نويسنده: دکتر ساحل همتي گرکاني
درمان اختلالات قبل از قاعدگي چگونه است؟
درمان هاي متفاوتي بيان شده است (حدود 50 روش). به طور کلي انواع درمان ها بر سه دسته اند:1) محتاطانه
2) دارويي
3) جراحي
درمان محتاطانه
درمان اين اختلال عمدتاً براساس روش هاي حمايتي انجام مي گيرد. تشکيل گروه هايي با افراد مشابه، حمايت از هم ديگر و کمک جهت رفع مشکلات جاري ضروري است.درمان محتاطانه، بر تغيير در شيوه ي زندگي تمرکز دارد به عنوان مثال:
1- تغيير رژيم غذايي و دوري از نمک، شکر و چربي.
2- حرکات منظم ورزشي روزانه به مدت 30 دقيقه
3- کاهش استرس و نگراني
راه کارهاي کاهش استرس چگونه است؟
اختصاص دادن زمان خاصي در هر روز جهت تمرکز بر خويشتن خويش از راه کارهاي کاهش استرس است.هم چنين استفاده از شيوه هاي آرام سازي مثل: مديتيشن ، هيپنوتيزم، تمرينات تنظيم تنفس، يوگا، ماساژ و غرقه سازي (تصوير سازي) همگي از راه هاي کاهش فشار رواني مي باشند که در کاهش علايم روحي و رواني اختلالات قبل از قاعدگي مفيد بوده اند. هنرهاي بياني مثل نقاشي، موزيک و انجام حرکات موزون نيز در کاهش علايم اختلالات قبل از قاعدگي مؤثرند.
مطالعه ي کتاب ها و جزوات مناسب در کاهش دادن علايم و مدارا کردن با درد مفيد است. زيرا شناخت مسئله موجب حل نيمي از مسئله مي شود. با آگاهي از سندرم هاي قبل از قاعدگي غالباً افراد آمادگي بيش تري در حل مشکلات مي يابند و از گيجي و سردرگمي رها مي شوند.
آيا درمان مشکلات و مسائل همراه قاعدگي موجب درمان اختلال مي شود؟
درمان موارد همراه قاعدگي (کمردرد و گرفتگي هاي عضلاني) در کاهش يا درمان علايم سندرم هاي قبل از قاعدگي مؤثر است. مثلا کمردرد و گرفتگي هاي عضلاني که همراه با قاعدگي است با تجويز چاي هاي گياهي و داروهاي مسکني نظير آسپيرين بهبود مي يابد که در تخفيف علايم جسمي و فيزيکي سندرم هاي قبل از قاعدگي نيز مؤثر است.چه ويتامين هايي در درمان اختلالات قبل از قاعدگي تجويز مي شود؟
ويتامين ب 6 با مقدار 50 تا 300 ميلي گرم روزانه توصيه مي شود. ويتامين ب 6 همانند يک مدرِّ ملايم عمل مي کند و به علاوه در تشکيل و ساختن گلبول هاي قرمز، در سوخت و ساز اسيدهاي آمينه و پروتئين ها و کربوهيدرات ها نقش مؤثري دارد. محرک سيستم ايمني نيز مي باشد.ويتامين اي با مقادير متفاوت در بهبود علايم جسمي و خستگي سندرم قبل از قاعدگي توصيه مي شود. دُز تجويز شده بين 500 تا 100 ميلي گرم روزانه است.
ويتامين آ براي بهبود گيجي و خستگي همراه با سندرم قبل از قاعدگي توصيه مي شود. دُز روزانه تا 400 ميلي گرم است.
ويتامين سي براي بهبود تحريک پذيري، خستگي و تقويت سيستم ايمني توصيه مي شود.
ذکر اين نکته ضروري است که کمبود مواد و ويتامين هاي خاصي در زنان با اختلال قبل از قاعدگي مشخص نشده است ولي تجويز ويتامين هاي مذکور در کاهش علايم مؤثر است.
آيا تجويز مواد معدني و املاح خاصي در کاهش اختلال قبل از قاعدگي توصيه شده است؟
- منيزيم با تجويز روزانه 360 ميلي گرم- کلسيم با دُز روزانه 900 ميلي گرم
- پتاسيم با دُز 90-100 ميلي گرم در روز.
- اسيد فوليک با دُز روزانه 1 ميلي گرم که خصوصاً جهت حفظ ايمني سلولي مؤثر است.
- پروتئين سويا به شکل قرص هاي سويا که حاوي 1000 ميلي گرم ترکيبات سويا است. علاوه بر تنظيم سطوح هورموني در اختلالات قبل از قاعدگي موجب جلوگيري از پوکي استخوان و تقويت سيستم ايمني مي شود.
- مصرفِ روغن پامچال که حاوي اسيدهاي چرب خاص براي کاهش علايم سندرم قبل از قاعدگي است. (مثل لينولينک اسيد)
- قرص گياهي جينکو که از برگ هاي گياه جينکو به دست مي آيد. اين دارو خون رساني به اندام هاي انتهايي و اکسيژن رساني به مغز را بهبود مي بخشد و در کاهش علايم سندرم قبل از قاعدگي مؤثر است.
- مصرف روي با مقادير متفاوت براي کاهش خستگي، تحريک پذيري و تقويت سيستم ايمني توصيه مي شود.
آيا براي حساسيت و درد شديد پستان ها درمان خاصي وجود دارد؟
اگر با محدوديت نمک و رعايت رژيم غذايي علايم کاهش نيافت، استفاده از دارو فقط جهت کاهش درد و حساسيت پستان ها توصيه مي شود. به علاوه تجويز روزانه 1 گرم کلسيم کربنات و روي نيز مؤثر است.ترکيبي از ويتامين آ، منيزيم، روي، ويتامين اي و ويتامين ب 6 براي کاهش علايم توصيه مي شود.
در موارد شديدِ تورم پستان ها استفاده از مواد مدرّ جهت کاهش احتباس آب و نمک در بدن توصيه مي شود.
استفاده از کرست مناسب که پوشش دهنده ي مناسب و کافي پستان ها باشد از حساسيت آن ها مي کاهد و در کاهش علايم مؤثر است.
در استفاده از مواد مدرّ، بايد دقت شود که خودسرانه مصرف نشود چون موجب به هم خوردن تعادل املاح و مواد معدني در بدن مي شود (مثل پتاسيم).
چه موقع از درمان هاي دارويي استفاده مي شود؟
اگر شدت اختلال زياد باشد و بهبودي با تجويز ترکيبات ويتامين و محدوديت هاي غذايي حاصل نشود از درمان هاي دارويي استفاده مي شود.در مواردي که کم خوني يا فقر آهن در فرد وجود دارد، تجويز قرص يا شربت آهن در بهبودي مؤثر است.
آيا استفاده از مسکن ها توصيه مي شود؟
در خانم هايي که از درد دوران قاعدگي رنج مي برند، مسکن هايي مثل کپسول مفاميک اسيد علاوه بر بهبودي کلي علايمِ اختلالات قبل از قاعدگي در کاهش درد نيز مؤثر است.
در مواردي که اختلالات همراه( مثل سردرد) با سندرم هاي قبل از قاعدگي وجود دارد، تجويز برخي مسکن ها علاوه بر کاهش علايم اختلال همراه، در درمان علايم جسمي بيماري قبل از قاعدگي نيز مفيد است.در افرادي که از مشکلات گوارشي شاکي هستند تجويز برخي مسکن ها مي توانند بيماري زمينه اي را تشديد نمايد و اين گونه افراد بايد احتياط لازم را بنمايند.
استفاده از هر نوع مسکني نيز مجاز نمي باشد. ترجيحاً مسکني تجويز مي شود که بتواند بر روي ترشح و آزاد شدن پروستاگلاندين ها در رحم اثر نمايد و آن ها را مهار کند. استفاده ي طولاني مدت از آن ها توصيه نمي شود زيرا موجب ايجاد صدماتي در کليه مي شود.
آيا داروهاي هورموني تجويز مي شود؟
استفاده از هورمون پروژسترون موجب کاهش حساسيت پستان در خانم هاي با اختلالات قبل از قاعدگي مي شود. اما مي تواند افسردگي را تشديد کند و هم چنين سبب تحريک پذيري شود. علاوه بر اين تجويز قرص هاي ضد بارداري جهت کاهش علايم و جلوگيري از تخمک گذاريانجام مي شود که مي تواند عوارضي مانند ايجاد خلق غمگين يا افسرده داشته باشد.
تجويز داروهاي هورموني که مانع تخمک گذاري است مثل هورمون هاي محرک غددي در طولاني مدت (مثلا بيش از 3 ماه) موجب بهبودي علايم جسمي و روان شناختي اختلالات قبل از قاعدگي است، اما به علت قطع قاعدگي و ايجاد يائسگي زودرس در زنان جوان توصيه نمي شود.
اگر درمان هاي ذکر شده مؤثر نبود و بهبودي حاصل نشد، هورمون درماني مطرح مي شود.
در زناني که از داروي ضد بارداري استفاده مي کنند علايم سندرم قبل از قاعدگي چگونه است؟
غالباً به علت عدم تخمک گذاري که با مصرف اين دسته از داروها روي مي دهد، علايم جسمي قبل از قاعدگي کم تر است، ولي غالباً قرص هاي ضد بارداري علايم خلقي و اضطرابي ايجاد مي نمايند که موجب تشديد علايم رواني قبل از قاعدگي است. از آن جايي که هورمون درماني از درمان هاي توصيه شده براي درمان اختلالات قبل از قاعدگي نمي باشد؛ لذا استفاده از قرص هاي ضد بارداري جايي در درمان اختلال قبل از قاعدگي ندارد.آيا تجويز آنتي بيوتيک ها در درمان جاي دارد؟
مطالعات ضد و نقيضي در مورد تجويز آنتي بيوتيک ها وجود دارد. اما در برخي تحقيقات تجويز روزانه 2 کپسول داکسي دوره ين به فاصله ي هر 12 ساعت توصيه شده است.احتمال دارد برخي عفونت ها در ايجاد و تشديد علايم جسمي اختلالات قبل از قاعدگي نقش داشته باشند لذا تجويز آنتي بيوتيک ها در رفع عفونت و تخفيف علايم مؤثر است ولي از درمان هاي متداول براي اختلال قبل از قاعدگي نيست و فقط توسط پزشک متخصص و با توجه به شرايط خاص فرد تجويز مي شود.
آنتي بيوتيک ها خود مي توانند مشکل گوارشي ايجاد کنند که مسائل همراه اختلال قبل از قاعدگي را پيچيده تر مي کند.
آيا اختلال در عملکرد غده ي تيروئيد مي تواند روي اختلالات قبل از قاعدگي اثر بگذارد؟
آزمايشات تيروئيدي زنان با و بدون اختلال قبل از قاعدگي تفاوت آشکاري در هورمون ها و کارکرد غده ي تيروئيد نشان نداده است، ولي تجويز هورمون تيروکسين در برخي مطالعات اثرات مفيدي داشته و موجب کاهش علايم بيماري است، در اين گونه موارد بيان مي شود که وجود برخي اختلالات پنهان تيروئيد موجب تشديد علايم بيماري شده است. از آن جايي که تجويز هورمون هاي تيروئيد داراي خطرات و عوارض فراواني است، اين درمان، از درمان هاي معمول اختلال قبل از قاعدگي نيست و فقط در موارد خاص تجويز مي شود.داروهاي ضداضطرابي چه کمکي به کاهش علايم رواني مي کند؟
داروهاي ضداضطرابي در کاهش علايم تحريک پذيري و اضطراب مؤثر است. غالباً تجويز دارو در دو هفته ي آخر دوره ي ماهيانه انجام مي شود. خواب آلودگي و گيجي از عوارض دارو است، در مصرف طولاني مدت و مداوم دارو، امکان وابستگي وجود دارد. در افرادي که امکان سوء مصرف داروهاي ضداضطرابي را دارند از تجويز اين داروها بايد جداً خودداري نمود.برخي داروهاي ضداضطرابي خاصيت بالابرنده ي خلق( ضد غمگيني و افسردگي) را نيز دارند و در کاهش علايم غمگيني مؤثرند. لذا تجويز چنين داروهايي اثر دوگانه اي دارد که علاوه بر کاهش اضطراب، بر غمگيني و اختلال خلقي نيز مؤثر است.
داروهاي ضد اضطراب نبايد ناگهان قطع شوند. زيرا علايم ترک و قطع ناگهاني دارو مثل لرزش، تشنج، تعريق، بي خوابي و دردهاي شکمي براي بيمار ناراحت کننده خواهد بود و با علايم اختلال قبل از قاعدگي توأم مي شود.
زمان مصرف داروهاي روان پزشکي چگونه است؟
امروزه داروهاي ضداضطرابي و افسردگي در مرحله ي لوتئال( جسم زرد) تجويز مي شود و تا شروع عادت ماهانه (شروع فاز فوليکولر) خاتمه مي يابد. يعني فرد بايد از روز 14 تا روز 28 دوره داروي ضداضطراب يا ضدافسردگي را مصرف کند. تجويز اين گونه داروها براي چند ماه انجام مي گيرد. يعني دو هفته ي آخر دوره زمان تجويز داروهاست.تحقيقات نشان داده اند که مصرف دوره اي اين داروها مانند آن چه در بالا ذکر شد اثرات مشابه مصرف در طول ماه را دارد با اين تفاوت که فرد عوارض جانبي کم تري را متحمل مي شود.
آيا داروهاي ضدافسردگي در درمان اختلالات قبل از قاعدگي نقش دارند؟
براي بهبود خلق، تحريک پذيري و بهبود کيفيت خواب و اشتها، داروهاي ضد افسردگي تجويز مي شود. اثر دارو متفاوت از اثري است که در بيماري افسردگي وجود دارد. داروهاي افسردگي با مقادير کم در دو هفته ي آخر دوره ( فاز لوتئال) تجويز مي شود و در عرض 48 ساعت بعد از شروع عادت ماهانه قطع مي شود. همين امر در ماه هاي ديگر هم تکرار مي شود.در مطالعات مختلفي که انجام شده است، همگي نشان مي دهد که تجويز دو هفته اي داروي ضدافسردگي در هر ماه اثر برابر و حتي بهتري از تجويز دايم داروهاي ضدافسردگي دارد.
زماني که علايم خلقي و روحي سندرم هاي قبل از قاعدگي شديد باشد و با زندگي روزانه تداخل نمايد، بهتر است که داروي ضدافسردگي به مدت دو هفته براي 4 تا 6 ماه متوالي تجويز شود.
جراحي در چه مرحله اي توصيه مي شود؟
جراحي راه آخر درمان است؛ زماني که علايم با تجويز درمان هاي دارويي يا محتاطانه کاهش نيابد، آن گاه برداشتن رحم و تخمدان ها انجام مي گيرد.بعد از برداشتن رحم و تخمدان و تجويز استروژن جايگزين، بهبودي در علايم خلقي حاصل مي شود.
در مواردي که تصميم به جراحي گرفته شود، آمادگي رواني افراد کانديد جراحي، جلسات مشاوره و آمادگي قبل از عمل لازم است تا فردي که جراحي مي شود بعد از عمل کم ترين درجه ي ناراحتي را تجربه نمايد.
به علت عوارض ناشي از يائسگي زودرس که در اثرعمل جراحي و برداشتن رحم و تخمدان ها ايجاد مي شود، اين عمل جز در موارد استثنايي انجام نمي گيرد تا بيمار با خطرات فراوان ناشي از آن مواجه نشود.
آيا مي توان از ايجاد اختلال جلوگيري نمود؟
با شيوه ي زندگي مناسب و انجام ورزش روزانه، رعايت رژيم غذايي و بالاخره فراهم آوردن محيطي مناسب جهت رشد رواني که در آن رضايت توأم با اعتماد به نفس باشد، مي توان تا حدي از ايجاد اختلال جلوگيري کرد يا از شدت علايم به ميزان قابل توجه کاست.بنابراين توجه به رشد مناسب رواني دختران؛ افزايش اعتماد به نفس و ايجاد فرصت و فضاي مناسب جهت بيان هيجانات از روش هاي مفيد در جلوگيري از ايجاد اختلالات قبل از قاعدگي است.
آموزش و آگاهي زنان و دختران جوان از بدن خويش و مسائل همراه آن، امروزه به مقدار زيادي از شدت يا حتي بروز اختلال قبل از قاعدگي کاسته و در کيفيت زندگي زنان تأثير قابل ملاحظه اي گذاشته است.
منبع مقاله :
همتي گرکاني، ساحل؛ (1389) اختلالات قبل از قاعدگي، تهران: نشر قطره، چاپ اول
