گرمازدگي

27روش غلبه بر مشکلات ناشي از گرمازدگي

هر تابستان، در حاليکه از چوگان گلف گرفته تا شلنگ آبياري باغ مهيا است، همان افرادي که به قدر کافي محتاطند و هنگامي که هوا باراني پيش بيني مي شود با خود چتر مي برند. بيش از حد خود را در معرض نور خورشيد قرار مي دهند. نتيجه ي شايع و معمول اين کار گرمازدگي است. يعني وضعيتي که طي آن دماي بدن در اثر اتلاف زياد مايعات افزايش مي يابد. به نظر دکتر «ريچارد کلر» دانستن اين مطلب بسيار مهم است که هيچ کس حتي ورزشکاراني که داراي بهترين شرايط بدني هستند، در برابر گرمازدگي ايمن نيست. علت آن است که هرچه بيشتر گرممان شود بيشتر عرق مي کنيم و در اثر تعريق زياد آب بدن کاهش مي يابد. گرمازدگي در اثر کاهش آب بدن (دهيدراسيون) يا در موارد نادر - از اين جهت مي گوييم نادر که در رژيم غذايي مردم آمريکا نمک زياد مصرف مي شود- در نتيجه ي کم شدن نمک بدن عارض مي گردد. (ضمن عرق کردن نمک هم از دست مي رود). تشنگي به احتمال زياد اولين علامت گرمازدگي است که به دنبال آن کاهش اشتها، سردرد، رنگ پريدگي، سرگيجه، و احساسي نظير ابتلا به آنفلوانزا که ممکن است با تهوع و حتي استفراغ هم توأم باشد ظاهر مي شوند. در موارد شديدتر ممکن است ضربان قلب افزايش يافته و تمرکز براي فرد دشوارتر گردد. خوشبختانه شما چنين حالي پيدا نخواهيد کرد.
در اينجا مي گوييم که چگونه مي توان از بروز اين عارضه پيشگيري نمود و در صورت وقوع چگونه بر آن فايق آمد.

زير آفتاب نرويد

اين مسأله به همان اندازه که بديهي است، بسيار هم مهم است. به ويژه در مورد فردي که دچار گرمازدگي است. در صورت ناديده گرفتن اين نکته حتي علي رغم استراحت و نوشيدن آب نيز ممکن است افزايش دماي بدن ادامه يابد. رفتن مجدد در زير آفتاب براي مدت طولاني، حتي چند ساعت پس از رفع گرمازدگي مي تواند در برخي موارد موجب بازگشت آن گردد.

آب بنوشيد

به گفته ي دکتر «کلر» آب هنوز هم بهترين نوشيدني براي بازگرداندن مايع از دست رفته به بدن است. البته بايد کم کم مصرف شود نه لاجرعه و يکباره. دکتر «کلر» مي افزايد: «بهترين اقدام آن است که قبل از وقوع - يعني قبل از قرار گرفتن در معرض آفتاب - آب مصرف کنيد».

ميوه و سبزيجات بيشتري بخوريد

به گفته ي دکتر «کلر» ميوه جات و سبزيجات حاوي آب نسبتاً زيادي هستند و مقدار نمک موجود در آن ها متعادل است.

نوشيدن محلول هاي الکتروليت رقيق

Gatorade يکي از بهترين الکتروليت هاي شناخته شده است و اغلب توسط ورزشکاران حرفه اي مصرف مي شود. براي مثال بازيکنان فوتبال در ماه خرداد و تير روزي دوبار تمرين کرده و آن ها که زياد عرق مي کنند ممکن است سديم و پتاسيم زيادي از دست بدهند. «باب ريز» سرمربي تيم فوتبال «نيويوريک جتز» مي گويد: «ما هميشه آب و Gatorade را در زمين در دسترس بازيکنان قرار مي دهيم».

اجتناب از مصرف قرص نمک

زماني اين قرص ها به طور مرتب در اختيار ورزشکاران يا هر فرد ديگري که مايل به مصرف آن ها بود قرار مي گرفتند. امروزه اکثر پزشکان قرص نمک را داروي بدي مي دانند. دکتر «لري کني» مي گويد: «قرص هاي نمک در واقع عکس آنچه را که از آن ها انتظار مي رود، انجام مي دهند. افزايش نمک در معده موجب ماندن بيشتر مايعات در آن شده و آب کمتري براي توليد عرق در دسترس قرار مي گيرد».

پرهيز از مصرف مشروبات الکلي

به گفته ي «دني ويت» يکي از مربيان تيم بيس بال تگزاس رنجرز، مشروبات الکلي دهيدراسيون (کم آب شدن بدن) را تسريع مي کنند. افراد تيم او اغلب در دماي بيش از 37/5درجه بازي مي کنند. وي مي گويد: «تأکيد ما هميشه اين است که بازيکنان يک روز قبل از مسابقه مصرف مشروبات الکلي را به حداقل برسانند» (1).

پرهيز از کافئين

بنا به اظهار دکتر «کلر» کافئين هم مانند الکل سرعت دهيدراسيون را افزايش مي دهد و ممکن است باعث تعريق بيش از حد گردد.

سيگار نکشيد

سيگار کشيدن موجب تنگي عروق شده و قدرت سازش و تطابق فرد با گرماي محيط را تضعيف مي سازد.

بدن را تدريجاً وفق دهيد

به نظر دکتر «کلر»، نمي شود در تمام طول هفته زير هواي خنک کولر به سر برد و آخر هفته از خانه خارج شد و مغلوب گرما هم نشد، يا شروع هر فصل بايد هر روز مدتي را خارج از خانه سپري کنيد تا بتدريج به دماي هوا عادت نماييد.

هشدار پزشکي

کمک هاي اوليه هنگام شوک گرمايي (2).

شوک گرمايي (گرمازدگي شديد) کشنده است. به گفته ي دکتر «لري کني» طبق مدارک مستند تعداد زيادي از موارد گرمازدگي به مرگ و مير منتهي شده اند. البته هر قدر هم هوا گرم باشد، هيچ کس در حالي که کاملاً خوب و سرحال است به مرز مرگ نزديک نمي شود. بلکه هنگامي که علايم گرمازدگي و متعاقب آن، خود گرمازدگي شديد ناديده گرفته شده و يا ديرتشخيص داده شوند، کشنده خواهد بود. گاهي تشخيص گرمازدگي از شوک گرمايي دشوار است. به همين دليل فردي که ظرف 30دقيقه پس از درمان هاي اوليه بهبود نيابد بايد به پزشک ارجاع داده شود. اگر دچار گرمازدگي شده باشيد در شديدترين حالت آن احساس گيجي مي کنيد. ولي پيدايش مشکل در راه رفتن و از دست داده هشياري از علايم عمده در عملکرد سيستم تنظيم حرارت بدن - در اين حالت دماي بدن به طور تهديد آميزي افزايش مي يابد. براي مثال سرگيجه و تهوع ممکن است مشابه علايم گرمازدگي باشند. به علاوه احتمال دارد بيمار قادر به تشخيص زمان، مکان و افراد نبوده و يا حتي بي قرار گردد. هنگامي که بدن از تنظيم دما باز مي ماند بيمار مغلوب تعريق مي شود. البته اين امر هميشه اتفاق نمي افتد.
افراد جوان (سي ساله و کمتر) به شرطي که از وضعيت بدني بسيار خوبي برخوردار باشند ممکن است در تمام مدت بروز بيماري عرق کنند. بيهوشي الزاماً علامت شوک گرمايي نيست. اگر بيمار ظرف 2الي 5دقيقه به هوش آيد، احتمالاً دچار گرمازدگي شده است. اما دکتر «کلر» تشنج و اغما را از علايم ديگر شوک گرمايي معرفي مي کند. رساندن هرچه سريع تر بيمار به پزشک جهت دريافت مراقبت هاي فوري، با توجه به اين که احتمال از کار افتادن کليه و بروز شوک وجود دارد، از اهميت زيادي برخوردار است. اگر حمله ي شوک گرمايي در جايي غير از پارکينک بيمارستان بر فرد عارض شود رساندن کمک هاي اوليه به او ضروري است. بنابراين در زير به آنچه تا رساندن بيمار به پزشک لازم است، اشاره مي کنيم.

خنک کردن با آب

حتي الامکان به جاي فرو بردن فرد در آب، روي او آب بپاشيد. به اين ترتيب آب بيشتري از روي پوست تبخير مي گردد و اثر خنک کنندگي دارد.

از فن آوري بهره گيريد

در صورت امکان فرد را به جايي که داراي سيستم خنک کننده است منتقل نماييد.

نوشيدن مايعات

اگر بيمار بيهوش نباشد آب دادن به او بهترين کاراست.

استفاده از حوله هاي خنک

استفاده از حوله ي خنک نيز بهتر از غوطه ور کردن فرد در آب يخ است.

مسئوليت کار خود را بپذيريد

برخي از افراد به علت آن حين کار مغرور مي شوند، دچار صدمات ناشي از گرمازدگي مي گردند. قيرگوني کردن بام کار بسيار داغ و سوزاني است. يکي از مسئولين ايمني سقف سازي مي گويد: «گرماي قير داغ هنگامي که از روي منبع حرارت برداشته و روي زمين گذاشته مي شود 162 درجه ي سانتي گراد است. حال به اين دما، گرماي خورشيد و رطوبت را نيز بيفزاييد. مواردي را شاهد بوده ايم که فرد گرما را براي مدت طولاني تحمل کرده. سپس شروع به هذيان گفتن و دويدن بر روي پشت بام نموده و چيزي نمانده بوده که از پشت بام سقوط کند».

شناسايي افرادي که بيشتر در معرض خطرند و دادن اخطار به آن ها

بنا به اظهار دکتر «کني» شيرخواران بيش از بقيه در معرض خطرند. زيرا غدد عرق آنان به طور کامل تکامل نيافته است. افراد مسن نيز به طور کلي نمي توانند به خوبي آب جذب کنند. داروهاي خاصي نظير داروهاي ضد فشار خون نيز ممکن است با روند جذب آب تداخل کنند.

آهسته تر کار کنيد

هر کاري بايد در هواي بسيارگرم، نسبت به فضاي آزاد آهسته تر از حد معمول صورت گيرد.

ريختن آب سرد بر روي خود

به گفته ي دکتر «کني» ريختن آب بر روي سر و گردن در هواي بسيار گرم و خشک مؤثر است. زيرا آب از روي بدن تبخير مي گردد و خنک مي شويد. در هواي مرطوب احتمالاً اين کار بي تأثير است.

پنکه خودتان شويد

از يک روزنامه، دستمال سفره - يا هر چيز که در دسترس داريد - براي توليد نسيم و خنک نگه داشتن خود استفاده کنيد.

آفتاب را فريب دهيد

آفتاب را نمي توان کاري کرد. پس کاري را که مجبوريد در خارج از محيط سرپوشيده انجام دهيد، صبح زود و يا در ساعات پاياني روز به انجام برسانيد. «ديويد تانر» مسئول يک شرکت سقف سازي مي گويد: «در روزهاي گرم کار را از زمان روشن شدن هوا آغاز و در ساعت 2يا 3بعد از ظهر تمام مي کنيم».

وزن کردن

گرمازدگي الزاماً در طول يک روز بروز نمي کند. ممکن است تدريجا و طي چند روز دچار کمبود آب شويد. «ريز» مي گويد: « طي اردوهاي آموزشي هر روز وزن بازيکنان را کنترل مي کنيم تا اطمينان يابيم آبي که در تمرين به صورت تعريق از دست داده اند جايگزين شده است».

مانند بچه ها بنوشيد

به گفته ي «ويت» پديالايت و ديگر ترکيبات مشابه براي جذب مجدد آب(3) به قدري مؤثرند که تيم تگزاس رنجرز در هواي فوق العاده گرم از آن ها براي بازيکنان خود استفاده مي کند. مواد اصلي اين ترکيبات شامل شکر، سديم و پتاسيم است. نوشيدن نيم ليتر از اين ترکيبات قبل از هر مسابقه يا مسابقه ي تنيس و يک ليتر در طول بازي يا پايان تمرين احتمالاً فکر بدي نيست.

اندکي به کارشناسان هواشناسي اعتماد کنيد

گذشته از اين که در زمستان گاهي اوقات بارش برف 5 سانتي متر پيش بيني مي شود، ولي 25سانتي متر برف مي بارد. اما در گرما و رطوبت تابستان پيش بيني معمولاً دقيق است. وقتي هوا آنقدر گرم پيش بيني مي شود که مي تواند تخم مرغ را بپزد. درست در چنين روزي خانه ي خود را رنگ نزنيد!

کلاه بگذاريد

و ترجيحاً از کلاهي استفاده کنيد که سايه ي آن گردش را پوشش دهد و گردش هوا زير آن به خوبي صورت گيرد. مثلا يک کلاه لبه بلند که در بافت آن سوراخ هاي ريز زيادي وجود دارد براي اين منظور بسيار مناسب است. عروق خوني سر و گردن بسيار سطحي اند و بنابراين در اين نقاط، گرما به سرعت جذب و دفع مي گردد. قسمت بالاي سر به ويژه در افراد بي مو يا کم مو بسيار حساس است.

پوشاندن سينه

به گفته ي دکتر «نالدر»: «در صورت خارج کردن پيراهن از بدن گرماي بيشتري را جذب مي کنيد. هنگامي که شروع به تعريق مي کنيد باد به بدن برخورد کرده و پيراهن مثل يک وسيله ي خنک کننده عمل مي کند».

به همراه داشتن يک پيراهن اضافه

اگر پيراهن تان در اثر تعريق خيس شد آن را از بدن خارج کنيد و هرچه سريعتر بشوييد. نمک خشک شده ي حاصل از تعريق مانع از عبور هوا از طريق پيراهن مي شود. پس پيراهن را تعويض نماييد و هرچه زودتر آن را بشوييد.

پوشيدن لباس هاي نخي - پلي استر

از نظر تهويه ي هوا بهتر از البسه صد درصد نخي يا صد درصد نايلوني (با بافت فشرده) هستند.

استفاده از رنگ هاي روشن

به گفته ي دکتر «نالدر» رنگ هاي تيره نور را جذب مي کنند. در حالي که رنگ هاي روشن آن را بازتاب مي دهند.

پي نوشت ها :

1. خوشبختانه به نظر مي رسد در کشور ما نياز به اين گونه سفارش ها نباشد! «ويراستار پزشکي»
2. Heatstroke .
3. منظور همان پودرهاي O.R.S موجود در کشورمان است. «ويراستار پزشکي»

منبع مقاله :
تکاک، دبورا، (1388) درمان هاي خانگي، مترجم: مينا اسماعيلي، ويراستار پزشکي: نويد محمدي، تهران: گلبرگ، چاپ پنجم