که خداوند می فرماید: (إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَى مَعَادٍ. )(6)
درباره ی تدبیر و تفکر در آیات قرآن، احادیث فراوانی وارد گردیده است. مجلسی(ره) قسمت مهمی از احادیث را در بحارالأنوار آورده است(7) ولی در اثبات لزوم آشنایی با معانی و حقایق قرآن به تتبع اخبار و احادیث احتیاج نیست زیرا قرآن کتابی است که خداوند به عنوان برنامه زندگی برای بشر نازل نموده است و باید مردم در زندگی شان از آن پیروی کنند و در مسیر آخرتشان از نور و روشنایی آن بهره مند گردند و مسلم است که به این اهداف و نتایج نمی توان رسید جز از راه تدبر در قرآن و تفکر در معانی آن چنان که عقل انسانی نیز گواه و مؤید این حقیقت است آیات و احادیثی هم که در این زمینه وارد شده، در واقع از سنخ اوامر ارشادی می باشد که آدمی را به همان واقعیت عقلی و امر فطری هدایت و راهنمایی می کند.
زهری نیز این حقیقت را از امام سجاد(علیه السّلام) چنین نقل می کند که فرمود: «هر یک از آیات قرآن گنجینه و خزینه ای است که در برابر تو قرار گرفته است و هر گنجینه که به روی تو بازگردد، لازم است بر آن چه در میان آن گنجینه قرار دارد، به دقت نگاه و وارسی کنی.»(8)

پی‌نوشت‌ها:

1- محمد/24.
2- «اَعرِبُوا القُرآنَ وَ التمُسوا غَرائِبهُ»(کافی، ج2).
3- بحارالانوار، 28/19.
4-تفسیر قرطبی، 39/1.
5- همان، 26/1.
6- آن کس که قرآن را بر تو فرو فرستاده است به وعده گاهت باز خواهد گردانید، قصص/85.
7- طبع جدید، صفحات89، 90.
8- «آیات قرآن خزائن فکلّما فتحت خزینة ینبغی لک ان تنظر ما فیها»: اصول کافی، ج2، کتاب فضیلت قرآن.

منبع مقاله:
خوئی، سید ابوالقاسم، (1385)، البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد صادق نجمی- هاشم هاشم زاده هریسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.