آثار آلودگی رادیو اکتیو

آلودگی رادیو اکتیو بسیار خطرناک است و مایهی نگرانی جدی در برنامهی هستهای جهان امروز است. به ادامهی مطلب بروید تا نگاهی اجمالی نسبت به تأثیرات آلودگی رادیو اکتیو به دست آورید.
آلودگی هستهای زمانی به وجود میآید که فرآوردههای جانبی یک فعل و انفعال هستهای، چه ساختهی دست بشر باشد و چه طبیعی، در محیط زیست و یا در مجاورت مناطق مسکونی بشری رها گردند. نیروگاههای هستهای و ایستگاههای تحقیقاتی مهمترین عوامل سهیم در زبالههای رادیو اکتیو ساختهی دست بشر هستند. این امکانات موجب پیدایش یک فعل و انفعال هستهای (معمولاً شکافت) به منظور تولید انرژی (الکتریسیته) و یا انجام تحقیقات میشوند. هنگامی که یک اتم سنگین یک سوخت هستهای مانند اورانیوم، دست خوش شکافت هستهای میگردد، منجر به ایجاد دو هستهی دختر میگردد، که هر کدام به نوبهی خود رادیو اکتیو هستند. این فرآوردههای جانبی قابل استفادهی مجدد نیستند و از این رو باید دور ریخته شوند. وارد سازی این فرآوردههای جانبی رادیو اکتیو موجب ایجاد آلودگی میگردد.
آلودگی رادیو اکتیو به خاطر افزایش استفاده از سوخت هستهای به سرعت در حال تبدیل شدن به دغدغهای بزرگ است. فرآوردههای رادیو اکتیو فعل و انفعالات هستهای بدون هر گونه اقدامات پیش گیرانهای در جهت جدا سازی اجزای مضر آنها که میتواند موجب آلوده گردیدن هوا، خاک و آب شود، دور ریخته میشوند. بخش عظیمی از زبالههای رادیو اکتیو از محل رآکتورهای اتمی به کار برده شده در نیروگاههای اتمی برق و بسیاری از دیگر مقاصد به دست میآیند. امکان دارد تا این امر در طول فرآیندهای استخراج و پالایش مواد رادیو اکتیو نیز اتفاق بیافتد.
زبالههای رادیو اکتیو موجب ایجاد تابشهای رادیو اکتیو و هم چنین گسیل کردن فرآوردههای رادیو اکتیو میشوند. رادیو اکتیویته از دست دادن خود به خودی انرژی به وسیلهی یک اتم نا پایدار در شکل فرآوردههای مختلف هستهای (تشعشع) است. این امر کمک مینماید تا اتم به شکلی نسبتاً پایدارتر دست یابد. این از دست رفتن خود به خودی که با نام تحلیل رادیو اکتیو نیز شناخته میشود تا زمانی ادامه پیدا مینماید که اتم به شکلی پایدار (غیر رادیو اکتیو) دست یابد.
دلیل این که تشعشع به عنوان یک خطر محسوب میگردد این است که از مقدار انرژی لازم برای یونیزه کردن یک اتم پایدار به وسیلهی جدا کردن یک الکترون از آن برخوردار است. در صورتی که تابش یونیزه کننده وارد جسم یک موجود زنده گردد، مولکولهای موجود در جسم آن را یونیزه مینماید. این امر موجب شکل گیری تعداد زیادی از رادیکالهای آزاد میگردد که با اجزای حیاتی جسم مورد نظر واکنش نشان میدهند و با شکل دهی ترکیباتی جدید به جای آنها اثرات آنها را خنثی مینماید. این امر میتواند منجر به سرطان گردد.
سه نوع اصلی گسیلهای مواد رادیو اکتیو عبارت هستند از: پرتو آلفا، پرتو بتا و پرتو گاما. از میان این سه پرتو، اثر ذرات آلفا (که در واقع یک اتم هلیوم است) کمترین و اثر پرتوهای گاما بیشترین است. ذرات آلفا را میتوان تنها با استفاده از یک صفحه‌ی کاغذ (و یا در یک فاصلهی کافی، حتی با استفاده از هوا!) مسدود نمود، در حالی که حفاظت از ذرات گاما مستلزم صفحات سربی ضخیم است. با این وجود، از آن جایی که آنها میتوانند در تماس مستقیم با اندامهای داخلی و مایعات مهم بدن مانند خون قرار گیرند، جذب شدن و یا تزریق ذرات آلفا میتواند مرگ بار باشد. تشعشع تنها به هنگامی آسیب رسان خواهد بود که در تماس با بدن قرار گیرد. در صورت که بتوان از آن جلو گیری نمود، "وجود" میزان کمی رادیو اکتیویته آسیب رسان نخواهد بود.

اثرات سوءِ زبالههای رادیو اکتیو

بر روی محیط زیست

► هنگامی که خاک به وسیلهی مواد رادیو اکتیو آلوده شده باشد، مواد آسیب رسان به گیاهانی که در آن پرورش داده می‌شوند منتقل میگردند. این امر منجر به بروز جهش ژنتیکی شده و بر روی عمل کرد طبیعی گیاه تأثیر گذار خواهد بود. امکان دارد تا برخی از گیاهان پس از قرار گرفتن در معرض چنین شرایطی نابود گردند، در حالی که ممکن است تا برخی دیگر دانههایی ضعیف را به وجود آورند. خوردن هر قسمتی از گیاه آلوده، در درجهی اول میوهها، موجب بروز خطراتی جدی برای سلامت میگردد. از آن جایی که گیاهان بنیاد تمامی زنجیرههای غذایی هستند، آلودگی آنها میتواند منجر به رسوب رادیو اکتیو به سر تا سر شبکهی غذایی گردد. به طور مشابه، هنگامی که زبالهی رادیو اکتیو به منابع آب راه پیدا کند، این امر میتواند تمام شبکهی غذایی آبی را تحت تأثیر خود قرار دهد.
► هر دو آلودگی رادیو اکتیو خاکی و آبی میتوانند منتهی به مصرف انسان گردند. از آن جایی که انسانها در رأس شکارچیان قرار دارند، انباشتگی مواد رادیو اکتیو در آخرین مرتبهی زنجیرهی غذایی به نهایت خود خواهد رسید.

بر روی انسانها

► تأثیر آلودگی رادیو اکتیو بر روی انسانها میتواند از سطح خفیف تا کشنده متغیر باشد؛ میزان بزرگی اثرات سوء به مقدار بسیار زیاد به سطح و مدت قرار گرفتن در معرض رادیو اکتیویته بستگی دارد. سطح پایین قرار گیری در معرض مواد رادیو اکتیو تنها میتواند اثری سطحی را در بر داشته باشد و موجب سوزش خفیف پوست گردد. اثرات قرار گیری طولانی اما کم شدت در معرض مواد رادیو اکتیو عبارت هستند از حالت تهوع، استفراغ، اسهال، ریزش مو، کبودی به علت خون ریزی زیر پوستی و غیره.
► قرار گیری طولانی مدت در معرض مواد رادیو اکتیو و یا قرار گرفتن در معرض مقادیر بالایی از تشعشع میتواند اثرات بسیار جدیتری را بر روی سلامت ایجاد نماید. پرتوهای رادیو اکتیو میتوانند موجب بروز صدماتی جبران ناپذیر بر روی مولکولهای DNA گردند و میتوانند منجر به بروز عوارضی کشنده شوند. قرار گیری طولانی مدت در معرض پرتوهای رادیو اکتیو موجب میگردد تا تعداد زیادی از مولکولهای درون بدن به صورت رادیکالهای آزاد یونیزه گردند. رادیکالهای آزاد موجب پیش رفت رشد سلولهای سرطانی، یعنی تومور میگردند. افرادی که به شدت در معرض تشعشعات رادیو اکتیو قرار دارند از ریسک بالایی در جهت مبتلا شدن به بیماری سرطان برخوردار هستند.
► سلولهای به شدت رو به رشد و یا در حال تقسیم، به مانند پوست، مغز استخوان، رودهها و غدد جنسی از حساسیتی بیشتری نسبت به گسیلهای رادیو اکتیو برخوردار هستند. از طرف دیگر، آن دسته از سلولهایی که دست خوش تقسیم سریع سلولی میشوند، مانند سلولهای استخوانی و سلولهای عصبی به سادگی مورد آسیب قرار نمیگیرند.
بیماریهای سرطان پوست، سرطان ریه و سرطان تیروئید برخی از انواع شایع سرطانهایی هستند که به وسیلهی تشعشعات رادیو اکتیو به وجود میآیند.
► هم چنین اثرات جهش ژنتیکی به نسلهای آینده نیز انتقال پیدا مینمایند. به عبارت دیگر، در صورتی که والدین در معرض تشعشعات هستهای قرار گرفته باشند، فرزند آنها چه از لحاظ جسمانی و چه از لحاظ ذهنی دست خوش نقص عضوهای مادر زادی شدیدی میگردد. این موضوع به شکلی فاجعه بار در مورد هیروشیما و ناکازاکی به تصویر کشیده شده است، جایی که اثرات پس از تشعشعات هستهای تا نسلها بعد انتقال پیدا کرد و هزاران کودک با نا به هنجاریهای جسمانی و عقب افتادگی ذهنی به دنیا آمدند. تشعشع هم چنین موجی از سرطان را با خود به همراه آورد؛ این منطقه هنوز هم (پس از گذشت بیش از 65 سال) از میزان بسیار بالاتری از موارد سرطان و نا به هنجاریهای مادر زادی به نسبت دیگر نقاط کشور ژاپن برخوردار است.
هیچ گونه محدودهی امنی برای تشعشعات رادیو اکتیو وجود ندارد، چرا که حتی کوچکترین ذره هم تا حدودی بر روی بدن اثر میگذارد و این توانایی را در خود دارد تا بسیار خطرناک واقع گردد. با این وجود، رادیو اکتیویته را میتوان با دستگاههای مختلفی مورد شناسایی قرار داد، تا بتوان بدین وسیله اقداماتی پیش گیرانه را به عمل آورد. دستگاه پرتو سنج گایگر، دستگاهی است که به طور گسترده برای آشکار سازی رادیو اکتیویته به کار گرفته میشود.
تأثیرات رادیو اکتیویته را میتوان بر اساس سه روش خنثی نمود.
زمان: به سرعت هر چه تمامتر از منطقهی آلوده شده خارج گردید.
فاصله: تا جای امکان از منطقهی آلوده گردیده فاصله بگیرید. ذرات رادیو اکتیو قابلیت ویرانگری خود را مدیون سرعت اولیهی خود هستند که آنها ار قادر میسازد تا در پوست ما نفوذ نمایند. این ذرات در مسافتهای دور سرعت خود را از دست میدهند و از این رو دیگر قادر نخواهند بود تا به پوست بدن نفوذ نمایند.
استحفاظ: استحفاظ در مشاغلی به کار گرفته میشود که تماس پیدا کردن با مواد رادیو اکتیو امری رایج است و نمیتوان از آن جلو گیری به عمل آورد. سرب عمدتاً به عنوان یک حفاظ مواد رادیو اکتیو به کار گرفته میشود.

مدیریت پسماند

خطر زبالههای رادیو اکتیو را میتوان تا حد بسیار زیادی کاهش داد، و یا حتی این که آن را کاملاً از میان برد، در صورتی که طی زمانی مناسب قبل از دفع شدن آنها را در جایی انبار کرد.
همان گونه که قبلاً هم توضیح داده شد، هر گونه مادهی رادیو اکتیو دست خوش فرآیند تحلیل رادیو اکتیوی میگردد تا این که یک ایزوتوپ غیر رادیو اکتیو و یا یک عنصر غیر رادیو اکتیو متفاوت شکل گیرد. زمان لازم برای دست یافتن به یک فرآوردهی جانبی غیر رادیو اکتیو نسبت به هر عنصر رادیو اکتیوی متفاوت است. تا آن زمان این مواد باید در وضعیتی جدا سازی شده نگه داری گردند، به نحوی که محیط زیست در معرض آنها قرار نگیرد.
فرآیندهای مختلفی در جهت کاهش دادن میزان رادیو اکتیویتهی فرآوردههای جانبی ذخیره شده به عمل در‌آورده شدهاند. برخی از بهترین روشها برای انجام این کار عبارت هستند از شیشه سازی (تشکیل دادن مخلوطی از زبالههای رادیو اکتیو و شیشه و نگه داشتن آنها در محفظههایی فولادی)، استفادهی مجدد از زبالههای رادیو اکتیو تا زمانی که به اندازهی کافی بی خطر گردد (هر چند این راه کار در حال حاضر امکان پذیر نیست و هم اکنون تحقیقات در این زمینه در حال انجام هستند) و نگه داشتن سوخت هستهای استفاده شده در بشکههای چوبی خشک پس از این که برای مدتی طولانی در حوضچههای سوخت استفاده شده به مدت حد اقل یک سال عمل آوری گردید.