اقتصاد غيررسمي

جامعه شناسان و اقتصاددانان اغلب در مورد افراد تنها بر حسب "شاغل بودن" يا "بيکار بودن" مي انديشند، چنانکه گويي هيچ مقوله ي ديگري جز اينها وجود ندارد. اما اين ديدگاهي بيش از حد ساده درباره ي کار است. نه تنها کارهاي خانگي، بلکه انواع ديگر کار غيرمزدي (مانند تعمير اتومبيل شخصي) در زندگي بسياري از مردم اهميت دارد؛ بسياري از انواع کار با مقولات رسمي اشتغال مزدبگيري تطبيق نمي کند. بسياري از کارهايي که در اقتصاد غيررسمي انجام مي شود به هيچ وجه به طور مستقيم در آمار رسمي اشتغال ثبت نمي گردد. اصطلاح اقتصاد غيررسمي به مبادلات خارج از حوزه ي اشتغال منظم اطلاق مي شود، که گاه متضمن مبادله ي نقدي در ازاي خدمات ارائه شده است. اما غالباً شامل مبادله ي مستقيم کالاها يا خدمات نيز مي شود. (Henry, 1978; Feige, 1981; Gaertner & Wenig, 1985; Pahl, 1987)
براي مثال، کسي که به خانه مي آيد تا شير آب را تعمير کند، ممکن است مزدش را به صورت نقد دريافت کند، بدون اين که رسيدي داده شود يا جزئيات کار ثبت گردد. افراد کالاهاي "ارزان"- يعني اجناس کش رفته يا دزديده شده- را با دوستان يا همکاران در مقابل کالاها يا خدمات ديگري مبادله مي کنند. اقتصاد غيررسمي نه تنها شامل مبادلات نقدي "پنهان" (1) مي شود، بلکه بسياري از شکلهاي خود فراهم سازي (2) را که افراد در داخل و خارج از خانه انجام مي دهند در برمي گيرد. براي مثال، کارهايي که خود شخص انجام مي دهد (3)، وسايل و ابزارهاي خانگي، کالاها و خدماتي را فراهم مي سازند که در غير اين صورت مي بايد خريداري شود. (Gershuny & Miles, 1983)
براي روشن ساختن اين موضوع، ري پل متال تعمير بامي را که آب از آن چکه مي کند مي آورد. بام ممکن است به چند طريق تعمير شود:
1- صاحب خانه ممکن است اين کار را با کمک ساير اعضاي خانواده انجام دهد. مواد لازم را مي توان از يک فروشگاه خريداري کرد، يا از دوستي يا همسايه اي که آنها را نگهداري کرده است گرفت. در چنين حالتي، ممکن است هيچ گونه مبادله ي پولي صورت نگيرد. اعضاي خانواده ممکن است تصميم بگيرند بام خود را خود تعمير کنند زيرا توانايي پرداخت هزينه ي انجام دادن اين کار را به پيمانکار ندارند، يا شايد به اين دليل که از توانايي خود در تعمير مسکن بدون کمک از خارج احساس غرور مي کنند.
2- بام ممکن است توسط يک دوست يا همسايه يا در مقابل پول نقد و يا به خاطر استفاده هاي متقابل تعمير شود. روابط کاري در اينجا بر پايه ي روابط غيررسمي است، که کاملاً با روابط ميان کارفرما و کارگر متفاوت است. اگر کار توسط خويشاوندي انجام شود، ممکن است ماهها يا حتي سالها چيزي در مقابل آن پرداخت نگردد.
3- ممکن است براي انجام دادن کار پيمانکاري استخدام شود. در اين حالت، مبادله ممکن است يک معامله ي "عادي" باشد که بابت خدمت انجام شده حق الزحمه کاملي پرداخت مي شود و در حسابهاي پيمانکار ضبط مي گردد. ممکن است پيمانکار مبلغ کمتري را منظور کند، حق الزحمه ي خود را نقد دريافت کند، و يا معامله را ثبت نکند تا از اعلام درآمدي که ممکن است مشمول ماليات گردد خودداري کند. (Pahl, 1984, pp. 134-6) بخش غيررسمي به ويژه در ميان گروههاي فقيرتر و در نواحي داراي ميزان بيکاري بالا داراي اهميت است. بسياري از کالاها يا خدماتي که در غير اين صورت امکان پرداخت هزينه ي آنها وجود نداشت از اين طريق فراهم مي شود. بديهي است، خود فراهم سازي تنها يک ضرورت اقتصادي نيست؛ خود فراهم سازي ممکن است رضايتي فراهم آورد که آن را از محيطي که در آن کار مزدبگيري انجام مي شود نمي توان کسب کرد.
خانواده معمولاً محيط اصلي است که در آن ميانِ اقتصاد غيررسمي و رسمي ارتباط برقرار مي گردد. اعضاي خانواده ها اغلب در مورد اين که ميزان درآمد مکفي براي تأمين نيازهايشان چقدر است به تصميم گيري جمعي مي پردازند، و تا اندازه اي- هرگاه شرايط اجازه دهد- وظايف کاري مزدي و بي مزد را بر طبق آن توزيع مي کنند. براي مثال، يک زن يا شوهر ممکن است در اشتغال مزدبگيري اضافه کاري کنند تا هزينه هاي گوناگون خانوادگي را تأمين کنند (مانند پرداخت به نجار براي نصب گنجه هاي جديد). از سوي ديگر، فرصتهاي اضافه کاري ممکن است داده نشود، و زن و شوهر خودشان اين وظايف را در خانه به عهده بگيرند.

پي نوشت ها :

1. hidden cash transactions
2. self-provisioning
3. DIY activities
منبع مقاله :
گيدنز، آنتوني، (1376)، جامعه شناسي، ترجمه ي منوچهر صبوري، تهران: نشر ني، چاپ بيست و هفتم: 1391