نويسنده: دکتر محمد جواد قاسم زاده
رژيم غذايي و توصيه هاي تغذيه اي به مادران
در 6 ماهه اول، افزايش دريافت کالري تا 500 کيلوکالري بيشتر از مقدار توصيه شده روزانه RDA براي سن؛ و پس از آن استفاده از 400 کيلو کالري بيشتر از RAD براي سن، توصيه مي شود.به نيازهاي ويژه بزرگسالان يا زنان مسن تر از 35 سال توجه کنيد. از اينرو نيازهاي انرژي و مواد مغذي متغير خواهد بود.
افزايش دريافت پروتئين مادر به ميزان 15 گرم ( يا تقريباً 65 گرم بري ميانگين سني ). دريافت منابع پروتئيني HBV ( پروتئين با ارزش ليولوژيکي بالا ) را تشويق کنيد.
دريافت منابع غذايي ويتامين ها و املاح را تشويق کنيد. دريافت کلسيم بايد حداقل 1200mg در روز باشد. افزايش ويتامين B کمپلکس ( ويتامين B6 و تيامين ) و ويتامين هاي A و C بايد در رژيم غذايي طرح ريزي شود. براي زناني که از رژيم غذايي نامناسب برخوردارند و يا مبتلا به بيماري هاي مزمن هستند ممکن است به دريافت مکمل ها احتياج شود.
افزايش دريافت مايعات.
منع مصرف الکل
در مورد ويتامين D اگر دريافت مادر کم باشد، به مقدار کافي مورد نياز از طريق مکمل ها بايد تأمين شود.
در مدت زمان بيشتر از 3 ماه اگر کاهش وزن مادر بيش از اندازه بود بايد دريافت کالري مادر افزايش يابد.
زناني که از رژيم گياه خواري تبعيت مي کنند، ممکن است به مکمل هاي روي، کلسيم، ويتامين D يا ويتامين B12 نياز يابند. همچنين ممکن است مقدار کارنيتين اين رژيم کم باشد.
كودكان نوپا
كودكان نوپا ( بين يك و نيم تا دو سالگي ) تا حدودي قادر به استفاده از غذاي خانواده و هضم آن هستند. هر ماه هر توانايي آنها براي اينكه غذايشان را به تنهايي بخورند، بيشتر مي شود و حتي مي تواند از قاشق و فنجان كوچك براي اين كار استفاده كنند.اگر كودكتان از غذا خوردن امتناع مي كند، هرگز براي ترغيب او از تنقلاتي مانند بيسكويت، پفك و شكلات استفاده نكنيد چون در نهايت نه تنها به مقصودتان نخواهيد رسيد، بلكه با اين تنقلات بي خاصيت، او را سير خواهيد كرد.
بيشتر مشكلات مربوط به تغذيه كودكان با حفظ آرامش برطرف مي شود؛ در نتيجه نبايد در مورد تغذيه فرزندتان مضطرب و نگران باشيد چون اين نگراني در اغلب مواقع بي مورد است.
اگر كودكتان تمام وقت مشغول فعاليت و جست و خير است و لحظه اي آرام و قرار ندارد، به احتمال زياد به اندازه كافي كالري مورد نياز را دريافت مي كند.
راز تشويق
وقتي كودكتان خوب غذا مي خورد، از او تعريف و تمجيد زيادي كنيد و اگر غذاي كمي خورد، او را مجبور به غذا خوردن نكنيد. توجه داشته باشيد كه بهترين پاداش براي كودكان و تثبيت رفتارها و عادت هاي خوب آنها، تعريف و تحسين است.هرگز اين تعريف را به تأخير نيندازيد و بلافاصله بعد از كار خوب، او را تشويق كنيد.
از رشوه دادن به فرزندتان هم جدا خودداري كنيد. توجه داشته باشيد كه رشوه با تشويق متفاوت است. زماني كه بعد از كار خوبي به كودكتان پاداش مي دهيد، در واقع او را تشويق كرده ايد و زماني كه براي تغيير رفتار بد او، به وي چيزي مي دهيد تا شايد اصلاح شود، به او رشوه داده ايد.
كودكان به جز غذا خوردن، از همراهي با جمع خانواده لذت مي برند، بنابراين پس از اينكه بچه نشستن ياد گرفت، او را سر سفره يا ميز غذا ببريد. براي نشستن كودك سر ميز غذا بايد از صندلي هاي بلندتر و پشتي دار استفاده كنيد. جمع شدن همه اعضاي خانواده سر ميز با وجود همه دشواري هايش تا حدود زيادي از دردسرهاي شما در غذا دادن به فرزندتان جلوگيري خواهد كرد.
بهتر است حداقل روزي يك وعده همه اعضا خانواده دور يك ميز يا سفره با هم غذا بخورند. ارتباط بين اعضاي خانواده در هنگام غذا خوردن كمتر از ارزش مواد غذايي كه دريافت مي كنند نيست. كودكان هنگامي كه با والدين خود غذا مي خورند به مرور آداب درست غذا خوردن را مي آموزند.
قوانين غذا خوردن را خيلي ساده و روشن براي فرزندتان توضيح دهيد و يادآور شويد بچه ها هم مانند ساير اعضاي خانواده بايد سر سفره غذا بخورند و اجازه ندارند غذايشان را جاي ديگري مثلاً جلوي تلويزيون بخورند.
اگر انتظارات شما از فرزندتان متناسب با سنش باشد و نوع و مقدار غذا را متناسب با سن او در نظر بگيريد، ديگر غذا خوردن به يك كشمكش و دغدغه دائمي در خانه شما تبديل نخواهد شد.
علاقه يا عدم علاقه كودك به غذاهاي مختلف حق طبيعي اوست و نبايد او را به خوردن غذاهايي كه دوست ندارد وادار كنيد. اين كار شما نه تنها علاقه اي در او بر نمي انگيزد بلكه باعث تنفر و انزجار بيشتر او خواهد شد. اگر بچه شما غذاهاي خاص و مشخصي مثلاً گوشت، قارچ، تخم مرغ و غيره را دوست ندارد بهانه گير نيست بلكه فقط از اين غذاي خاص خوشش نمي آيد اما اگر غذاهايي كه دوست ندارد متغير هستند. به احتمال زياد در حال بهانه گيري است.
درباره غذاهايي كه كودكتان دوست ندارد خيلي سختگيري نكنيد چون با بزرگ تر شدن او علايق غذايش گسترش پيدا خواهد كرد و ممكن است بسياري از غذاهايي كه تا مدت ها از خوردنشان خودداري مي كرد را دوست داشته باشد اما در مورد بهانه گيري وضعيت فرق مي كند. اين نوع بهانه گيري ها پايان ناپذير است و فهرست غذاهايي كه كودك بهانه گير دوست ندارد و نمي خورد كم كم طولاني تر مي شود.
بهانه گيري كودك ممكن است تا جايي پيش برود كه در نهايت فقط نان و مربا بخورد. اين بهانه گيري ها غذا خوردن را در خانه مبدل به عذاب و در خارج از خانه غير ممكن مي كند. اين كودكان از غذا به عنوان ابزاري براي تسلط و كنترل به والدينشان استفاده مي كنند.
اگر كودك شما بر سر غذا بهانه گيري مي كند، قبل از هر چيز از كوچك ترين زمان هايي كه او بدون بهانه گيري غذا مي خورد براي تشويقش بهره ببريد.
هرگز چند نوع خوراكي يا غذا به فرزندتان پيشنهاد ندهيد تا او يكي را انتخاب كند.
بهتر است تا حد امكان همه اعضاي خانواده غذاي يكساني بخورند. پس چند نوع غذا نپزيد، چون با اين كارتان او را بد عادت مي كنيد. اما اگر از غذا خوردن او راضي هستيد مي توانيد بعد از 5 سالگي به او حق انتخاب بين دو، سه نوع غذا را بدهيد و سپس آن غذا را برايش تهيه كنيد.
اگر فرزندتان غذايش را نمي خورد او را تا پايان غذا سرسفره يا ميز غذا ننشانيد. كودكان نوپا در لجبازي ماهر هستند و به احتمال زياد شما را خسته خواهند كرد.
بنابراين بايد با او سازش كنيد مثلا مي توانيد به او بگوييد 2 تا 3 قاشق از غذايش را بخورد و بعد از جايش بلند شود. در اين موارد هرگز باقيمانده غذاي او را خودتان يا ساير اعضاي خانواده نخوريد. در ضمن از شكلات و بيسكويت هم به عنوان رشوه استفاده نكنيد، او بايد بداند كه اگر غذايش را نخورد چيز ديگري به جاي غذا به او داده نخواهد شد. كودكان را تشويق كنيد خودشان غذايشان را بخورند حتي اگر اين كار در ابتدا باعث طولاني شدن زمان غذا خوردن و كثيف كاري شود. كودكان بايد ياد بگيرند هنگام غذا خوردن از كلماتي مانند لطفا و متشكرم استفاده كنند.
چه غذاهايي سلامتي كودك را تهديد مي كند.
امكان خفه شدن با مواد غذايي
دندان هاي كودك تا سن 3-4 سالگي قادر نيست، مواد غذايي را كاملاً خرد كند، بنابراين مواد غذايي كوچك يا سفت را كه جويدن آنها مشكل است به كودك ندهيد، زيرا ممكن است باعث خفگي او شوند. بسياري از غذاها مي توانند باعث خفه شدن كودك شوند، مگر اينكه شكل و تركيب آنها را تغيير دهيد. مثلاً كره بادام زميني به تنهايي باعث خفگي خواهد شد، ولي مخلوط كردن آن با شير و يا ماليدن آن بر روي تكه اي نان تُست نه نان معمولي ( كه باعث مي شود كودك خوب آن را بجَوَد ) امكان خفگي را كاهش مي دهد.در سنين پائين تر سوسيس، حبه هاي انگور و ساير ميوه ها و سبزي هاي خام بايستي به تكه هاي خيلي كوچك تقسيم شوند. تكه هاي گرد سوسيس، هويج و حبه هاي انگور به علت گرد بودن به راحتي باعث خفگي مي شوند.
كودك در هنگام غذا خوردن بايد بنشيند، راه نرود يا ندود.
هميشه هنگام غذا خوردن كودك، كنار او باشيد، چون در هنگام خفه شدن، كودك نمي تواند شما را صدا كند.
مواد غذايي زير باعث خفگي مي شوند، مگر اينكه شكل آنها را تغيير دهيد:
1) سوسيس
2) تكه هاي بزرگ گوشت
3) ماهي استخوان دار
4) كره بادام زميني
5) آجيل
6) ميوه هاي سفت مثل سيب خام
7) حبه هاي انگور
8) سبزيجات سفت مثل هويج
9) حبوبات
10) آب نبات هاي سفت يا كوچك
11) آدامس
12) ذرت بو داده
نكات تغذيه كودكان 2 ساله
علاوه بر مواد غذايي آهن دار بايد كودك همچنان قطره آهن دريافت كند.- دفعات تغذيه به غير از شيرمادر حداقل 4 تا 5 بار در روز است. كه اين امر مي تواند تا 7 بار در روز افزايش داشته باشد.
- هنوز بايد در غذا تغييراتي داد تا هضم آن آسانتر باشد؛ زيرا اگر غذا يكباره و به صورت آنچه كه در سفره خانواده است به كودك داده شود، ممكن است هضم آن براي او مشكل باشد. مثلا بهتر است برنج به صورت كته و كاملاً نرم شده باشد. مي توان آن را با كمي آب خورش نرم وله كرد و به كودك داد.
- نياز كودك به كلسيم و پروتئين توسط شير و مقدار ماست پاستوريزه اي كه در روز مي خورد تامين مي شود.
- پس از يكسالگي سفيده تخم مرغ كم كم به همان صورت كه در مورد زرده تخم مرغ شروع شده بود به صورت كاملا پخته و سفت شده شروع، و به تدريج يك سفيده كامل مصرف شود. مي توان يك روز در ميان يك تخم مرغ كامل به كودك داد.
- كودك فعالانه در غذا خوردن دخالت داشته باشد و خود غذا را با دست يا قاشق كوچك بردارد و به دهان ببرد.
- از 12 ماهگي به بعد، زمان انتقال از غذاهاي مخصوص به غذاي سفره خانواده است.
- حبوبات از مواد غذايي حاوي پروتئين، كربوهيدات و املاح است. در سال دوم به تدريج بر تنوع حبوبات مصرفي بيفزاييد. مي توانيد آنها را به صورت كاملاً پخته شده همراه با سيب زميني و با روغن يا كره و ترجيحاً روغن زيتون به كودك بدهيد.
- بايد توجه داشت كه هنوز هم معده كودك كوچك است و نبايد آن را با مقدار زيادي ميوه يا آب ميوه پر كرد.
- يه كودك يك تا دو ساله تنقلاتي مثل پفك، شكلات، چيپس و....نبايد داده شود و در صورتي كه فعاليت كودك زياد باشد خرما، بيسكوئيت ساده، بادام و پسته بو نداده ولي ريز شده بعد از غذا به او داده شود تا جاي وعده هاي اصلي غذا را نگيرد.
- در طول سال دوم، مصرف ويتامين هاي A و D و قطره آهن بايد ادامه داشته باشد و اين مشكل كه آهن موجب سياهي دندان ها مي شود نبايد مانع مصرف آن شود بلكه بايد قطره را با قطره چكان در عقب دهان كودك ريخت و متعاقب آن به او آب داد و با پارچه اي تميز روي دندان هاي كودك را تميز كرد.
- در اواخر سال دوم احساس استقلال كودك بيشتر مي شود، خودش غذا مي خورد و از همه ي غذاهاي سفره خانواده به دلخواه انتخاب مي نمايد. مادران در اين مرحله از اين زندگي بايد به مصرف مواد غذايي كافي و پر انرژي كه براي رشد كودك لازم است، توجه نمايند.
بايد از شش گروه مواد غذايي استفاده كنيد.
4 واحد از گروه نان و غلات ( نان يك كف دست - برنج يا ماكاروني پخته نصف ليوان - غلات پخته نصف ليوان - غلات آماده 30 گرم )
3 واحد از سبزيجات ( سبزيجات خام يك ليوان - سبزيجات پخته يك دوم ليوان )
2 واحد ميوه ( هر واحد ميوه تازه = يك عدد ميوه متوسط )
3-2 واحد گروه شير و لبنيات ( شير 1 ليوان - پنير 60 گرم )
2 واحد گروه گوشت ( گوشت قرمز، مرغ يا ماهي 60-90 گرم ).
حبوبات پخته = نصف ليوان - تخم مرغ يك عدد - كره بادام زميني دو قاشق غذاخوري ).
توصيه مي شود غذاهايي كه چربي و قند بالايي دارند، بايستي به مقدار متعادل مصرف شوند.
ميان وعده ها:
ميان وعده ها بخش مهمي از انرژي و مواد مغذي مورد نياز كودكان را تشكيل مي دهند.بچه ها به دليل داشتن معده كوچك، نمي توانند در يك وعده مقدار زيادي غذا بخورند. به همين دليل مصرف ميان وعده براي آنها ضروري است كه بايستي داراي مواد مغذي باشند. كودكان در ميان وعده نبايد هله هوله مصرف كنند يا نوشابه هاي شيرين و خوراكي هاي فاقد مواد مغذي و پر كالري بخورند.
زيرا اين غذاها باعث كاهش اشتهاي كودك خواهد شد كه در اثر دريافت كم مواد غذايي، دچار كاهش رشد خواهد شد.
غذاهايي براي ميان وعده ها:
- ميوه هاي تازه مثل موز بصورت شير موز، دسر يا خود ميوه
- نان و پنير
- انواع سبزيجات پخته مثل هويج، كدو سبز
- بيسكوئيت
- شير بصورت ساده، شير كاكائو، شير و عسل يا شير و خرما.
- برگه ميوه ها مثل برگه زردآلو در كودكان 4 سال به بالا مصرف شود، چون امكان خفه شدن كودك زير 4 سال با آنها وجود دارد.
- سبزيجات تازه، ذرت و نخود فرنگي پخته
- حبوبات پخته
كودك تمايل دارد هميشه فقط يك نوع غذا بخورد كه شايد به دليل راحتي انتخاب و آشنايي با آن باشد.
مهمترين كار اين است كه به كودك ياد دهيد كه انواع مواد غذايي را مصرف كند.
علايق غذايي هر كودك مربوط به خود اوست.
اوقات صرف غذا بايستي اوقات خوش و راحتي باشد و نبايد كودك را مجبور به غذا خوردن كنيد و با او دعوا كنيد، چون در اين صورت نمي تواند عادات صحيح غذا خوردن را ياد بگيرد.
بعضي توصيه هاي كاربردي براي كودكان شامل موارد زير است:
- فقط در ابتدا يك يا دو قاشق غذا به كوادك بدهيد و در صورت تقاضا مجدداً، غذا به كودك داده شود.- سعي كنيد غذاهاي جديد را طوري تهيه كنيد كه تا طعم غذاهاي قبلي را داشته باشند.
- مقدار واحدهاي غذايي مورد نياز كودكان را ياد بگيرد.
- غذاهاي جذاب و خوش طعم براي كودك تهيه كنيد.
- كودكان اغلب غذاهاي دست خورده و مخلوط را دوست ندارد.
- به كودك اجازه ندهيد بين وعده هاي غذايي و ميان وعده ها مرتب چيزي بخورد، زيرا باعث كاهش اشتهاي او در موقع صرف وعده اصلي غذا خواهد شد.
- كودك را مجبور به نشستن در سر سفره غذا تا اتمام غذايش نكنيد؛ يعني نگوييد بايد تمام غذايت را بخوري، بعد از سر سفره بلند شوي.
وعده هاي غذايي كودكان:
اوقات صرف غذا فرصت مناسبي است تا كودك حرف زدن و مهارت هاي اجتماعي را ياد بگيرد و شخصيت مستقلي داشته باشند.
اين لحظات نبايد به ميدان جنگي تبديل شود تا به اجبار به كودك غذا بدهيم.
يكي از مهم ترين وعده هاي غذايي كه نقش مهمي در حفظ سلامتي كودك دارد، صبحانه مي باشد.
اين نكات را هنگام تغذيه كودك رعايت كنيد
براي تأمين كليه مواد مغذي مورد نياز كودكان، برنامه غذايي آنان بايد شامل تركيبي از مواد مغذي مختلف از 4 گروه اصلي غذايي باشد. گروه هاي اصلي غذايي عبارت اند از: گروه نان و غلات كه انرژي و مقداري پروتئين مورد نياز كودك را تأمين مي كند، گروه شير و لبنيات كه كلسيم، فسفر و پروتئين را تأمين مي كند و براي رشد اسكلت و استحكام استخوان ها و دندان ها لازم اند، گروه گوشت، حبوبات و تخم مرغ كه پروتئين و ساير مواد مغزي مورد نياز كودك را تأمين مي كند و براي رشد او لازم اند و گروه سبزي ها و ميوه ها كه ويتامين ها و املاح مورد نياز كودك را تأمين مي كنند.نكاتي را كه در تغذيه كودك 1 تا 5 سال بايد رعايت كرد.
در غذا دادن به كودك صبور باشيد و آرام آرام به كودك غذا بدهيد. سعي كنيد با تغيير مزه و يا نحوه طبخ آن را مجددا به كودك بدهيد و در صورتي كه باز هم علاقه اي به خوردن آن غذا نشان نداد، چند روزي از دادن آن غذا صرف نظر كرده و مجددا به برنامه غذايي كودك اضافه كنيد. هنگام غذا دادن به كودك با او با آرامش و محبت صحبت كنيد تا زمان غذا خوردن براي كودك خوشايند باشد و خاطره خوشي از غذا خوردن در ذهن كودك ايجاد شود.مقدار غذاي هر وعده كودك را با افزايش سن كودك در صورت تمايل وي بيشتر كنيد.
به مقدار غذايي كه كودك مي خورد توجه كنيد. براي هر كودك يك بشقاب جداگانه در نظر بگيريد.
با افزايش سن كودك براي غذا خوردن به كودك استقلال بدهيد و به تدريج فقط مقدار و نحوه غذا خوردن كودك را نظارت و او را به خوردن ترغيب كنيد.
براي غذا خوردن كودك به او جايزه ندهيد بلكه براي ترغيب او به غذا خوردن از طعم غذا تعريف كنيد.
به كودك اجازه دهيد غذا خوردن را خودش تجربه كند حتي اگر مقداري غذا هنگام خوردن ريخته شود و يا دست و لباس هاي خود را كثيف كند.
برخورد با كودكان بدغذا:
مادران هنگام بي اشتهايي كودك، به رشد او حساس شده و در مورد نقش مادري خود احساس ناتواني مي كنند.در نتيجه سطح اضطراب آنان بالا رفته و قادر به تعبير درست علايم بي اشتهايي در كودكشان نمي شوند:
از تحميل سليقه خود در انتخاب غذا براي كودك خودداري كنيد: بسياري از والدين تصور مي كنند همان غذايي كه آنها دوست دارند، مي بايست كودك هم دوست داشته باشد.
كودك را هنگام غذا خوردن آزاد بگذارند. اين عمل باعث مي شود احساس استقلال كودك رشد كرده و با احساس رضايت از تغذيه، از آن لذت ببرد. يك برنامه غذايي متعادل علاوه بر رفع گرسنگي، بايد عناصر غذايي و مواد مغذي لازم براي تندرستي كامل را داشته باشد.
استفاده از چهار گروه اصلي غذايي مهم ترين راه براي اطمينان از تأمين نيازمندي هاي تغذيه اي كودك محسوب مي شود.
مواد غذايي مقوي و مورد نياز كودك را بايد با احتياط به غذاي او اضافه كرد تا كودك به تدريج به غذاي جديد علاقه مند شود.
كودك گرسنه نسبت به كودكي كه در فواصل وعده هاي غذا با خوردن تنقلات سير شده است، براي خوردن غذاي جديد تمايل بيشتري نشان مي دهد.
بهتر است ساعت صرف غذاي كودك را هم زمان با افراد خانواده تنظيم كرد زيرا كودك با مشاهده غذا خوردن اعضاي خانواده به خوردن غذا تشويق مي شود.
نكات تغذيه در كودكان دبستاني
زمان مدرسه بهترين زمان براي بچه هاست تا با تغذيه سالم و فعاليت بدني آشنا شوند تا بتوانند در آينده شيوه زندگي سالمي براي خود برگزينند. بچه ها در اين سن خيلي سريع ياد مي گيرند و همچنين تحت تأثير دوستان و تبليغات هستند. بچه ها براي داشتن يك رژيم غذايي متعادل و سالم، نياز به انواع و اقسام مواد غذايي دارند. ميزان فعاليت بدني آنها در روز، مقدار خورد و خوراك آن ها را تعيين مي كند. خيلي از بچه ها در اين سن ايرادگير هستند، اما وقتي سرشان گرم باشد و فعاليت داشته باشند، خوردن ميان وعده سالم براي بالا نگه داشتن سطح انرژيشان بسيار مهم است. همچنين يك ميان وعده مثل يك واحد ميوه تازه بعد از اتمام مدرسه براي آنها لازم است.اهميت صبحانه
تشويق و ترغيب بچه ها به خوردن صبحانه بسيار خوب است. داشتن خواب كافي و با كيفيت در شب و به دنبال آن يك صبحانه خوب و مقوي، به بچه ها كمك مي كند فعال باشند و بتوانند در مدرسه روي درسهاي خود خوب تمركز كنند. صبحانه همچنين كمك مي كند كه بچه ها در طول روز كمتر احساس گرسنگي كنند. شما مي توانيد الگوي خوبي براي فرزندان خود باشيد. اگر شما صبحانه بخوريد بچه ها هم از شما ياد مي گيرند. يك صبحانه به همراه ميوه هاي تازه و كمي شير مي تواند نقطه شروع خوبي براي همه اعضاي خانواده باشد.ناهار در مدرسه
با اينكه خيلي از مدرسه ها رستوران و سلف غذا دارند، اما بدون كمك ممكن است بچه ها انتخاب هاي چندان خوبي نداشته باشند و غذاهايي را برگزينند كه با وجود هزينه بالا، فاقد مواد مغذي لازم باشند. بهتر است كه بچه ها ناهار را از خانه با خود ببرند. به اين روش بچه ها با تغذيه سالم آشنا مي شوند و مي توانند در آماده كردن غذا هم به شما كمك كنند. چند پيشنهاد براي ناهار بچه ها:ساندويج نان و پنير، گوشت و مرغ
بيسكويت و مربا
سبزيجات و ميوه جات بريده شده و آماده
قمقمه آب خنك يا شير
غذاهايي كه بايد محدود شود
غذاهاي فرآورده اي و كارخانه اي، قندي، چرب و نمك دار بايد فقط قسمتي از برنامه غذايي فرزند شما را به خود اختصاص دهد. غذاهايي كه بايد صرف آن براي ناهار بچه ها در مدرسه محدود شوند عبارتند از:
گوشت هاي فراورده اي مثل سوسيس و كالباس
چيپس، پفك و بيسكويت هاي شيرين
انواع سانديس ها و آبميوه هاي مصنوعي
انواع نوشابه گازدار
تغذيه هاي زنگ تفريح و فشار همكلاسي ها
فشار همكلاسي ها براي خوردن برخي مواد غذايي و تنقلات در اين سنين خيلي زياد است. در ميهماني ها، مناسبات خاص و همراه با خانواده. بهتر است ميزان پولي كه به بچه ها مي دهيد را محدود كنيد. يك بسته چيپس يا پفك هر از چند وقت يكبار آسيبي به كودكتان نرساند، اما اگر بچه ها عادت به خوردن اين مواد كنند با مشكلات زير مواجه مي شوند:كمبود يا فقدان مواد مغذي لازم براي بدن
چاق شدن يا اضافه وزن بچه ها
متحمل شدن هزينه هاي بسيار گزاف براي خريد اين خوراكي ها تغذيه هايي كه در خانه درست شود بسيار كم خرج تر خواهد بود.
از دست رفتن فرصتها براي آشنا كردن فرزندتان با تغذيه سالم.
صرف غذا با خانواده
براي بچه هاي مدرسه اي، موقع صرف غذا كنار خانواده مي تواند فرصت بسيار خوبي باشد تا در مورد فعاليت ها و اتفاقات مدرسه با آنها صحبت كنند. وعده شام زمان بسيار خوبي براي اينكار است.بچه ها در اين سن برحسب ميزان فعاليتشان، اشتهايشان تغيير مي كند. پس بايد به آنها اجازه بدهيد كه مقدار غذايشان را خودشان انتخاب كنند و شما فقط انواع و اقسام غذاهاي سالم را برايشان تهيه كنيد. بعضي از بچه ها خيلي كم شام مي خورند يا اصلاً ميلي به خوردن آن نشان نمي دهند، به همين دليل بايد اطمينان حاصل كنيد كه تغذيه عصرانه آنها به اندازه كافي مغذي باشد. برخي از انواع عصرانه هاي سالم عبارتند از: يك ساندويچ كوچك با يك ليوان شير، و ميوه، يك كاسه سوپ و نان تست. در زير پيشنهاداتي براي زمان صرف غذا به همراه خانواده برايتان مطرح مي كنيم:
به بچه ها اجازه بدهيد در اين مواقع فعاليت هاي روزانه شان را برايتان شرح دهند.
از چيزهايي که حواس افراد را پرت مي کند مثل تلويزيون، راديو يا تلفن دوري کنيد.
اجازه بدهيد بچه ها خودشان تصميم بگيرند كه چه وقت سير شده اند و سر خوردن غذا با آنها بحث و جدل نكنيد.
به بچه ها اجازه بدهيد در خريد خانه و آماده كردن غذا به شما كمك كند.
فوايد غذايي انواع و اقسام خوراكي ها را برايشان شرح دهيد، مثلاً: شير باعث مي شود كه استخوانها محكم و قوي بماند.
نوشيدني ها
توصيه هايي براي والدين
بايد بچه ها را به خوردن آب تشويق و ترغيب كنيد.نوشيدني هاي شيرين مثل سانديس و آبميوه هاي مصنوعي براي يك رژيم غذايي سالم توصيه نمي شود.
مصرف لبنيات براي تأمين كلسيم مورد نياز بدن ضروري است. بهتر است تا حد ممكن از لبنيات كم چرب استفاده شود.
راهنماي تغذيه اي كودكان
- هرم مواد غذايي را در انتخاب برنامه غذايي به عنوان الگو قرار دهيد.- غلات متنوع بخصوص غلات كامل را در برنامه بگنجانيد.
- هر روز ميوه ها و سبزيجات متنوع انتخاب كنيد.
- غذاهاي سالم مصرف نمائيد.
غذاهاي متنوع شامل مواد مغذي مختلف و ديگر جايگزين هاي سالم مي باشد. هيچ غذايي به تنهايي نمي تواند مقادير مورد نياز همه مواد مغذي را فراهم كند. به عنوان مثال، پرتغال از نظر ويتامين C و فولات غني است اما ويتامين B12 ندارد، پنير كلسيم و ويتامين B12 دارد ولي ويتامين C ندارد. براي اطمينان از گرفتن همه مواد مغذي و ديگر جايگزين هاي مورد نياز براي حفظ سلامت براساس راهنماي هرم مواد غذايي برنامه صحيح پايه ريزي كنيد. سهم هاي مورد نياز هر 5 گروه اصلي مواد غذاي توصيه شده را انتخاب كنيد اگر از مصرف غذاهاي موجود در 5 گروه اجتناب كنيد. بايد به دنبال راهنماي براي كمك به خود باشيد تا مطمئن شويد تمام مواد مغذي را دريافت مي كنيد.
کودکان چند سهم از گروه های غذایی در هر روز نیاز دارند؟
|
گروه غذایی |
کودکان 2- 6 سال |
کودکان بزرگتر |
|
نان و غلات |
9 |
9 |
|
سبزیجات |
4 |
4 |
|
میوه |
2 |
3 |
|
لبنیات |
2-3 |
2-3 |
|
گوشت ها و حبوبات و مغزها |
5(150 گرم) |
6 (180 گرم) |
ميزان يك سهم
گروه غلات جايگزين هاي آن
1 برش نان ( حدود 30 گرم )
حدود 1 فنجان غلات آماده مصرف
1/2 فنجان غلات، برنج و ماكاروني پخته شده
گروه سبزيجات
* 1 فنجان سبزيجات برگ دار خام
* 1/2 فنجان سبزيجات غير برگ دار خام
* 3/4 فنجان آب سبزيجات
گروه ميوه ها
* 1 سيب - پرتقال - گلابي - موز متوسط
* 1/2 ميوه پخته ( كمپوت )
* 3/4 فنجان آب ميوه
گروه شير - ماست و پنير
* 1 فنجان شير يا ماست
* 45 گرم پنير معمولي ( چدار )
* 60 گرم پنير فرايند شده
گروه گوشت ها
* 60 گرم گوشت پخته بدون چربي، مرغ يا ماهي معادل 2 واحد گوشت.* 1/2 فنجان حبوبات پخته شده يا 1/2 فنجان سويا كه معادل 30 گرم گوشت بدون چربي است.
* 75 گرم همبرگ سويا يا 1 تخم مرغ معادل 30 گرم گوشت بدون چربي.
* 2 قاشق غذا خوري كره بادام زميني يا 1/3 فنجان آجيل که معادل 30 گرم گوشت است.
اهميت مصرف صبحانه در كودك
صبحانه مهمترين وعده غذايي روزانه مي باشد و به دلايل ذيل هرگز نبايد از برنامه غذاي كودكان حذف گردد.1- كودكاني كه صبحانه مصرف مي كنند نيازهاي تغذيه اي روزانه خود را تامين مي نمايند.
2- وزن مطلوب خود را حفظ مي كنند.
3- ميزان کلسترول خون پايين تري دارند.
4- سيستم ايمني قوي تري دارند و كمتر بيمار مي شوند.
5- دروس خود را بهتر مي فهمند.
راه هاي فراواني براي طراحي يك الگوي غذايي سالم وجود دارد. 3 گروه پايه و اساس اصلي هرم را تشكيل مي دهد؛ غلات - ميوه - سبزيجات.
غلات متنوع بخصوص غلات كامل در برنامه غذايي بگنجانيد.
سبزيجات و ميوه ها پايه اصلي رژيم غذايي سالم هستند كه به مقدار لازم بايد مصرف شود.
در برنامه غذايي از برنج - ماكاروني - ذرت با نان هاي سبوس دار به عنوان بخش اصلي غذا استفاده كنيد و سبزيجات و ميوه ها و گوشت و لبنيات نيز حتماً استفاده شود.
غذاهاي پرچربي و شيرين را كمتر مصرف نماييد براي تغذيه خوب غذاهاي متنوع انتخاب نمايد از آنجايي كه غذاهاي هر گروه از نظر ميزان مواد مغذي با يكديگر متفاوت است انتخاب غذاهاي متنوع به شما كمك مي نمايد مواد مغذي و فيبر مورد نياز را به طور كامل دريافت نماييد. همچنين تنوع غذايي باعث مي شود غذاي روزانه شما خسته كننده نباشد.
الگوهاي غذايي سالم
افراد مختلف غذاها و روش هاي طبخ متفاوت را دوست دارند فرهنگ - زمينه خانوادگي - مذهب و عقايد و باورها - در دسترس بودن و هزينه غذا - تجارب - عدم تحمل غذا - اثرات حساسيت زايي برخي غذاها در انتخاب غذاهاي هر فرد موثر است.در قدم او از راهنماي هر مواد غذايي استفاده نماييد تا اطمينان داشته باشيد از همه مواد مغذي استفاده مي كنيد. از مواد غذايي گروه ها اصلي هرم استفاده كنيد و آنرا با ديگر مواردي كه دوست داريد تركيب نماييد.
اگر از مصرف برخي غذاهاي يك يا دو گروه اجتناب مي نماييد مطمئن شويد كه كمبود مواد غذايي ناشي از حذف آن غذاها را از طريق ديگر مواد غذايي آن گروه و يا ساير گروه ها تامين مي نماييد. به عنوان مثال: اگر عدم تحميل به لاكتوز ( قند شير ) داريد و نمي توانيد آن را مصرف نماييد ديگر مواد غذايي حاوي كلسيم را جايگزين نماييد.
گوشت - مرغ - ماهي از منابع آهن، روي و ويتامين هاي گروه B هستند. اگر شما به هر دليلي بيشتر از همه مواد غذايي فوق را مصرف ننماييد، از نظر دريافت كافي آهن، ويتامين B12، كلسيم و روي دچار مشكل خواهيد شد و نياز به طراحي يك برنامه غذايي خاص داريد.
اهميت تغذيه صحيح در رشد كودك
بيش از نيمي از آمار مرگ كودكان همراه با سوء تغذيه است. غذاي نامناسب، بيماري مكرر، مراقبت و توجه ناكافي عوامل زمينه ساز و ايجاد كننده سوء تغذيه هستند.چنانچه يك خانم در دوران بارداري دچار سوءتغذيه باشد با يك كودك در دو سال اول عمر دچار سوء تغذيه شود رشد جسمي و ذهني او دچار تأخير شده و براي تمام عمر گرفتار خواهد شد. حق همه كودكان است كه از تغذيه خوب، محيط مناسب و مراقبت هاي بهداشتي اساسي برخوردار باشند تا در مقابل بيماري محافظت شده و از رشد و تكامل مناسب بهره مند شوند.
كودكان از رشد سريع برخوردارند لذا بايد از تولد تا دو سالگي هر ماه وزن شوند.
چنانچه درست وزن نگيرند، مشكلي وجود دارد كه بايد به آن توجه شود. وزن گيري منظم بهترين علامت رشد خوب و حاكي از كسب مهارت هاي تكاملي كودك است.
چنانچه كودك در 6 ماه اول عمر فقط شير مادر را دريافت كند از رشد خوبي برخوردار خواهد بود. تغذيه با شير مادر كودك را در مقابل بيماري هاي محافظت مي كند، همچنين تضمين كننده رشد خوب جسمي و ذهني و كسب تکامل در كودك است. شيرخواراني كه از شير مادر محروم هستند ممكن است به راحتي كودكاني كه با شير مادر تغذيه مي شوند يادگيري نداشته باشند.
چنانچه كودكي به مدت دو ماه وزن نگيرد ممكن است نياز به دريافت مواد مغذي بيشتري داشته باشد، ممكن است بيمار باشد يا نياز به توجه و مراقبت بيشتر داشته باشد.
لذا وظيفه والدين و كاركنان بهداشتي درماني كشف سريع علت و رفع آن است. بايد هر كودكي كارت پايش رشد خاص خود را داشته باشد تا وزن او روي آن ثبت شود كه نشانگر رشد كودك باشد. اگر منحني رشد كودك سير بالا رونده داشته باشد او خوب رشد مي كند ولي چنانچه صاف و يا نزولي شود جاي تامل و نگراني خواهد بود. اگر كودكي مرتبا وزن نمي گيرد يا خوب رشد نمي كند سؤالات مهمي مطرح مي شود كه عبارتند از:
1. آيا دفعات غذا خوردن كودك كافي است.
آيا زماني كه غذاي كمكي شروع مي شود تا پايان دو سالگي دفعات غذا افزايش مي يابد روزانه سه تا پنج بار غذا مي خورد.
2. آيا غذاي كافي دريافت مي كند اگر كودك غذايش را تمام مي كند و باز هم مي خواهد بايد غذاي بيشتري به او داده شود.
3. آيا غذاي كودك حاوي انرژي و مواد مغذي كافي است.
غذاي كودك بايد متنوع و حاوي موادي از تمام گروه هاي غذايي باشد از جمله: گوشت، ماهي، تخم مرغ، حبوبات، خشكبار، غلات، نخود، لوبيا سبز و..... و نيز افزودن كمي روغن كه انرژي غذا را افزايش مي دهد.
4. آيا كودك از غذا خوردن امتناع مي كند.
اگر به نظر مي رسد كودك طعم يك غذا را دوست ندارد بايد غذاهاي ديگر به او پيشنهاد شود، غذاهاي جديد را بايد تدريجي آغاز كرد.
5. آيا كودك بيمار است.
كودك بيمار نياز به تشويق دارد كه مقداري غذا بخورد. او را بايد مكرر و كم كم غذا داد. بعد از بيماري نيز به مدت يك هفته به يك وعده غذاي اضافي نياز دارد. شيرخواراني كه غذايشان فقط شير مادر است بايستي حداقل روزانه يك وعده شير اضافي به مدت يك هفته دريافت كنند. چنانچه كودكي مكرراً بيمار مي شود بايستي توسط پزشك ديده شود.
6. آيا كودك غذاي كافي كه محتوي ويتامين آ باشد دريافت مي كند تا از ابتلاي او به بيماري ها پيشگيري شود.
شير مادر از لحاظ ويتامين آ غني است. ساير غذاهاي محتوي ويتامين آ عبارتند از:
جگر، تخم مرغ، محصولات لبني، ميوه ها و سبزي هاي زرد و نارنجي و بسياري از سبزي هاي با برگ سبز. اگر اين غذاها به مقدار كافي در دسترس نيست بايستي سالي دوبار كپسول ويتامين آ دريافت كند كه دوز آن را براي سن كودك پزشك تعيين مي كند. در مناطقي كه از قطره AD استفاده مي كنند كپسول تجويز نمي شود.
7. آيا كودك از شير مادر محروم است و شير مصنوعي را با بطري دريافت مي كند.
در شش ماه اول عمر بهترين غذا شير مادر است كه بايد فقط و فقط آن را دريافت كند. از 6 ماهگي به بعد علاوه بر شير مادر كه بهترين شير و منبع مهم مواد غذايي مختلف است غذاهاي كمكي را نيز بايد دريافت كند. اگر شير مادر نمي خورد استفاده از هر شيري بايد به وسيله فنجان باشد و استفاده از بطري ممنوع است.
8. آيا آب و غذاي كودك تميز است.
چنانچه جواب منفي باشد كودك غالبا بيمار خواهد شد. آنچه قرار است خام خورده شود بايد شسته شود و آنچه كه پختني است بايد خوب پخته شود. غذا وقتي پخته و آماده شد بايد بدون تاخير خورده شود اگر بماند بايد به طور كامل حرارت ببيند. آب را بايد از منابع تميز برداشت كرده و در جاي تميز نگهداري كرد. اگر آب رودخانه، حوض، چشمه و غيره مصرف مي شود بايد جوشانيده شود. اگر چاه و چشمه محافظت شده است آب آن مي تواند تميز باشد. آب لوله كشي نيز كه كلرينه مي شود تميز است.
9. آيا بيشتر اوقات كودك تنها است يا توسط كودك بزرگ تر نگهداري مي شود.
اگر چنين است ممكن است كودك كم سن نياز به توجه بيشتر از طرف بزرگسالان داشته باشد و اين به خصوص در زمان غذا خوردن لازم است.
شير مادر به تنهايي نياز غذايي و نوشيدني كودك را در 6 ماه اول عمر برآورده مي كند. پس از آن لازم است انواع غذاهاي كمكي به تدريج به رژيم غذايي شيرخوار همراه با شير مادر اضافه شود. كودكان در ماه هاي اول زندگي در معرض خطر بيماري ها قرار دارند. تغذيه انحصاري با شير مادر آنها را در مقابل اسهال و بيماري هاي عفوني شايع محافظت مي كند. در حدود 6 ماهگي غذا و نوشيدني هاي ديگر لازم است و تغذيه با شير مادر تا پايان دو سالگي همراه با غذا ادامه مي يابد.
شير خواري كه خوب وزن نمي گيرد ممكن است بيمار باشد يا شير كافي دريافت نكند، باشد پزشك او را ببيند و مادر نيز راهنمايي شود كه چگونه شير بيشتري به فرزندش برساند.
در سن حدود 6 ماهگي تغذيه تكميلي آغاز مي شود. به ترتيب هفته مي توان از برنج، گوشت گوسفند، مرغ، گوساله سبزي هاي پخته شده و له شده و.... استفاده كرد.
شيرخواران از 6 تا 12 ماهگي همچنان به دريافت مكرر شير مادر نياز دارند و غذاي كمكي بايد بعد از شير مادر به آنان داده شود.
بعد از 6 ماهگي به لحاظ خوردن غذا و خزيدن و تماس بيشتر با اطراف خطر بيماري هاي عفوني افزايش مي يابد. لذا بايستي دست هاي كودك را مكرراً شست.
كودكان از 6 ماهگي تا دو سالگي نياز به حداقل پنج نوبت غذا دارند. سوء تغذيه در دو سال اول عمر رشد كودك را به تاخير انداخته و آثار آن در تمام عمر باقي خواهد ماند. براي رشد خوب و سالم ماندن بايد كودك مواد غذايي مختلف شامل گوشت ماهي، حبوبات، غلات، تخم مرغ، ميوه و سبزي را علاوه بر شير مادر دريافت كند.
معده كودكان كوچك است و در يك وعده نمي توانند غذاي مورد نياز خود را بخورند چون نياز آنان و سوخت و سازشان زياد است. بنابراين حائز اهميت است كه كودكان به دفعات كافي غذا دريافت كند تا نيازشان برآورده شود. اگر ظرف غذا مشترك باشد ممكن است بچه هاي كوچك غذاي كافي دريافت نكنند. كودك بايد از بشقاب جداگانه استفاده نمايد تا والدين يا مربيان بفهمند كه چه مقدار غذا خورده است.
ممكن است بچه هاي كوچك نياز به تشويق يا كمك براي غذا خوردن داشته باشند.
كودكان نياز به ويتامين آ دارند تا در مقابل بيماري ها مقاوم شده و ديد چشمشان آسيب نبيند.
در 6 ماه اول عمر شير مادر يكي از منابع ويتامين آ است و بخشي از نيازهاي كودك را برآورده مي كند. مادر بايد از غذاهاي محتوي ويتامين آ استفاده كند يا خود ويتامين آ را دريافت كند.
شيرخواران از 6 ماهگي نيز بايد ويتامين آ را از طريق غذا و مكمل دريافت نمايند. در كشور ما از 15 ماهگي قطره ويتامين شروع مي شود. ويتامين آ در جگر، تخم مرغ، محصولات لبني، روغن كبد ماهي چرب، انبه، خربزه درختي، سيب زميني زرد شيرين، سبزي هاي با برگ سبز تيره و هويج موجود است. هنگامي كه كودكان ويتامين آ كافي دريافت نكنند با خطر شبكوري و ديد ناكافي در غروب يا شب مواجه مي شوند. در بعضي از كشورها در سنين 6 ماهگي تا پنج سالگي ساليانه يك تا دو بار كپسول ويتامين به همه كودكان داده مي شود.
بيماري هايي نظير اسهال و سرخك ويتامين آ موجود در بدن كودك را به مصرف مي رسانند. تغذيه بيشتر شيرخوار با شيرمادر مي تواند اين كمبود را جبران كند. در كودكان بالاتر از 6 ماه ميوه ها و سبزي ها، شير، تخم مرغ، جگر و محصولات لبني مي توانند اين نيازها را تأمين كنند. كودكان دچار اسهال طولاني بيشتر از 14 روز يا سرخك بايد كپسول ويتامين آ دريافت كنند. كودكان نياز به غذاي محتوي آهن دارند تا از توانايي فيزيكي و ذهني كافي برخوردار شوند. كم خوني كه به دليل كمبود آهن اتفاق مي افتد مي تواند رشد فيزيكي و ذهني كودك را مختل كند. علائم كم خوني شامل رنگ پريدگي زبان، كف دست و پا، داخل لب، خستگي و تنگي نفس و برخي اختلالات رفتاري است.
الف) حتي كم خوني خفيف شيرخواران و بچه هاي كوچك مي تواند تكامل هوشي آنان را مختل كند.
ب) كم خوني در بچه هاي زير دو سال ممكن است اختلال در تعادل و هماهنگي به وجود آورده و كودك را منزوي، بي تفاوت و بي ميل در كارها كند. در نتيجه توان او براي تعامل و ايجاد اثر متقابل بر يكديگر كاهش يافته، تكامل هوشي او ممكن است به تأخير افتد.
كم خوني در بارداري موجب تشديد خونريزي مادر، افزايش خطر عفونت هنگام زايمان و مشكلاتي از اين قبيل براي مادر مي شود. شيرخواران متولد شده از مادران كم خون غالبا از وزن كم و كم خوني رنج مي برند. مصرف آهن در مادران باردار، مادر و شيرخوار را محافظت مي كند. افزودن آهن به بعضي مواد غذايي نيز از كم خوني پيشگيري مي كند.
مالاريا و كرم قلابدار مي توانند منجر به كم خوني شده يا آن را بدتر كنند. استفاده از پشه بند، جلوي نيش پشه را مي گيرد. در مناطق آلوده به انگل نيز رعايت بهداشت به پيشگيري از ابتلا به بيماري هاي انگلي كمك مي كند. نبايد كودكان نزديك توالت ها و محل دفع مدفوع بازي كنند. بايد دستشان را شسته و حتما كفش بپوشند كه از آلودگي انگلي پيشگيري شود.
استفاده از نمك يددار براي پيشگيري از ناتواني ها و تأخير تكامل مفيد است.
به اميد آنكه تمام مادران امروز و مادران آينده اهميت تغذيه صحيح و جايگاه تغذيه با شير مادر را درك كنند و كودك خود را از حق مسلم محروم نكنند.
تغذيه كودك شش ماهه
بهترين زمان شروع تغذيه تكميلي نوزاد، زماني است كه كودك به خوردن غذاي سر سفره علاقه نشان مي دهد و بهريتن زمان از 4 تا 6 ماهگي است. كودك دهان را به حالت جويدن تكان مي دهد و حركت زبانش تغيير مي كند و در سن شش ماهگي دست دراز كرده و تماميل دارد كه غذاي والدين را بگيرد.دليل شروع غذاي كمكي اين است كه از سن 6 تا 9 ماهگي كودك به آشنايي با طعم هاي مختلف احتياج دارد و از سن 8 تا 9 ماهگي شير مادر ديگر انرژي مورد نياز كودك را تأمين نمي كند. اگر در فاصله 9 تا 12 ماهگي غذاي جامد را شروع نكنيد، در آينده كودك دچار مشكلات زيادي در زمينه قبول غذاهاي جامد خواهد شد و اگر كمتر از 3 ماهگي به كودك غذاي جامد بدهيم، خصوصاً اگر سابقه آلرژي در خانواده باشد احتمال ايجاد آلرژي غذايي در كودك بسيار زياد مي شود.
زير 4 سالگي در صورت احساس گرسنگي در شيرخوار سعي كنيم كودك را با شير خشك سير كنيم زيرا با خوردن شيرخشك كم كم علاقه اش را به خوردن شير مادر از دست مي دهد و در صورت استفاده از شيرخشك مي بايست مصرف شير مادر اولي تر باشد.
پس بر اساس تمايل و علاقه نوزاد تغذيه تكميلي را شروع كنيم، نه در زمان و ساعت مشخص.
تغذيه كودك در دوران بيماري و نقاهت
در دوران بيماري براي اينكه بدن بتواند با عمل بيماري زا مقابله كند نياز به انرژي و مواد مغذي بيشتري دارد. از طرف ديگر چون كودك در حال رشد است بايد غذاي كافي مصرف كند تا همزمان رشد بدن او نيز تامين شود. پس در مجموع، كودك در دوران بيماري نياز به انرژي و مواد مغذي بيشتري دارد. معمولا به دليل بيماري اشتهاي كودك كم مي شود و بعلت اسهال، استفراغ يا تب، مواد غذايي را هم از دست مي دهد.پس از يك طرف نياز به مواد مغذي و انرژي زياد. از طرفي دريافت آن كم مي شود، چنانچه به تغذيه كودك در اين دوران توجه نشود نه تنها وزن او افزايش نمي يابد، كه دچار توقف يا كندي رشد هم مي شود و به دنبال آن دچار سوء تغذيه مي گردد، بنابراين اگر تغذيه كودك در طي بيماري مناسب باشد هم سريعتر بهبود پيدا مي كند و هم كمتر وزن از دست مي دهد.
نكاتي كه بايد هنگام غذا دادن به كودك بيمار به آن توجه كرد:
- قبل از غذا دادن به كودك دست ها و صورت او را بشوييد زيرا اين كار به كودك احساس آرامش مي دهد.- غذا دادن به كودك بيمار مشكل و خسته كننده است و بايد سعي كنيد با صبر و حوصله زياد به كودك غذا بدهيد.
- طي بيماري همواره كودك را تشويق به غذا خوردن كنيد.
- حتي اگر كودك مقدار كمي غذا بخورد بهتر از آن است كه چيزي نخورد.
- در حالتي كه كودك خواب آلود است به او غذا ندهيد.
- از غذاهايي كه كودك در حالت سلامت، به آنها علاقه داشته بيبشتر تهيه كنيد.
- غذاهايي كه نرم هستند و خوردن آنها نياز به جويدن ندارد مثل سوپ، پوره يا فرني به كودك بدهيد.
- براي نرم كردن غذا از كمي شير يا روغن مايع استفاده كنيد.
- كودك را مجبور به خوردن غذا نكنيد چون ممكن است باعث حالت تهوع او گرديده و يا غذا وارد مجاري تنفسي كودك شود.
- در صورت گرفتگي بيني كودك، قبل از غذا دادن، ابتدا بيني او را تميز كنيد.
- در هنگام بيماري به كودك غذاي بيشتري نسبت به قبل بدهيد، براي اين كار بايد دفعات وعده غذايي را افزايش دهيد.
براي تغذيه كودكي كه دچار اسهال است چه بايد كرد
وقتي كودك مبتلا به اسهال مي شود ميزان و دفعات اجابت مزاج او افزايش مي يابد.به خصوص دفع آب، سديم و پتاسيم بدن بسيار زياد مي شود بنابراين براي جلوگيري از خطر كم آبي و مرگ كودكان بايد آب و مايعات و غذاي بيشتري به كودك بدهيم. برخي تصور مي كنند كه غذا خوردن براي كودك مبتلا به اسهال ضرر دارد در صورتي كه اگر غذا به مقدار كم و در دفعات زياد به كودك داده شود به هر حال مقداري از آن جذب مي شود و كم كم دفعات اجابت مزاج او كمتر خواهد شد. دادن غذا باعث مي شود كه كودك سريعتر بهبود پيدا كند.
چه غذاهايي براي كودك مبتلا به اسهال مناسب است
در هنگام اسهال بايد دفعات شيردهي به كودكي كه با شير مادر تغذيه مي شود را افزايش داد. به كودكان بالاتر از 6 ماه دادن غذاهايي مثل سوپ مفيد است. همچنين براي جبران آب از دست رفته به كودك مبتلا به اسهال مايعات مثل آب، دوغ و ORS بدهيد. علاوه بر غذاهاي ديگر مثل كته نرم با گوشت ماهيچه يا مرغ مناسب هستند. به كودك نبايد نوشابه و آب ميوه صنعتي بدهيد چون، اسهال كودك بدتر مي شود. از غذاهايي كه پتاسيم دارند مثل مقدار كمي موز استفاده كنيد. وقتي به كودك مبتلا به اسهال غذا مي دهيد دفعات مزاج او افزايش مي يابد و برخي تصور مي كنند كه غذا خوردن براي كودك مبتلا به اسهال ضرر دارد در صورتي كه اگر غذا به مقدار كم و دفعات زياد به كودك داده شود جذب غذا بهتر خواهد بود.اهميت تغذيه كودك در دوران نقاهت:
دوران نقاهت زماني شروع مي شود كه علايم بيماري به تدريج از بين رفته و بيمار رو به بهبودي مي رود. برخلاف دوران بيماري كه كودك بسيار بي اشتها است، در دوران نقاهت، بطور واضح اشتهاي او بيشتر مي شود. اين زمان بهترين فرصت براي جبران وزن از دست رفته كودك در دوران بيماري است. بايد حتما از اين فرصت استفاده كرد و به او غذاي بيشتري بدهيد.بخاطر داشته باشيد كه در دوره نقاهت:
- تعداد وعده هاي غذاي كودك را بيشتر كنيد ( به جاي 5 وعده، 6 وعده غذا به كودك بدهيد )
- در هر وعده غذا، نسبت به قبل مقدار غذاي بيشتري به كودك بدهيد.
- غذاي كودك را نسبت به قبل مقوي تر تهيه كنيد. انرژي غذاي كودك را مي توانيد با افزودن يك قاشق مرباخوري كره يا روغن، افزايش دهيد.
بكار بردن نكات ايمني در تغذيه كودك بسيار ضروري است زيرا كودكان در برابر بيماريها بويژه بيماريهاي ناشي از غذا آسيب پذيرند زيرا سيستم ايمني آنها هنوز تكامل نيافته و همچنين معده آنها اسيد كمتري توليد مي كند كه اين مسأله موجب تسهيل ورود ميكربها به دستگاه گوارش آنها و نهايتاً بيمار شدن آنها مي گردد.
نكاتي براي حفظ ايمني غذاي كودك
پس از تعويض پوشك بچه و يا هر عمل ديگري كه موجب آلودگي دست شما مي شود دستتان را با آب گرم و صابون بشوييد و اجازه ندهيد كه اين آلودگيها به كودك شما منتقل شود.كليه لوازم آشپزخانه را كه در تماس با غذاي كودك است با آب داغ و مواد شوينده تميز كنيد.
اگر بيمار هستيد حتي الامكان از تماس با كودك مواد غذايي و وسايل مربوط به غذاي كودك دوري كنيد و در صورت تماس نكات بهداشتي را جهت جلوگيري از سرايت عوامل بيماري زا رعايت كنيد.
مستقيما از ظرف غذاي اصلي به كودك غذا ندهيد. بزاق روي قاشق، غذاي باقيمانده در ظرف را آلوده مي كند. به جاي كار مقداري از غذا را به اندازه يك وعده و با استفاده از يك قاشق تميز بريزيد.
اگر از غذاي كودك تجاري استفاده مي كنيد، به بسته بندي، درب و دكمه ايمني ( نشانه پلمپ شده در قوطي است ) آن دقت كنيد.
به كودك تا قبل از شش ماهگي عسل و شربت ندهيد. عسل و شربتها مي توانيد اسپور كلستريديوم بوتولينوم باشد. سيستم ايمني بزرگسالان و كودكان بزرگتر مي تواند از رشد اسپورهاي بلعيده شده ممانعت كند اما در شيرخوار اين اسپورها توانايي رشد و ايجاد بوتوليسم را كه يك بيماري خطرناك است دارند.
غذاي باقيمانده در دماي اتاق براي بيش از 2 ساعت غيرقابل استفاده است. بيش از آماده سازي شيرخشك يا غذاي كودك به توصيه هاي توليد كننده كه روي برچسب ذكر شده توجه فرماييد.
بعد از شير دادن از طريق پستان، كودك را بايد به صورت مورب در آغوش گرفت و به پشت او زد تا هواي را كه بلعيده است به صورت آروغ خارج كند.
در آغوش داشتن طفل موقع شيردادن و حفظ آرامش محيط الزامي است.
مسموميت غذايي در كودكان
مسموميت غذايي نتيجه مصرف مواد غذايي آلوده به سموم مختلف مخصوصاً سموم ميكروبي است. در عرض 3 تا 24 ساعت پس از مصرف غذاي آلوده ( بسته به نوع سم ) علائم مسموميت شامل دردهاي شكمي، تب، استفراغ و اسهال آغاز مي شود. اگر غذا با باكتري آلوده شده باشد، اين باكتري ها سموم خود را داخل دستگاه گوارش آزاد مي كنند و باعث آسيب مستقيم و التهاب مخاط دستگاه گوارش مي شوند. باكتري هاي زيادي هستند كه سبب مسموميت غذايي مي شوند اما شايعترين آنها عبارت ند از: سالمونلا، شيگلا، استافيلوكوك و اي كولاي ( E.coli ) كه مورد آخر شايع ترين علت مسموميت غذايي در بين شيرخواران به خصوص كودكاني است كه با بطري تغذيه مي شوند. انواع مسموميت هاي غذايي غير باكتريايي عبارت اند از: علائم ناشي از خوردن مواد شيميايي پاك كننده ها و برخي گياهان سمي.در كودك، اين شرايط بسيار جدي است زيرا ممكن است به سرعت باعث كم آبي بدن كودك شود. نخستين اقداماتي كه مي توانيد انجام دهيد:
1- اگر كودك دچار اسهال و استفراغ شده، درجه حرارت بدنش را اندازه بگيريد و مطمئن شويد كه تب دارد يا نه؛
2- مدفوع كودك را از لحاظ وجود خون و بلغم بررسي كنيد؛
3- كودك را در بستر بخوابانيد و آب بدنش را از طريق دادن محلول مايع درماني خوراكي ( ORS ) كه به صورت پودر در داروخانه ها موجود است، حفظ كنيد؛
4- سعي كنيد غذاي آلوده اي را كه باعث بروز اين علائم در كودك شده، شناسايي كنيد؛
5- در صورتي كه اسهال و استفراغ كودك بيش از 6 ساعت طول بكشد و از طريق رژيم انحصاري مايعات نتوانيد علايم را كنترل كنيد، هر چه سريعتر كودك را به پزشك يا نزديكترين مركز درماني برسانيد؛
6- ماده سمي مشكوك را با خود به نزد پزشك ببريد.
اقداماتي كه پزشك انجام مي دهد:
در اغلب مورد هيچ درمان خاصي به جز جايگزين كردن مايعات و نمكي كه از طريق اسهال و استفراغ دفع مي شود، وجود ندارد. اگر كودك شما در معرض كم آبي ( دهيدرا تاسيون ) باشد، ممكن است پزشك، وي را به بيمارستان ارجاع دهد تا مايعات را از طريق سرم دريافت دارد. اگر استفراغ كودك خيلي شديد باشد، ممكن است پزشك براي كنترل استفراغ داروهايي منظور كند.
اقداماتي كه شما مي توانيد براي كمك به كودك خود انجام دهيد:
- ظرفي را نزديك كودك قرار دهيد تا در صورت بروز تهوع از آن استفاده كند و نياز نباشد كه مرتب به دستشويي برود.
- در صورتي كه كودك مبتلا به تب باشد، مي توانيد به وسيله يك حوله خيس تب را پائين بياوريد؛
- نكات بهداشتي را رعايت كنيد. مسموميت غذايي در اغلب موارد يك بيماري عفوني است بنابراين حتماً پس از رفتن به دستشويي دستان كودك را بشوئيد و خود نيز پس از تعويض كهنه كودك دستان خود را بشوييد؛
- براي جلوگيري از بروز مسموميت غذايي تمام غذاهاي پخته شده را در يخچال نگه داريد و هنگام مصرف، آنها را كاملاً گرم كنيد. سالمونلا در غذاهاي گرم نيز وجود دارد اما حرارت بالا آن را از بين مي برد؛
- غذاهاي يخ زده و بخصوص مرغ را قبل از پختن به خوبي گرم كنيد و مطمئن شويد كه كاملاً پخته شده اند؛
- به محض آن كه اشتهاي كودك برگشت و تقاضاي غذا كرد، از غذاهاي سريع الهضم مثل سوپ، ماست، ژله و غذاهاي بدون چربي استفاده كنيد. اثر بيماري اغلب ظرف يك هفته برطرف مي شود؛
- غذاهايي را كه كودك طي 24 ساعت گذشته مصرف كرده، بررسي كنيد و هر غذايي را كه به آلوده بودنش شك داريد دور بريزيد.
روغن ماهي و ارتباط آن با هوش كودكان
مطالعات بر روي 9 هزار مادر و كودك هاي شان نشان داده است، مادراني كه امگا 3 كمتري دريافت كرده اند، فرزندانشان از ضريب هوشي بالاتري برخوردارند. اين مطالعات نشان داده اند، هماهنگي بين چشم ها، دست ها و مهارت اجتماعي در اين كودكان بهتر بوده است و سرعت عمل بالاتري دارند. محققان مي افزايند، ضريب هوشي اين كودكان 6 مرتبه از حالت عادي بيشتر است. به علاوه، اين كودكان در فعاليت هاي اجتماعي خود ( مانند دوستيابي ) تواناتر هستند و با اختلالات رفتاري در بزرگسالي روبه رو نخواهند بود. آنها در ادامه مي افزايند، 60 درصد از مغز را چربي ها تشكيل مي دهند كه 30 درصد از آن اسيدهاي چرب ضروري و اسيد چرب امگا 3 است كه اغلب از طريق امگا 3 اي كه مادر در دوران بارداري مصرف مي كند، به نوزاد مي رسد. به اين دليل مصرف روغن ماهي به صورت ماهي هايي كه روغن بالاتري دارند، در دوران بارداري توصيه مي شود. حتي در مطالعه اي ديگر ديده شده است كه مي توان با دادن مكمل روغن ماهي به بچه هاي دبستاني تا حدودي در رفتارهاي بد آنها تغييراتي ايجاد كرد. محققان در اين مطالعه به اين نتيجه دست يافته اند كه كمبود امگا 3 در بچه ها و حتي در دانش آموزان بزرگ تر 10 ( تا 16 ساله ) نيز موجب بروز مشكلات رفتاري مي شود كه با دريافت روغن ماهي مي توان به ميزان قابل توجهي از مشكلات روحي، رفتاري و اجتماعي آنها كاست.بچه هاي سالم تر با روغن ماهي
جالب است بدانيد كه اين روغن در دوران بارداري نه تنها بر ضريب هوشي نوزادان اثر دارد، بلكه داراي فوايد ديگري نيز هست. به تازگي مطالعات نشان داده اند، مادراني كه در دوران بارداري از اين روغن استفاده كرده اند به احتمال كمتر كودكاني با وزن كم را به دنيا خواهند آورد. از آنجايي كه كمبود وزن در بدو تولد با ابتلا به بيماري هاي قلبي و ديابت رابطه مستقيمي دارد، از اين رو جلوگيري از بروز اين بيماري ها در حفظ سلامت كودك حتي در بزرگسالي نيز اهميت بالايي دارد. به علاوه چون ماهي ها سرشار از امگا 3 هستند، داشتن يك بارداري سالم مي تواند با مصرف اين ماده غذايي ميسر شود. از اين رو دانشمندان ماهي را به عنوان جزء مهمي از رژيم غذايي انسان ها خصوصاً در اين دوران به حساب مي آورند. محققان در رابطه با اثرات مصرف روغن ماهي در دوران بارداري عقيده دارند كه دريافت مناسب امگا 3 مي تواند از بروز بيماري فشار خون و ساير مشكلات ناشي از آن در ميانسالي بكاهد و به اين دليل است كه به مادران باردار توصيه مي شود حداقل دوبار در هفته از ماهي استفاده كنند. با وجود تمامي فوايدي كه روغن ماهي دارد، نبايد آن را بي مورد و بدون حساب و كتاب مصرف كرد.گاهي مصرف زياد اين ماده كمبود ويتامين E را به همراه دارد كه افراد را با كم خوني مواجه مي سازد. گاهي نيز مصرف بي رويه اين روغن ها موجب بروز خون روي شده كه بر اثر ضربه، عمل جراحي و يا اعمال دندان پزشكي آشكار مي شود. پس خودسرانه از روغن ماهي به ميزان بالا استفاده نكنيد. به علاوه، به ياد داشته باشيد كه اين روغن نيز مانند روغن هاي ديگر داراي كالري بالايي است كه مصرف بي رويه آن مي تواند انرژي مازادي را به بدن رسانده و موجب چاقي شود.
مقوي و مغذي كردن غذاي كودك
منظور از مقوي و مغذي كردن غذاي كودك اضافه كردن برخي از مواد غذايي به غذاي كودك است كه بتوان بويژه در مواقعي كه كودك دچار تاخير رشد شده است.انرژي و مواد مغذي بيشتري مانند پروتئين انواع ويتامين ( مانند ويتامين آ و سي و...) و انواع ملاح ( مانند كلسيم آهن روي و...) را به كودك برساند.
اضافه كردن موادي كه فقط انرژي غذاي كودك را بيشتر مي كند ( مقوي كردن ) اضافه كردن موادي مانند شكر و روغن فقط انرژي دريافتي كودك را افزايش مي دهد و در واقع به جز انرژي مواد مغذي ديگري در چربي ها و شكر وجود ندارد.
اضافه كردن شكر به غذاي كودك باعث مي شود ذائقه كودك به طعم شيرين عادت كند و در نتيجه كودك تا سنين بزرگسالي به غذاهاي شيرين علاقه پيدا كنيد به همين دليل اضافه كردن شكر به غذاي كودك در سال اول زندگي توصيه نمي شود البته بايد توجه كرد در صورتي كه در دستور تهيه غذا شكر وجود دارد مصرف آن اشكالي ندارد مثل فرني كه در دستور تهيه آن مقداري شكر وجود دارد ولي اضافه كردن شكر به غذاهاي ديگر مثل پوره و يا سوپ كودك براي اضافه كردن انرژي غذاي كودك توصيه نمي شود در اين موارد افزودن مقدار كمي روغن توصيه مي شود.
افزودن روغن به غذاي كودك به دلايل زير توصيه مي شود:
الف- ميزان انرژي موجود در روغن در مقايسه با مواد غذايي ديگر بيشتر است ( هم 1 گرم روغن حدود 9 كالري انرژي دارد ).
ب) اضافه كردن كره يا روغن حجم غذاي كودك را افزايش نمي دهد و بدون اضافه شدن حجم غذاي كودك انرژي غذاي او بيشتر مي شود.
ج- اضافه كردن كره يا روغن به غذا باعث نرمي غذا شده و بلع آنرا براي كودك آسانتر مي كند.
اضافه كردن موادي كه علاوه بر انرژي پروتئين غذاي كودك را بيشتر مي كند ( مغذي كردن ) پروتئين براي رشد كودك ضروري است و مصرف مواد غذايي غني از پروتئين در تغذيه كودك توصيه مي شود حتي الامكان مقداري گوشت ( مانند گوشت مرغ و گوسفند و....) بايد به غذاي كودك اضافه شود اضافه كردن نخود لوبيا و عدس كه كاملاً پخته و له شده باشند بعد از سن 9 ماهگي براي تامين پروتئين مورد نياز كودك توصيه مي شود افزودن تخم مرغ به غذاي كودك نيز پروتئين غذاي كودك را بيشتر مي كند مثلا براي كودكان بالاي يكسال مي توان تخم مرغ آبپز را داخل پوره سيب زميني و يا سوپ كودك بعد از طبخ رنده شود اضافه كردن مواد غذايي كه ويتامين و املاح غذاي كودك را بيشتر مي كند ( مغذي كردن )
اضافه كردن برخي از مواد غذايي فقط كمي انرژي غذاي كودك را بيشتر مي كند ولي باعث مي شود كه غذا از نظر ويتامين و املاح غني شود ويتامين ها و املاح هم براي رشد و سلامتي كودك ضروري هستند بدين منظور به مادر توصيه كنيد: از سبزيجات برگ سبز براي تهيه غذاي كودك استفاده كند مثل جعفري و گشنيز اسفناج ( در كودكان زير 1 سال اسفناج توصيه نمي شود ) و يا هر نوع سبزي موجود در منطقه كه مي توان اين مواد را به سوپ و يا پلوي كودك اضافه كرد.
از سبزيجات نارنجي رنگ براي تهيه غذاي كودك استفاده كند اين مواد داراي ويتامين آ هستند مثل كدو حلوايي و هويج روش تهيه پودر جوانه غلات و جبوبات غلات ( مانند گندم ) و حبوبات غلات ( مانند عدس يا ماش ) را بعد از پاك كردن و شستن به مدت 24 ساعت در آب خيس كرده و سپس آب آن را خالي كرده و به صورت غير فشرده در يك ظرف ريخته و روي ظرف را با پارچ بپوشانيد هر 8-7 ساعت يكبار محتويات ظرف را خيس كرده تا جوانه زدن شروع شود و بعد از گذشت حدود 2 روز مي توان از جوانه ها براي تهيه سوپ استفاده كرد جوانه ها را مي توان حدود يك هفته در يخچال نگهداري كرد روش تهيه آرد و مخلوط غلات و جبوبات تفت داده نسبت اين مخلوط 2 به 1 است يعني 4 قسم غلات ( برنج يا گندم ) بعلاوه 2 قسم حبوبات ( لوبيا سويا يا نخود ) است.
1- غلات و حبوبات را تميز كرده و بشوييد
2- حبوبات را در داخل ماهي تابه و روي شعله ملايم به مدت 15-30 دقيقه تفت دهيد.
3- غلات را نيز به همين منوال بطور جداگانه و به مدت كمتر 10-5 دقيقه تفت دهيد.
4- سپس حبوبات و غلات را بخوبي آسياب كنيد و سپس آنها را از الك بسيار ريز رد كنيد.
5- آرد حاصل را مي توان در ظرف در بسته و در محل خشك به مدت 4 ماه نگهداري كنيد اين آرد منبع بسيار خوبي از پروتئين و انرژي است و مي توان در تهيه انواع سوپ ها و يا بصورت فرني با استفاده از شير يا آب به كار برد روش تهيه عصاره استخوان اضافه كردن عصاره استخوان قلم گوسفند يا گاو به غذاي كودك باعث افزايش املاح و مقوي و مغذي كردن غذا مي شود. مي توان مستقيما قلم استخوان را در سوپ يا آش يا كته كودك انداخت و يا عصاره آنرا تهيه و بتدريج مورد استفاده قرار داد براي تهيه عصاره قلم گوساله را به مدت 2 ساعت در آب جوشانده و عصاره بدست آمده را مي توان براي 2 ماه در فريز و يا براي 4 روز در يخچال نگهداري كرد.
ده توصيه بهداشت غذاي كودك
رعايت اصول بهداشتي براي تهيه غذاي كودك به حفظ سلامت او كمك مي كند.رعايت اين نكات مانع از ورود ميكرب ها و مواد آلوه كننده به غذاي كودك شده و از ابتلا او به بيماري هايي مانند اسهال جلوگيري مي كند. با به كار گرفتن اين توصيه ها غذاي سالمي از نظر بهداشتي براي كودك خود تهيه كنيد.
1- قبل و بعد از تهيه غذا دستها را بشوئيد.
قبل از آماده كردن غذا و بعد از پايان كار دستها را با آب و صابون بشوييد و هر بار كه كهنه كودك را عوض مي كنيد و يا به دستشويي ( توالت ) مي رويد حتما دستها را با آب و صابون بشوييد، اگر دستها زخمي است قبل از تهيه غذا محل زخم را ببنديد.
2- غذاها را خوب بپزيد.
حرارت موجب از بين رفتن ميكروبهاي بيماري زا مي شود و آلودگي احتمالي غذا در اثر پخت از بين مي رود.
3- غذاي كودك را تازه تهيه كنيد.
بهتر است غذاي كودك براي هر وعده تازه تهيه شود و فاصله بين وقتي كه غذاي كودك پخته مي شود تا زمانيكه به كودك غذا داده مي شود طولاني نباشد چون در فاصله اي كه غذا سرد مي شود احتمال دارد ميكروبها در غذا تكثير كنند.
4- غذاهاي پخته را بطور صحيح نگه داري كنيد.
غذاهاي باقيمانده را سريعا خنك كنيد و در ظرف در بسته در داخل يخچال نگهداري كنيد. نگهداري غذا در دماي اتاق باعث فساد غذا مي شود.
5- غذاهاي باقيمانده را قبل از مصرف حرارت دهيد.
غذاهاي اضافي را قبل از مصرف مجدد، حرارت دهيد بطوريكه تمام قسمت هاي غذا داغ شود، در اين صورت آلودگي احتمالي و ميكروبها از بين مي رود، پس از يكبار حرارت دادن غذاي اضافي، باقيمانده آن را دور بريزيد.
6- غذاهاي خام و پخته را مجزا نگهداريد.
غذاهاي خام و پخته را هم در آشپزخانه و هم در يخچال جدا از هم نگهداري كنيد چون احتمال دارد آلودگي از غذاهاي خام به غذاهاي پخته منتقل شود. اگر مي خواهيد غذاهاي پخته مثل مرغ پخته و يا انواع سبزي را كه خام مصرف مي كنيد خرد كنيد حتما روي تخته يا ظرف جداگانه اي اين كار را انجام دهيد.
7- محل تهيه و پخت غذا را تميز نگهداريد.
لوازمي را كه براي تهيه و طبخ غذا بكار مي بريد كاملا بشوئيد. پارچه هاي مخصوص تميز كردن آشپزخانه را مرتب بشوئيد و در آفتاب پهن كنيد.
8- غذاها را از دسترس حشرات و جوندگان دور نگهداريد.
غذاها را در ظرف درب دار و دور از دسترس حيوانات و حشرات نگهداري كنيد چون حيوانات حامل ميكروبهاي بيماري زا هستند.
9- آب پاكيزه مصرف كنيد.
براي نوشيدن و تهيه غذا، آب پاكيزه مصرف كنيد. كودكان نسبت به آلودگي آب حساس و آسيب پذير هستند آب مصرفي كودكان زير يكسال را حتما بجوشانيد.
10- مواد غذايي پاستوريزه مصرف كنيد.
تا حد امكان شير، ماست، كشك و بستني پاستوريزه مصرف كنيد و در صورتيكه به مواد غذايي پاستوريزه دسترسي نداريد قبل از مصرف حتما شير و كشت را بجوشانيد و هنگام خريد مواد غذايي به تاريخ توليد و انقضاء آنها توجه كنيد.
دانش غذا دادن به كودكان.....
دوره سني 1 تا 6 سالگي در كودكان مرحله رشد سريع و فراگيري مهارتها را شامل مي شود. كودك در اين مرحله صحبت كردن، دويدن و ساير فعاليتها را فرا مي گيرد؛ در نهايت شخصيت اجتماعي او نيز در همين مرحله شكل مي گيرد. كودك يك ساله با كمك گرفتن از انگشتان خود غذا مي خورد، در حالي كه فنجان را تنها مي تواند با كمك ديگران به دست بگيرد، ولي در سن دو سالگي به راحتي فنجان را با يك دست بر مي دارد و از قاشق نيز به خوبي استفاده مي كند. اما او به كار بردن انگشتانش را به طور كامل فراموش نكرده است و در شرايطي ترجيح مي دهد براي نتيجه گيري سريع، از انگشتانش استفاده كند. در كودكان 6 ساله، مهارتهاي فيزيكي تكامل يافته تر است، به طوري كه به راحتي مي توانند از چاقو براي بريدن استفاده كنند. مراحل رشد كودك در اين دوره سني به گونه اي است كه اشتهاي او كاهش مي يابد و اين مسئله در اغلب موارد موجب اضطراب و نگراني والدين آنها مي شود. در حالي كه كودكان در اين دوره رشد، بيشتر جذب محيط پيرامون خود شده و به دليل كاهش اشتها كه تا حدودي نيز طبيعي است، تمايلي به خوردن غذاي كامل ندارند.گاهي نيز مشاهده مي شود كه كودكان از خوردن غذايي كه والدين به آنها مي دهند، امتناع ورزده و تنها يك نوع غذا را انتخاب كرده و مي خورند. چنين واكنشي از جانب كودكان را مي توان حاصل دلزدگي از غذاهاي معمولي، يا عادت نكردن به اين نوع غذاها دانست.
بسياري از والدين در اين دوره از اين رفتار كودكان ناراحت بوده و نگران سلامت كودكان خود هستند، زيرا نمي دانند آيا كودكان آنها به حد كافي مواد غذايي لازم را براي بدن خود به دست مي آورند يا نه. لذا سعي مي كنند كه الگوي غذايي مطلوب خود را به كودك بقبولانند و مانع از واكنش طبيعي كودك مي شوند. بديهي است كه اين كشمكش بين كودك و والدين نتيجه اي به باز نخواهد داشت، زيرا هيچ كودكي را نمي توان مجبور به خوردن غذايي كرد كه ميلي به آن نشان نمي دهد. آنچه كه والدين از آن ناآگاهند، اين است كه چنين واكنش هايي از جانب كودكان، از ويژگيهاي مراحل رشد بوده و حالت موقتي دارد. متأسفانه در اغلب موارد، والدين واكنش علمي و آگاهانه به اين رفتار كودك نشان نمي دهند و بدون درك شرايط رشدي وي، سعي مي كنند با مشاوره ديگران، الگوهاي غذايي جديدي براي توصيه به كودك بيابند، به عبارتي، محدوديتهايي را براي ميل غذايي كودك ايجاد مي كنند. براساس يافته هاي پژوهشهاي انجام شده، كنترل شديد و محدود كننده يا عدم توجه و مداخله در اين حالات، هيچ كدام واكنش صحيحي نيستند. راه صحيح آن است كه والدين و مربيان مراكز آموزشي، غذاها را در اختيار كودك قرار داده و در صورت عدم تمايل كودك به خوردن نوع خاصي از آنها، ساير مواد غذايي موجود در همان گروه را جانشين كرده و عكس العمل كودك را ارزيابي كنند.
در پژوهشي كه در اين زمينه در سال 91 در يكي از مهد كودكهاي انگليس انجام گرفت، مشخص گرديد كه كودكان پيش دبستاني، ترجيح مي دهند كه مواد غذايي آنها در طول روز، متنوع باشد. اين در حالي است كه ميزان انرژي دريافتي در اين حالت در مقايسه با قبل، تفاوت چنداني نداشته و تقريباً يكسان بوده است. آنچه اهميت دارد، اين است كه براي كودكان در اين گروه سني، بهتر است وعده هاي غذايي متعددي را در طول روز با حجم كمتر توصيه كرد، زيرا ظرفيت معده آنها كم بوده و اشتهاي متنوعي دارند. كودكان در اين دوره سني حداقل 4 الي 7 بار غذا مي خورند كه « ميان وعده ها » از اهميت خاصي برخوردارند. البته لازم است كه « ميان وعده هاي » آنها به نحوه ي انتخاب شود كه داراي ارزش غذايي مناسبي باشد نه مانند شيريني ها، چيپس و يا نوشابه هاي گازدار كه فاقد ارزش تغذيه اي هستند. همچنين ميان وعده ها بايد طوري انتخاب شوند كه كمترين اثر نامطلوب را بر روي دندانها داشته باشند. موادي نظير شكلات هاي كاكائويي، شيريني هاي مغزدار و.... به راحتي در بين دندانها باقيمانده و موجبات فساد آنها را فراهم مي كند.
در واقع ميان وعده بايد به گونه اي انتخاب شود كه ارزش غذايي بالايي داشته باشد تا نيازهاي رشد و نمو كودك را تأمين كرده و از طرفي مورد دلخواه و مورد پسند اغلب كودكان نيز باشد. بنابراين يك ميان وعده كامل حاوي موادي نظير: ميوه تازه، پنير، ساقه سفت سبزيجات خام ( نظير ريواس و كرفس )، شير، آبميوه، كراكر تهيه شده از غلات كامل و ساندويج كره بادام زميني و... است. مطالعات باليني جديد نشان داده است كه كودكان تمايل زيادي به نوشيدن آبميوه بخصوص آب سيب دارند.
تاكنون، بيشتر در مورد طعم غذا و تأثير آن در پذيرش يا رد غذا توسط كودك صحبت كرديم اما ساير حواس نيز به نحوي در عدم پذيرش غذا از جانب كودك تأثير گذار هستند. به عنوان مثال اكثر كودكان غذاهاي خيلي داغ يا خيلي سرد را دوست ندارند و تمايل بيشتري براي خوردن غذاهاي ولرم از خود نشان مي دهند. بيشتر كودكان به بوي غذا نيز حساس هستند و بعضي غذاها را به علت بوي خاصي كه دارند، نمي خورند.
از موارد ديگري كه مي توان به آن اشاره كرد اين است كه كودكان ترجيح مي دهند غذاهاي آنها در ظروف جداگانه بوده و در يك ظرف با هم مخلوط نشود و خوردن در ظروفي مثل ماهي تابه يا قابلمه كوچك را دوست ندارند. به عبارت واضح تر به شكل صحيح و مرتب غذا اهميت مي دهند، به عنوان مثال در بسياري موارد مشاهده مي شود كه كودك از خوردن ساندويچي كه به طور ناصحيحي برش خورده، يا كراكر شكسته شده امتناع كرده و به دنبال آن بهانه گيري هاي او شروع مي شود. آنچه كه مسلم است، اين است كه اين رفتارها بسيار طبيعي است.
غالب كودكان، غذاهاي خوش طعم و لذيذ را دوست داشته و به راحتي قادرند غذاهاي بد طعم ( يا بدون طعم معين ) و يا سبزيجات زياد پخته شده را تشخيص دهند و از خوردن آنها سرباز زنند. علاوه بر موارد مذكور، انتخاب محل مناسب و معين براي غذا خوردن كودك نيز از اهميت بالايي برخوردار است. غذا دادن به كودك در شرايطي نامناسب و وضعيتي نامتعادل، موجب خستگي كودك شده و او از غذا خوردن امتناع مي ورزد. به عنوان مثال در مواردي مشاهده شده است كه كودك پشت ميزي قرار گرفته است كه ارتفاع بلندي داشته و قفسه سينه كودك به ميز مي رسد و پاهايش نيز وضعيت ثابتي نداشته و در هوا آويزان است. در اين گونه موارد، استفاده از صندلي هاي غذا توصيه مي شود. وسايل مورد استفاده براي غذا خوردن نظير ليوان، بشقاب، كاسه نبايد شكستني بوده و از نظر وزني نيز نبايد به حدي سنگين باشد كه برداشتن آن براي كودك دشوار باشد. استفاده از قاشق هاي داراي دسته كوتاه و ضخيم براي كودكان راحت تر است. بايد توجه داشته باشيم كه كودكان در مواقع خستگي تمايلي به خوردن غذا ندارند و اين مسئله هنگام برنامه ريزي زمان بازي و تغذيه آنها بايستي مدنظر قرار گيرد. البته در صورتي كه بعد از بازي، كودك استراحت كوتاهي داشته باشد و سريعاً به او غذا داده نشود، با ميل و رغبت زيادي غذاي خود را مي خورد. ذكر اين نكته حائز اهميت است كه فعاليت خارج از خانه كودك در فضاي باز به نحو مؤثري باعث افزايش اشتهاي او مي شود. البته در اين حالت نيز اگر زمان وعده غذايي اصلي نزديك است ( نيم يا يك ساعت )، بهتر است غذايي به كودك داده نشود، زيرا اشتهاي او براي دريافت غذاي اصلي كاهش مي يابد.
چند توصيه براي صبحانه خوردن كوچولوها
كودك شما هم جزء آن دسته از كودكاني است كه هنگام خوردن صبحانه بهانه مي گيرند و به اصطلاح " جيم " مي شوند؟ نگران نباشيد. توصيه هاي زير را بخوانيد و به كار ببنديد. اميدوارم كودكان تان صبحانه خور حرفه اي شوند.1) شرط اول خوابيدن شب در زمان مناسب و زود هنگام است.
2) ميز را بچينيد: به همراه فرزند خود، از شب قبل، ميز صبحانه فردا را بچينيد. البته هنگامي كه كودك تان خوابيد مواد فاسدشدني را، دوباره در يخچال قرار دهيد. صبح هنگام نيز، ابتدا ميز را مثل شب پيش آماده كنيد بعد كودكتان را 15 تا 20 دقيقه پيش از خوردن صبحانه بيدار كنيد تا دستگاه گوارشي او كم كم شروع به كار كند.
3) نوشيدني هاي اشتهاآور: پيشنهاد مي شود، وقتي كودكتان از خواب برخاست يك ليوان بزرگ آب يا آب پرتقال به او بدهيد. به اين ترتيب او به اشتها مي آيد. مطمئن باشيد چند دقيقه بعد، شتابان به سمت ميز صبحانه مي آيد.
4) با بوفه موافقيد؟ كوچولوها هميشه دوست دارند اداي بزرگ ترها را در بياورند. آنها عاشق بوفه اند و دوست دارند غذاها روي ميز چيده شده باشد تا آنها هر چه مي خواهند بخورند. آب پرتقال، نان، بيسكوئيت، شكلات صبحانه، شير، پنير و.... را روي ميز بچينيد و مطمئن باشيد، چشمان كودك، بزرگ تر از معده اش خواهد شد و از تمام غذاهاي روي ميز تا جائي كه بتواند مي خورد.
5) يك نمونه جالب: فراموش نكنيد كه بهترين راه يادگيري، مثال زدن است. شما نيز همراه كودكتان بنشينيد و صبحانه كامل بخوريد. كودكتان از شما الگو مي گيرد و كارهاي شما را تقليد مي كند. وقتي چند لقمه خوريد، تازه اشتهاي نان باز مي شود، به خصوص اگر يك تلفن همراه داشته باشيد.
6) نان تازه، عالي است! از هر 10 كودك، 4 نفر تنها به دليل نبودن نان تازه سر ميز صبحانه، رغبتي به خوردن ندارد. در صورتي كه كودكتان نسبت به خوردن صبحانه بي ميل است، نان تازه را امتحان كنيد. بوي نان تازه همه را به اشتها مي آورد. اگر وقت خريد نان را نداريد، پيشنهاد مي كنيم مقداري شير و شكر روي نان مانده بماليد و آن را 5 دقيقه در ماكروفر قرار دهيد تا بوي نان تازه به خود بگيرد.
7) از داستان هاي زيبا كمك بگيريد: سعي كنيد سر ميز صبحانه وقت را غنيمت شمرده و كتاب داستاني، درباره صبحانه خوردن براي كودكتان بخوانيد. كاري كنيد كه آب از لب او آويزان شود.
8) اصرار نكنيد: در صورتي كه با وجود انجام تمامي اين كارها، باز هم كودك شما صبح از خواب برخاست و ميلي به خوردن صبحانه نشان نداد، به او فشار نياوريد. يك ليوان شير يا آب پرتقال به او بنوشانيد و تا ساعت ناهار در صورت تمايل، به او ميوه بدهيد. مطمئن باشيد او فردا صبح بهتر از امروز، صبحانه مي خورد.
آداب ميز غذا را به كودكان ياد بدهيم
براي فرزندتان روشن كنيد كه سر سفره يا ميز غذا چه رفتاري داشته باشد. پرتاب اشيا يا مواد غذايي، جر و بحث، داد و فرياد و رفتارهايي مانند اين در تمام سنين غيرقابل قبول و ممنوع هستند. از شيوه « اگه يك دفعه ديگه اين كارو بكني، تنبيه مي شوي! » استفاده كنيد. چگونه؟ به روش زير:2. وقتي بچه شما هنگام غذا خوردن با دهان پر از جا بلند مي شود و دوباره بر مي گردد، ظرف غذايش را به جاي ديگري مي برد و ريخت و پاش مي كند تقصير خود شماست. نبايد قانون و روال خاص تعيين شده را بشكنيد. از جمله گفته شده استفاده كنيد و تأثير مثبت آن را ببنيد.
3) به كودك بياموزيد از كلماتي مانند خواهش مي كنم، لطفا و ممنونم استفاده كند.
البته اگر خودتان تا به حال اين كلمات را به كار نبرده ايد، عادلانه نيست از بچه چنين توقعي داشته باشيد.
4) از كودكان انتظار بيش از حد داشته باشيد، آنها تا پنج سالگي نمي توانند با مهارت از قاشق و چنگال استفاده كنند اما همين قانوني كه حق ندارند با دهان پر سفره را ترك كنند، كافي است.
5) بهترين پاداش براي كودك تعريف و تمجيد است، اين كار را به تعويق نيندازيد. همين كلمات محبت آميز و تعريف از غذا خوردن او در ميان بقيه، كافي است.
6) برقراري روال معين و حدود و خط قرمزها در زمان صرف غذا و ثابت بودن قوانين آن و لزوم رعايت آداب غذا خوردن بر حسب سن كودك.
7) هيچ گاه كودك را به علت غذا نخوردن سرزنش يا تنبيه نكنيد. تنبيه را فقط درباره رفتارهاي ناشايست مانند پرت كردن غذا يا اشيا و امتناع از نشستن سر سفره اعمال كنيد.
هشدار دادن و اعلام اينكه به وقت غذا خوردن نزديك مي شويد را فراموش نكنيد.
مادر بايد مانند يك ساعت گويا عمل كند. انتظار نداشته باشيد كودك به محض اينكه به ميز غذا فراخوانده شود، بازي را رها كرده و بشتابد. بلكه بايد ابتدا به او فرصت بدهيد تا هيجانش فروكش كند. « من دارم غذا را روي ميز مي چينم لطفا همه بياييد سرميز. »
اين هشدار در حالي است كه هنوز دقايقي ديگر فرصت دارد. اگر آماده شديد، دوباره اعلام كنيد.
8) حس مسووليت پذيري را در كودكان برانگيزيد و تشويق شان كنيد تا خودشان غذا بخورند حتي اگر در ابتداي كار با طولاني شدن مدت غذا خوردن و كثيف كاري همراه شود. سعي كنيد آسودگي خيال و آرامش را در هنگام غذا به اعضاي خانواده هديه كنيد و با هم غذا بخوريد. ولي توجه داشته باشيد كه حداكثر طول مدت غذاخوردن كودكان حداكثر 25-20 دقيقه باشد.
9) هوس هاي زودگذر كودك را براي خوردن بعضي خوراكي ها ناديده بگيريد. گاهي غذاهاي متنوع براي كودكتان تهيه كنيد اما اجازه ندهيد كه هميشه خودش نوع غذا را معين كند.
نكاتي در مورد تنقلات كودكان
خريداري نشود! اما:تنقلات و مواد غذايي مورد مصرف در كودكان را هرگز از دوره گردها و خارج از فروشگاه ها خريداري نكنيد.
تمامي تنقلات و غذاهاي مصرفي كودكان بايد داراي پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي باشند.
هنگام خريداري تنقلات به تاريخ توليد و انقضاي محصولات توجه كنيد.
لواشك و آلوچه مورد علاقه كودكان بايد داراي پروانه ساخت باشند. از خريد انواع بدون علامت و پروانه جداً خودداري نماييد.
مصرف آب نبات، شكلات و آدامس هاي عرضه شده در بازار در صورتي مورد تأييد است كه داراي پروانه ساخت و تاريخ مصرف معتبر باشند.
مصرف فرآورده هاي حجيم شده و شور غلات براي كودكان زير دو سال ممنوع است.
محصولاتي مانند تمبر هندي كه بصورت غيرمجاز وارد مي شوند مورد تأييد نيست و از مصرف آنها به خصوص براي كودكان جداً خودداري فرماييد.
از خريداري و مصرف انواع آب ميوه هايي مانند آب آلبالو يا آب زرشك و از اين قبيل كه توسط دوره گردها عرضه مي شوند، به لحاظ آلودگي و استفاده مواد مصنوعي به خصوص براي كودكان جداً خودداري شود.
از خريداري و مصرف انواع چيپس كه به صورت فله اي يا بدون مارك و مشخصات و بدون پروانه ساخت تهيه و عرضه مي شوند، خودداري شود.
به فرزنتان آموزش دهيد كه فقط بستني هاي پاستوريزه داراي پروانه ساخت را خريداري كنند.
از مصرف بستني هاي يخي كه در بعضي از مناطق به صورت غيرمجاز تهيه مي شوند، به لحاظ آلودگي و داشتن رنگ هاي مصنوعي مضر خودداري كنيد.
تغيير غذاي كودك
از شير گرفتن، تغيير تدريجي تغذيه كودك از شير به غذاهاي تركيبي است. شير تا پيش از 4 ماهگي، كليه مواد غذايي لازم را براي كودك فراهم مي كند. بين سنين 4 تا 6 ماهگي، دستگاه گوارش كودك به حدي از رشد و تكامل مي رسد كه براي هضم غذا نيز آماده مي شود. در اين سنين، علائم گرسنگي بعد از شيرخوردن و تقاضا براي افزايش دفعات تغذيه ديده مي شود.غذاهاي اوليه: تغيير غذاي كودك از شير به غذاهاي جامد، يك روند تدريجي است كه تكميل آن به 3 تا 4 ماه يا حتي بيشتر زمان نياز دارد. بعضي كودكان سريعاً به غذاهاي جامد عادت مي كنند، ولي عده اي ديگر نياز به زمان بيشتري دارند. البته موارد ذكر شده بايد با شرايط كودك موقعيت زندگي و معيشتي والدين منطبق شود. هيچ قانون و زمان خاصي براي از شيرگرفتن شيرخوار وجودندارد. طول مدت روند تغيير غذا از شير به جامدات، يا نوع غذاي پيشنهادي نيز متغير است.
مهمترين مسأله، دارا بودن ديدگاه مثبت و انعطاف پذير در اين مورد است. در خلال چند هفته اول بعد از شير گرفتن، كار شما تهيه غذاهاي جامد و دادن آنها به كودك با استفاده از قاشق است. كودك شما احتمالاً در مراحل اوليه از اين راه فقط مقادير كمي مواد غذايي به دست مي آورد. براي دادن مواد غذايي به كودك زماني را انتخاب كنيد كه هم مادر و هم كودك در آرامش به سر مي برند. اغلب موقع نهار بهترين زمان براي دادن مواد غذايي جامد به كودك است.
ممكن است اشتياق كودك شما براي خوردن مواد غذايي جديد در زمان صبحانه نسبت به ساير اوقات كمتر باشد. همچنين در زمان گرسنگي و يا زماني كه كودك خسته است، اشتياقي براي استفاده از مواد غذايي جامد نداشته باشد.
در صورت امتناع كودك از خوردن غذا و يا ابتلا به اسهال، استفراغ و بثورات، از دادن آن غذا براي چند هفته اجتناب كنيد. تا قبل از يك سالگي، جهت تأمين نياز كودك به شير فقط از شير مادر يا شيرخشك استفاده كنيد.
روش صحيح از شير گرفتن: براي تغذيه صحيح كودك بايد از غذاهايي كه در دوره هاي بعد نيز به فرزندان داده مي شود، استفاده كنيد. هميشه از غذاهاي خانگي كه از مواد تازه تهيه شده اند، استفاده كنيد. به غذاي كودك نمك اضافه نكنيد.
جهت جلوگيري از پوسيدگي دندان، استفاده از مواد قندي و شيرين را محدود كنيد.
جهت آشنايي كودك با انواع مختلف مواد غذايي و چاشني ها در مواد غذايي كودك تنوع ايجاد كنيد. اين عمل از بهانه گيري در امر غذا خوردن در آينده جلوگيري مي كند.
تغذيه كمكي
بطور كلي در بحث تغذيه كمكي كودكان دو مورد مجزا قابل بحث مي باشد.آيا شير مادر براي تغذيه شيرخوار كافي است؟
از چه موادي براي تغذيه كمكي شيرخوار مي توان استفاده كرد؟
شيرمادر براي تمامي شيرخواران تا پايان شش ماهگي كاملا كافي است و هيچ شيرخواري ( بخصوص شير مادر ) تا پايان شش ماهگي نياز به تغذيه كمكي ندارد.
گاها مشاهده مي شود مادران از سير نشدن فرزندشان نگران هستند بايد بگويم كه ملاك كافي بودن شير مادر از نظر پزشكي افزايش وزن شير خوار و منحني رشد كودك مي باشد و تا وقتي اين منحني در محدوده استاندارد باشد شيرخوار ( كوچكتر از شش ماه ( نيازي به تغذيه كمكي ندارد. بنابراين بعد از شش ماهگي زمان شروع تغذيه كمكي مي باشد.
شروع تغذيه با مواد سهل الهضم و با مقدار كم بايد آغاز شود بطور كلي استفاده از عسل و مركبات قبل از يك سالگي براي كودكان ممنوع است.
در آغاز موادي مانند پوره سيب زميني و هريره بادام با حجم كم مناسب است و همچنين غذاهاي آبكي مثل سوپ صاف شده بايد دقت كرد كه دستگاه گوارش كودكان در ابتدا قادر به هضم و جذب غذاهاي سنگين و پرچربي را ندارد. استفاده از تخم مرغ نبايد با بيشتر از يك عدد در هفته آغاز شود و به مرور بر اين مقدار افزود.
موادي مانند لعاب برنج و فرني ارزش غذايي خيلي خوبي براي كودك دارند
فراموش نشود كه مواد غذايي نفخ زا مانند حبوبات ( اگر زياد مصرف شود ) مي توانند باعث دل درد و بيقراري كودك شوند
مواد غذايي آماده با نامهاي مختلف در بازار موجود مي باشند در عين حال كه از طعم و گاها ارزش غذايي خوبي برخوردار هستند ولي در مجموع هيچ كودك سالمي نياز صد در صد به مصرف آنها ندارد و مادران مي توانند غذاهاي كمكي كودكان خود را با كيفيت عالي خودشان تهيه نمايند.
نقش رنگ در غذاي كودكان
سبز
تأثير خوردن سبزي ها و سبزيجات سبز بر هيچ كس پوشيده نيست. سبزيجات سبز حاوي مجموعه اي از آنتي اكسيدان ها هستند. با خوردن سبزي ها استخوان ها و دندان هايي محكم خواهيد داشت. سبزي ها ابتلا به سرطان را نيز كاهش مي دهند.بعضي از سبزي ها عبارتند از مارچوبه، فلفل هاي سبز، بروكلي، تمام برگ هاي خوراكي، خيار، لوبيا سبز، نخودسبز، كدوي سبز، كرفس، كلم.
قهوه اي و سفيد.
رنگ هاي سفيد و كرم تا قهوه اي را نيز مي توان در زمره رنگين كمان خوراكي ها جاي داد، خواص سلامتي بخش و مفيد سير و پياز سال ها است كه زبانزد متخصصين تغذيه است و نيز محققين دريافته اند كه اين گروه از مواد غذايي در پايين آوردن سطح كلسترول خون مفيد بوده و در حفظ سلامت قلب موثر هستند.از اين گروه مي توان به پيازها، سير، گل كلم، سيب زميني، قارچ، موز، خرما، و هلوي سفيد اشاره كرد.
پس از آشنايي با برخي از خواص و دسته بندي مواد خوراكي بر حسب رنگشان نوبت به كاربرد آنها در تهيه غذاهاي جذاب براي كودكان مي رسد.
بشقاب غذا را چون بوم نقاشي ببينيد و به فرزندتان كمك كنيد تا روي اين بوم با استفاده از مواد خوراكي رنگيني كه در اختيارش قرار مي دهيد مطابق سليقه خودش منظره اي زيبا بيافريند. چند بوته كوچك بروكلي بخارپز يا آب پز و مقداري لوبيا سبز درسته پخته مي توانند درخت هاي اين منظره باشند، يك عدد گوجه فرنگي، گيلاسي، به جاي خورشيد و يك مشت نخودفرنگي و دانه ذرت هم به جاي گل ها.
از انواع ميوه و سبزيجات براي تزئين غذاهاي گوناگون كه ممكن است بعضي از آنها نيز چندان مورد علاقه فرزندتان نباشد بهره بگيريد. با استفاده از قوه تخيل خود و كودكتان با اشكال و طرح هاي فانتزي اين غذاها را بياراييد.
در فصل تابستان پوره هاي رنگارنگي از ميوه هاي گوناگون درست كنيد و آنها را در يك جايخي ريخته و در فريزر قرار دهيد. از اين مكعب هاي يخ ميوه اي براي سرو نوشيدني هاي كودكان استفاده كنيد.
به جاي تنقلات پرچربي و پرنمك برگه خشك شده ميوه ها و مغزهايي مانند گردو و پسته را در دسترس بچه ها قرار دهيد.
با فرزندتان بازي شناخت طعم ميوه ها را ترتيب دهيد. چشمان او را با يك دستمال ببنديد و قطعاتي از ميوه هاي گوناگون را در دهانش بگذاريد تا با خوردن آنها نوع ميوه يا سبزيجات را تشخيص دهد. خلاصه اينكه از خلاقيت شخصي خود نيز براي ايجاد عادات صحيح غذايي در فرزندتان بهره بگيريد.
شما از مواد غذايي رنگي نيز مي توانيد به عنوان حربه اي براي خوراندن گوشت به كودكانتان استفاده كنيد. بسياري از كودكان علاقه زيادي به خوردن گوشت از خود نشان نمي دهند كه آن هم يا به تنفر آنها از بوي گوشت بر مي گردد يا اينكه از تكه هاي گوشت در غذا خوششان نمي آيد. بدين منظور مي توانيد از سبزيجاتي نظير هويج، سيب زميني و شلغم براي گرفتن بوي گوشت در غذا استفاده كنيد، اينگونه هم غذا خوش رنگ و بو مي شود و هم خوردني.
تأثير رنگ در غذاي كودكان به قدري زياد است كه آنها ترجيح مي دهند به جاي استفاده از غذاهاي خانگي در زنگ تفريح، خوراكي هاي خوش آب و رنگ بوفه مدرسه را تهيه نمايند. براي رفع اين عادت كه يكي از مهمترين دلايل چاقي كودكان به شمار مي رود، بهتر است براي بر انگيختن اشتهاي كودكان به خوردن ساندويج هاي خانگي به سبزيجات و ميوه هاي رنگي متوسل شويد تا پفك و پاستيل و چوب شور!
در آخر به خاطر داشته باشيد طبق تحقيقات دانشمندان اگر بتوانيد هر طعم جديد را حتي حدود 10 بار به كودكتان بخورانيد او اين طعم را پذيرفته و به آن عادت مي كند.
پس نااميد نشويد و مواد مفيد ولي نه چندان خوشمزه را با اشكال رنگارنگ و جذاب به فرزندانتان عرضه كنيد.
شركت دادن بچه ها در خريد سبزيجات نيز مي تواند آنها را به خوردن آنچه خود انتخاب كرده اند ترغيب كند. آنها را با خود به فروشگاه هاي عرضه كننده سبزيجات و ميوه ببريد و اجازه بدهيد آنچه ترجيح مي دهند خريداري كنند.
خطر مصرف عسل در كودكان زير يكسال
عسل يك ماده شگفت انگيز و بي نظيري است كه خواص ارزشمند فراواني در حفظ سلامتي انسان دارد. امروزه ثابت شده كه عسل طبيعي ( تصفيه نشده و خالص ) علائم آلرژي را كاهش مي دهد.در اينجا تعدادي از خواص درماني عسل را براي شما بيان مي كنيم.
- خواص آنتي بيوتيكي ( ميكروب كش ) دارد.
- داروئي براي درمان ناراحتي ها معده است. امروزه ثابت شده كه عسل از رشد هليكوباكترپيلوري در معده جلوگيري مي كند. اين باكتري، مسئول اصلي پيدايش زخم معده و بسياري از بيماري هاي معده است.
- در درمان بيماري قانقاريا ( در اين بيماري خون به عضو نمي رسد و عضو دچار فساد مي شود ) مفيد است كه هم از مرگ و هم از قطع عضو جلوگيري مي كند.
- عسل سريع تر از پانسمان زخم، سوختگي بدن را درمان مي كند. با مصرف عسل در هنگام سوختگي بدن، ميزان درد، جراحت و كشيدگي بافت كاهش مي يابد و محل سوختگي سريع تر بهبود مي يابد.
- مصرف عسل در افراد مسن، از بروز آب مرواريد جلوگيري مي كند.
با اين همه، هرگز به كودك زير يك سال نبايد عسل داد كه براي سلامتي او مضر است. دادن عسل به نوزاد زير يك سال باعث بروز مسموميت " بوتوليسم " مي شود.
بوتوليسم در اثر اسپورهاي باكتري بوتولينم به وجود مي آيد. اگر اين اسپورها توسط افراد بزرگسال بلعيده شوند، تأثير بدي بر آنها ندارند. ولي اگر وارد بدن نوزاد شوند، در مجراي گوارشي او تكثير مي يابند و باعث توليد سم بوتولينم مي شوند. حتي اگر براي شيرين شدن سر پستانك نوزاد، عسل به آن بماليد، اين سم را در بدن نوزاد ايجاد خواهد كرد. سم بوتولينم به عنوان كشنده ترين سم براي انسان شناخته شده است. مقدار كشنده آن يك ده ميليونيم ميلي گرم به ازاء هر كيلوگرم وزن بدن است كه اين مقدار با چشم غير مسلح ديده نمي شود. اگر اين مقدار بسيار جزئي وارد جريان خون شود، در كمتر از چند دقيقه با فلج كردن عضلات تنفسي، باعث مرگ فرد مي شود.
دادن عسل به نوزاد زير يك سال باعث بروز مسموميت " بوتوليسم " مي شود.
بوتوليسم نوزادان، در تمام قاره ها به جز آفريقا وجود دارد. بوتوليسم مي تواند توسط خاك يا گرد و غبار ( به خصوص گرد و خاك كيسه جاروبرقي ) در نوزاد ايجاد شود، ولي خوردن عسل، مهم ترين عامل بروز اين مسموميت است. مسموميت بوتوليسم در نوزادان زير يك سال اتفاق مي افتد، ولي بيشتر تا سن 6 ماهگي است. خوشبختانه در بيشتر موارد، مقدار سم آنقدر كم است كه مسموميت غيرقابل تشخيص است.
اولين علامت بوتوليسم در نوزاد، يبوست است ( البته يبوست در بسياري از نوزادان شايع است و خطري هم ندارد ) كه 3 تا 30 روز از خوردن عسل بروز مي كند. در طي روزهاي بعدي نوزاد دچار ضعف، بي ميلي به غذا، كاهش اشتها و گريه كردن ضعيف مي شود.
اگر بيماري پيشرفت كند، نوزاد كمتر و كمتر حركت مي كند و آب از دهانش مي ريزد. عمل مكيدن و بازكردن دهان كاهش مي يابد. عدم كنترل سر نيز از علائم جدي اين بيماري است. حتي تنفس ضعيف ممكن است به تدريج يا به طور ناگهاني بروز كند. پس اگر كودك سالمي دچار علائم بالا باشد يعني يبوست همراه با ضعف در مكيدن و گريه كردن با نفس كشيدن، بايد او را نزد پزشك ببريد، زيرا ممكن است دچار بوتوليسم شده باشد، مگر اينكه علت ديگري براي ضعف وجود داشته باشد.
اگر پزشك تشخيص داد كه كودك بوتوليسم شده است، بايستي براي مدت طولاني در ICU تحت مراقبت ويژه باشد ( با سيستم تهويه خودكار و غذا خوردن متناسب از راه لوله ). بعد از آن براي مدت چند هفته هم در بيمارستان بستري شود. اگر پزشك بوتوليسم را به درستي و فوري تشخيص دهد و نوزاد هم سريعاً تحت درمان و مراقبت قرار بگيرد، هيچ خطري سلامتي نوزاد را تهديد نخواهد كرد و مي تواند كاملاً بهبود يابد. ميزان مرگ ناشي از اين مسموميت در نوزادان بستري در بيمارستان كمتر از يك درصد است. اخيراً يك پادزهر براي اين مسموميت كشف شده است كه مي تواند مدت زمان بستري شدن در بيمارستان و ICU را كاهش دهد. مؤثرترين روش براي جلوگيري از مسموميت بوتوليسم در نوزاد، ندادن عسل به اوست. شير مادر نيز شدت بوتوليسم را كاهش مي دهد. بنابراين علي رغم فوايد فراوان عسل، مصرف آن در كودكان زير يك سال مجاز نمي باشد و براي سلامتي آنها مضر است.
بيش فعالي و تغذيه
امگا- 3 از پيشرفت علايم بيش فعالي جلوگيري مي كند.با مصرف مواد غذايي حاوي امگا -3 خصوصا روغن ماهي مي توان به نحو موثري از پيشرفت علايم بيماري بيش فعالي جلوگيري كرد.
در بيماران بيش فعال متابوليسم ( سوخت و ساز ) اسيدهاي چرب به خوبي صورت نمي گيرد و از آنجا كه اسيدهاي چرب يكي از اركان مهم غشاي سلول عصبي هستند مي توان نتيجه گرفت كه در اكثر بيماران ياد شده، سلول هاي عصبي ساختار و عملكرد مناسبي ندارند.
تشنگي زياد و آلرژي به مواد غذايي را از جمله اصلي ترين علائم كمبود اسيدهاي چرب مي باشد و علايم ياد شده در بچه هاي بيش فعال، خصوصا پسران شيوع زيادي دارد و علت آن نيز نوع رشد و تكامل سيستم عصبي است.
گنجاندن مواد غذايي حاوي اسيد چرب ضروري امگا-3 مانند گوشت، روغن ماهي، تخم مرغ و مغزهاي خام در برنامه غذايي كودكان بيش فعال را در كنترل علايم بيماري آنها موثر است، در عين حال عناصر حياتي روي و منيزيم نيز در كاهش بيش فعالي موثرند. زيرا كنترل سيستم اعصاب مركزي و محيطي زير نظر اين دو ماده است و علائمي مانند واكنش بيش از حد به محرك هاي بيروني، خستگي، اختلال خواب و اختلال تمركز نيز ناشي از كمبود آنها در خون است.
مصرف موادي مانند طعم دهنده ها و رنگ هاي مصنوعي، قهوه، پنير، سركه و آسپرين براي اين گروه از بيماران مضر مي باشد و تجربه نشان مي دهد متعاقب مصرف مواد ياد شده فعاليت مغز بيماران بيش فعال به طور ناگهاني افزايش يافته و آنها در معرض حمله عصبي قرار مي گيرند.
والدين عجله نكنيد!
كودك از 20 ماهگي تا دو سالگي، نسبتا مستقل مي شود. غذا خوردن، زمان زيادي از كودك را مي گيرد. حالا ديگر به جاي غذاهاي له شده، مي تواند تكه هاي غذا را بجود.غذا خوردن براي كودك اوقات خوشي است كه مي تواند طي آن به تنهايي غذا بخورد و خوراكي هايش را با اطرافيان سر ميز يا سفره مستقيم كند. گرچه رشد هوش و قدرت تعادل هم رديف پيشرفت حس چشايي و لامسه است، اما بايد تمايل فردي را نيز در نظر داشت. در اين سن، كودك هر لحظه هوس چيز تازه اي دارد، از خوردن بعضي غذاها و يا حتي كلا غذا خوردن امتناع مي كند و والدين بايد روش برخورد صحيح با كودك را در اين دوران بدانند.
كودك در اين مرحله سني تمايل دارد غذايي بخورد كه شبيه غذاي پدر و مادر باشد. آشنا شدن با طعم هاي مختلف موادغذايي و روش تغذيه متعادل براي او بسيار مهم است.
گر چه مي توان كودك را در خوردن بعضي از غذاهاي خانواده شريك كرد. نقش پدر و مادر مادر در اينجا بسيار حائز اهميت است، زيرا بچه در غذا خوردن از آنها تقليد مي كند.
در آخر بايد به والديني كه براي مستقل غذا خوردن فرزندشان عجله دارند، اين نكته را يادآور شد: كودك بين سنين 4 تا 6 سال مي آموزد كه تميز غذا بخورد، آب دهانش را جمع كند و از چنگال، دستمال و ...و استفاده كند و تا پيش از اين سن، يادآوري اين نكات به كودك اصلا منطقي نيست و توصيه نمي شود.
چند نکته در باب تغذیه کودکان
1) هر کودکی از بدو تولد باید کارت مراقبت (کارت رشد) داشته باشد. این کارت شامل اطلاعات مربوط به واکسیناسیون و رشد کودک است.2) این کارت باید در زمان تولد در بیمارستان یا در اولین مراجعه در همه مراکز بهداشتی درمانی رایگان در اختیار مادران قرار گیرد. دختران کارت صورتی و پسران کارت آبی رنگ دارند.
3) شما باید رشد کودک خود را از طریق وزن کردن منظم که توسط بهورزان در روستاها و مراقبان بهداشت در مراکز بهداشتی در شهرها صورت می گیرد و روی کارت رشد ثبت می شود، مورد توجه و پیگیری قرار دهید.
4) تا 6 ماهگی فقط به او شیر مادر بدهید و در این کار پشتکار و حوصله به خرج دهید. نگران نباشید. اگر مشکلی در شیردهی دارید از مشاوره با مراقبان بهداشتی در مراکز بهداشتی یا پزشک کودک کمک بگیرید.
5) شیر خوارانی که تا 2 سال شیر مادر می خورند شانس بهتری برای رشد و سلامت دارند و کمتر بیمار می شوند. این شانس را از کودک خود نگیرید.
6) از 15 روزگی قطره ویتامین (آ) و (د) را شروع کنید.
7) ذخیره آهن بدن کودک از 4 ماهگی کاهش می یابد و هیچ غذایی نمی تواند نیاز آهن کودک را تأمین کند. در این زمان شربت یا قطره آهن را حتماً شروع کنید و تا دو سالگی ادامه دهید.
8) میزان تجویز قطره های ویتامین (A+D) و قطره آهن را از مراقب بهداشت یا پزشک کودک بپرسید.
9) از تغییر رنگ دندان کودک و یا طعم بد این داروها نگران نباشید. کودک بعد از مدتی به طعم عادت می کند و دندان های شیری، بعدها با دندان های دائمی جانشین می شوند. هر بار بعد از دادن قطره، دندان های کودک را تمیز پاک کنید. دادن آب یا کمی آب میوه بعد از قطره آهن به تغییر مزه دهان کودک کمک می کند.
10) از 6 ماهگی غذای کمکی را شروع کنید ولی در سال اول هر بار بعد از شیر مادر به کودک غذا بدهید تا غذا مانع از دریافت شیر کافی نشود.
11) غذای کمکی را با توجه به توصیه های تصویری که در کارت مراقبت درج شده تا زمانی که کودک می تواند غذای سفره را بخورد دنبال کنید. غذای کمکی را می توانید برای دو یا سه وعده تهیه کنید و آن را در ظرف کوچک در دار در فریزر نگه دارید و بعد از بیرون آوردن و حرارت دادن (جوش) آن را گرم کرده و به کودک بدهید.
12) به غذای کودک تا یک سال اول نمک اضافه نکنید. همین کار کوچک ذائقه کودک شما را به غذای کم نمک عادت می دهد و احتمال ابتلای او را در آینده به بعضی بیماری ها مثل افزایش فشار خون کم می کند. ذائقه کودک در دو سال اول نقش مهمی برای آینده او دارد.
13) معده کودک کوچک و نیاز او از یک فرد بالغ بیشتر است معده او را با مواد بی ارزش پر نکنید.
14) در زمان بیماری کودک به دلیل بی اشتهایی کمی وزن از دست می دهد. بعد از بیماری با دادن وعده های غذای اضافی سعی کنید وزن از دست رفته را به کودک بازگردانید. کودک بعد از بیماری اشتهای بهتری دارد و اگر مراقب او باشید به سرعت وزن می گیرد.
15) به کودکان کم وزن باید بیشتر توجه شود چون آنها بیشتر بیمار می شوند و بیماری های پی در پی می تواند خطرناک باشد. کمی روغن یا کره به غذای این کودکان اضافه کنید.
16) جلوی کودک نگویید غذایی را دوست ندارید. سعی کنید از همه انواع مواد غذایی با توجه به توصیه های کارت رشد استفاده کنید، اجازه دهید کودک با طعم انواع سبزی، صیفی، میوه و... آشنا شود. تنوع غذایی، ریزمغذی های ضروری را بهتر به بدن می رساند.
چند نوع ساندويچ خوشمزه براي بچه هاي
تخم مرغ را بپزيد و آن را حلقه حلقه كنيد. يك مقدار كره روي نان بماليد و تخم مرغ ها را روي آن بچينيد و روي آن ها كمي نمك، يك مقدار گلپر يا پودر نعناع خشك يا پودر آويشن بريزيد. گوجه فرنگي را هم فراموش نكنيد، باعث تازگي ساندويچ مي شود.تخم مرغ و سيب زميني را پخته، تخم مرغ را حلقه حلقه كنيد و سيب زميني را با يك مقدار كره، نمك و كمي هم فلفل خوب بكوبيد تا نرم شود. پوره سيب زميني را روي نان بگذاريد و روي آن تخم مرغ ها را بچينيد و كمي هم پودر آويشن يا گلپر بريزد و با كاهوي تازه و گوجه فرنگي كاملش كنيد.
پوره سيب زميني بدون تخم مرغ هم غذاي كامل و خوشمزه اي است. بعضي از بچه ها تخم مرغ و سيب زميني را با هم دوست ندارند و يا برايشان سنگين است.
تغذيه كودك در ماه هفتم
شروع غذاي كمكي، از پايان ماه ششم است كه اولين غذايي كه به كودك مي دهيم، فرني است. در اين مطلب برنامه غذايي كودك در 7 ماهگي به همراه طرز تهيه غذاي كودك ذكر شده است كه اميدوارم مادران محترم با مطالعه مطلب قبل و مطالب آتي بطور دقيق برنامه تغذيه كودك را تا يك سال اجرا كنند.فرني
شروع مقدار تغذيه روزانه: از يك قاشق مرباخوري شروع مي شود.
مواد لازم:
|
آرد برنج |
یک قاشق مرباخوری سرصاف |
|
شکر |
نصف قاشق مرباخوری سرصاف |
|
شیر |
5 قاشق مرباخوری (که بهتر است شیر مادر باشد) |
طرز تهيه:
آب و شكر و آرد برنج را با هم مخلوط مي كنيم و بر روي حرارت مي گذاريم. بعد از اينكه آرد برنج پخته شد، 5 قاشق شير را اضافه كرده و مي گذاريم بجوشد تا قوام بيايد. قوام آن بايد كمي از شيرمادر بيشتر باشد. روز به روز بر حسب تحمل كودك، قوام آن بيشتر مي شود تا به غلظت فرني واقعي نزديك شود.
در روش ديگر مي توان بعد از اينكه آب و شكر و آرد برنج روي حرارت قوام آمد شيرمادر را اضافه كرد تا كمي رقيق تر شود.
در طول ماه ششم پس از شيرخوردن، بر حسب تمايل كودك 3 تا 4 بار در روز به او فرني بدهيد.
حريره بادام
مقدار مصرف روزانه: از يك قاشق مرباخوري و يك بار در روز شروع مي شود. به تدريج كه مقدار تغذيه با حريره بادام افزايش مي يابد، مقدار و دفعات تغذيه با فرني كم مي شود.|
شیر پاستوریزه |
نصف لیوان |
|
شکر |
ربع قاشق چایخوری |
|
آرد برنج |
1 قاشق مرباخوری سرصاف |
|
مغز بادام شیرین پوست گرفته و رنده شده |
5 عدد |
مواد لازم براي تهيه حريره بادام:
طرز تهيه:
بادام ها را رنده كرده و در يك پارچه ململ مي ريزيم و داخل شير فشار مي دهيم تا شيره خود را پس دهد. آرد برنج را در آن حل كرده و شكر را نيز به آن اضافه مي كنيم و روي حرارت ملايم مي گذاريم تا قوام بيايد.توجه:
از زمان شروع غذاي كمكي، بايد آب جوشيده خنك شده را به اندازه كافي به شيرخوار داد.حريره بادام نيز مانند فرني از يك قاشق مرباخوري، يك بار در روز شروع مي شود تا روز ششم و هفتم 12-10 قاشق مرباخوري در روز مي رسد. فراموش نشود كه در اين هفته به تدريج مقدار و دفعات تغذيه با حريره بادام افزايش مي يابد و تغذيه با فرني كم مي شود.
بنابراين در هر وعده يا در تمام دفعات مي توان حريره بادام را جايگزين فرني كرد يا همزمان هر دو سرو شود.
توجه:
بطور كلي تا يك سالگي، عسل، شير پاستوريزه ( به تنهايي )، پنير، سفيده تخم مرغ، شكلات، انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس، خربزه، كشمش، دانه انگور، ذرت، تكه هاي سوسيس، آجيل، قهوه، چاي پررنگ، فلفل، ادويه جات، ترشيجات، نمك، نوشابه هاي رنگي و گازدار، از حبوبات لپه و نخود و از گروه سبزي ها اسفناج و كلم و تكه هاي سفت و خام و سبزي ها و... توصيه نمي شود.منبع مقاله :
قاسم زاده، محمد جواد؛ (1389)، تغذيه کودکان، قم: انتشارات شميم قلم، چاپ دوم
