کودکان «اجتماعي نشده»

اگر کودکان به گونه اي فارغ از نفوذ و تأثير بزرگترها پرورش مي يافتند چگونه بودند؟ بديهي است هيچ فرد انساني نمي تواند به عنوان آزمايش کودکي را به دور از تأثيرات انساني بپرورد. اما موارد شناخته شده اي وجود دارند که کودکاني سالهاي نخستين زندگي خود را دور از ارتباط انساني گذرانده اند. پيش از آنکه به مطالعه ي الگوهاي متداول تر رشد کودک بپردازيم اين مقاله را با مطالعه ي دو نمونه از اين موارد آغاز مي کنيم.

"پسرک وحشي آويرون"(1)

در 9 ژانويه سال 1800 ميلادي موجود عجيبي از جنگل نزديک روستاي سن سرن(2) در جنوب فرانسه بيرون آمد. با وجود اينکه راست راه مي رفت، بيشتر شبيه حيوان بود تا انسان، هرچند به زودي مشخص شد که پسرکي حدود يازده يا دوازده ساله است. او تنها با صداهاي تيز و جيغ مانند غريبي سخن مي گفت. ظاهراً هيچ درکي از بهداشت شخصي نداشت و هر جا و هر گاه که مي خواست ادرار مي کرد. موضوع به پليس محلي اطلاع داده شد و او را به يک پرورشگاه نزديک بردند. در ابتدا دايماً سعي مي کرد که فرار کند، و تنها با دشواري مي توانستند او را دوباره بگيرند، پوشيدن لباس را برنمي تافت و همين که به او لباس مي پوشانيدند آنها را پاره مي کرد. هيچ پدر و مادري براي مطالبه ي او مراجعه نکردند.
کودک تحت معاينه ي کامل پزشکي قرار گرفت، که هيچ چيز غيرعادي مهمي را نشان نداد. هنگامي که آينه اي به او نشان دادند، به نظر مي آمد که تصوير را ديده، اما خود را نشناخت. در يک مورد کوشش کرد به آينه برسد تا سيب زميني اي را که در آن مي ديد بگيرد. (در واقع سيب زميني در پشت سرش نگهداشته شده بود). پس از چندين تلاش، بدون اينکه سرش را برگرداند، با دراز کردن دست از روي شانه اش، سيب زميني را گرفت. کشيشي که هر روز کودک را مي ديد، و ماجراي سيب زميني را شرح داده است، نوشت:
همه ي اين جزئيات، و جزئيات بسيار ديگري که مي توانيم اضافه کنيم اثبات مي کنند که اين کودک کاملاً فاقد هوش، تفکر، و قدرت استدلال نيست. اما ناگزير بايد اذعان کرد که در مواردي که به نيازهاي طبيعي يا ارضاء اشتهاي او مربوط نباشد، تنها مي توان رفتار حيواني را در او مشاهده کرد. اگر او احساس دارد، اين احساسها هيچ انديشه اي را به وجود نمي آورند. او حتي نمي تواند آنها را با يکديگر مقايسه کند. انسان فکر مي کند که هيچ ارتباطي بين روح يا ذهن و بدن او وجود ندارد.... Shattuck, 1980; p.69) همچنين ر.ک. (Lane, 1976 .
بعداً کودک را به پاريس انتقال دادند و تلاشي جدي براي تبديل او «از حيوان به انسان» به عمل آمد. اين تلاش فقط تا اندازه اي موفق بود. او استفاده از توالت را ياد گرفت، لباس پوشيدن را پذيرفت و ياد گرفت که خودش لباسهايش را بپوشد. با وجود اين به اسباب بازي يا بازيها بي علاقه بود و هيچ گاه نتوانست بيش از چند کلمه بياموزد. تا آنجا که، بر پايه ي گزارشهاي مفصل رفتار و واکنشهاي او، مي توانيم بگوييم، علت آن عقب ماندگي ذهني نبود. به نظر مي رسيد که او به يادگيري زبان انساني بي علاقه است يا نمي توانست کاملاً بر آن تسلط يابد. او پيشرفت چنداني نکرد، و در 1828، در سن نزديک به چهل سالگي مرد.

جني(3)

نمي توان اثبات کرد چه مدتي «پسرک وحشي آويرون» به تنهايي در جنگل زندگي کرده، يا اينکه آيا از نقصي مادرزاد که تکامل به گونه ي يک انسان عادي را براي او غيرممکن ساخته بود رنج مي برده است يا خير. اما برخي نمونه هاي امروزي وجود دارند که پاره اي از ملاحظات درباره ي رفتار او را تأييد مي کنند. يک مورد اخير زندگي جني، يک دختر کاليفرنيايي است که از سن حدود يکسال و نيم تا زماني که بيش از سيزده سال داشت در اتاقي حبس شده بود. (Curtiss, 1977) پدر جني، همسرش را که بيناييش را از دست مي داد، کم و بيش به طور کامل خانه نشين کرده بود. ارتباط اصلي بين خانواده و دنياي خارج از طريق پسر نوجوان خانواده بود، که به مدرسه مي رفت و کار خريد را انجام مي داد. جني از هنگام تولد نقصي در مفصل ران خود داشت که باعث شد نتواند راه رفتن را به درستي ياد بگيرد و پدرش غالباً او را کتک مي زد. هنگامي که جني بيست ماهه شد، ظاهراً او به اين نتيجه رسيد که دخترک عقب مانده است و او را در اتاقي با پرده هاي کشيده و در بسته "رها کرد". او در طول يازده سال بعد در آن اتاق ماند، و ساير اعضاي خانواده را تنها هنگامي که براي غذا دادن به او مي آمدند، مي ديد. جني استفاده از توالت را ياد نگرفته بود و مدتي از روز را در حالي که برهنه به يک توالت مخصوص کودک بسته شده بود مي گذراند. گاهي در شب او را باز مي کردند، تنها براي اينکه در جامه ي محدودکننده ي ديگري دربندش کنند، يعني کيسه خوابي که در آن دستهايش زنداني بود. در حالي که به اين ترتيب بسته شده بود، در يک رختخواب کودک، با ديواره هاي مشبک سيمي در هر طرف و پوششي مشبک در بالاي آن، محصور مي گرديد. به گونه اي در اين شرايط وحشتناک او ساعتها، روزها و سالهاي زندگيش را تحمل مي کرد. او براي شنيدن گفتگوي ميان ديگران در خانه تقريباً هيچ فرصتي نداشت. اگر درصدد ايجاد سر و صدا، يا جلب توجه برمي آمد، پدرش او را کتک مي زد. پدرش هيچ گاه با او حرف نمي زد، بلکه در عوض اگر او کاري مي کرد که آزرده اش مي ساخت صداهايي شبيه پارس کردن و صداي حيوانات در مي آورد. او هيچ اسباب بازي مناسب يا چيزهاي ديگري که خودش را با آنها سرگرم کند نداشت.
در سال 1970 مادرش از خانه گريخت، و جني را با خود برد. وضعيت دخترک توجه يک مددکار اجتماعي را جلب کرد، و در بخض نو تواني يک بيمارستان کودک پذيرفته شد. هنگامي که نخستين بار وارد بيمارستان شد، نمي توانست راست بايستد، بدود، بجهد يا از چيزي بالا برود، و تنها قادر بود ناشيانه و در حالي که پاي خود را بر زمين مي کشيد به سختي راه برود. يک روانکاو او را چنين توصيف کرد «اجتماعي نشده، ابتدايي، نه چندان انسان» . با وجود اين، جني در بخش نوتواني بيمارستان پيشرفت نسبتاً سريعي کرد. ياد گرفت کاملاً به طور عادي غذا بخورد، به استفاده از توالت عادت کرد، و لباس پوشيدن مانند کودکان ديگر را پذيرفت. با اين حال تقريباً تمام مدت ساکت بود، مگر هنگامي که مي خنديد، و خنده اش بلند و غيرواقعي بود. او به طور مکرر و در انظار عمومي استمناء مي کرد، و از ترک اين عادت دست برنمي داشت. بعدها به عنوان فرزند خوانده در خانه ي يکي از پزشکان بيمارستان زندگي کرد، و به تدريج توانست کلمات نسبتاً زيادي ياد بگيرد که براي ساختن تعداد محدودي عبارات اساسي کافي بود. با وجود اين، تسلط او بر زبان هرگز از سطح يک کودک سه يا چهار ساله فراتر نرفت.
رفتار جني عميقاً مورد مطالعه قرار گرفت و در طول دوره اي نزديک به هفت سال آزمايشهاي مختلف روي او انجام شد. اين آزمايشها ظاهراً نشان داد که او نه از نظر ذهني عقب مانده بوده و نه دچار هيچ گونه نقص مادرزادي ديگري است. ظاهراً آنچه در مورد جني، مانند «پسرک وحشي آويرون» رخ داده بود، اين بود که او زماني توانست ارتباط نزديک انساني برقرار کند، که از سني که در آن يادگيري زبان و ساير مهارتهاي انساني به آساني توسط کودکان انجام مي شود، فراتر رفته بود. احتمالاً يک دوره بحراني براي يادگيري زبان و ديگر مهارتهاي پيچيده وجود دارد که پس از آن تسلط يافتن بر آنها به طور کامل ديگر خيلي دير است. «پسرک وحشي» و جني تا اندازه اي نشان مي دهند که يک کودک اجتماعي نشده چگونه موجودي است. هر يک از آنها بسياري از واکنشهاي غيرانساني را حفظ کرده بود، با وجود اين به رغم محروميتهايي که تحمل کرده بودند، هيچ کدام بدخواهي پايداري از خود نشان ندادند. آنها نسبت به ديگران که دلسوزانه با ايشان رفتار مي کردند به سرعت واکنش نشان مي دادند، و توانستند به سطح حداقلي از تواناييهاي معمولي انساني دست يابند.
البته، ما بايد در تبيين اين گونه موارد محتاط باشيم. در هر يک از اين مثالها، امکان اينکه يک ناهنجاري ذهني تشخيص داده نشده باشد وجود دارد. از سوي ديگر، تجربياتي که اين کودکان در معرض آنها قرار داشته اند ممکن است آنها را دچار آسيبهاي رواني کرده و در نتيجه از تسلط يافتن بر مهارتهايي بازداشته باشد که بيشتر کودکان در سني بسيار پايين تر کسب مي کنند. با اين همه، شباهت کافي بين اين دو سرگذشت، و موارد ديگري که گزارش شده اند وجود دارد که نشان دهد در صورت فقدان يک دوره ي طولاني اجتماعي شدن اوليه تا چه اندازه تواناييهاي ما محدود خواهند بود.

پي‌نوشت‌ها:

1. The wild boy of Aveyron
2. Saint-Serin
3. Genie

منبع مقاله:
گيدنز، آنتوني، (1376)، جامعه شناسي، ترجمه ي منوچهر صبوري، تهران: نشر ني، چاپ بيست و هفتم: 1391.