نويسنده: علي محمد رفيعي محمدي
کساني که مسئوليت تربيت را به عهده مي گيرند بايد نسبت به کاري که انجام مي دهند و در مقابل آن مسؤول هستند آگاهي داشته باشند. علي (عليه السلام) مي فرمايند:
« ما من شي الاّ واَنت محتاج فيها الي معرفته ».(1)
هر کاري را مي خواهيد انجام دهيد نياز به اطلاعات و شناخت دارد.
خصوصاً تربيت با همه ظرافت هايي که دارد؛ اگر کسي مربي شد ولي نسبت به متربّي خود شناخت نداشت و يا روش هاي تربيتي را نمي دانست، فساد او از اصلاحش بيشتر است.
پيامبر گرامي اسلام (صلّي الله عليه و آله و سلّم) مي فرمايند:
« من عَمِل علي غير علم کان ما يفسدُ اکثر مما يصلح »(2)
هر کسي کاري را انجام دهد و آن کار را بلد نباشد فساد او از اصلاحش بيشتر است.
از کانت- که يکي از فلاسفه است- سؤال شد چه کاري در عالم از همه کارها سخت تر و مشکل تر است؟ او در جواب گفت: همه کارهاي عالم راحت است اما دو کار خيلي مشکل است؛ اول، تعليم و تربيت و دوم، اداره کشور. کساني که در مصدر تربيت قرار مي گيرند بايد نسبت به کاري که به عهده گرفته اند آگاهي داشته باشند؛ چون شکل گيري شخصيّت فرزندان در چارچوب خانواده و دوره هاي اوليه زندگي است.
مباحث خانواده در سه حوزه قابل بررسي و مطالعه و تحقيق است؛ حوزه اول همسرگزيني و يا انتخاب همسر؛ حوزه دوم، همسرداري؛ حوزه سوم تربيت فرزندان.
مسلماً کسي که از اول سنگ بناي خانواده را درست نمي گذارد، در حوزه دوم هم که همسرداري است با مشکلات زيادي مواجه خواهد شد و در نتيجه در حوزه سوم نيز که فرزند پروري است، نمي تواند موفق باشد. همه اين مشکلات ناشي از عدم آگاهي و اطلاعات در هر کدام از اين حوزه ها است.
ازدواج بزرگترين اتفاق در زندگي هر انسان است. در حال حاضر چه دستگاه يا سازماني به صورت رسمي مسؤوليت آموزش دختران و پسران در آستانه ازدواج را پذيرفته است؟ در کدام يک از کتاب هاي درسي، مهارت انتخاب همسر و همسرداري و فرزند پروري آموزش داده شده است؟ متأسفانه به جز يک رشته کودک ياري که در هنرستان ها ارائه مي شود در آموزش هاي رسمي مدارس خبري از تعليمات مذکور وجود ندارد؛ به طور مثال شما اگر بخواهيد با يک ماشين لباسشويي؛ ارتباط برقرار کنيد و از اين دستگاه استفاده بهينه داشته باشيد، بعد از باز کردن درب کارتن ماشين لباسشويي دفترچه راهنمايي را ملاحظه مي کنيد که استفاده صحيح از دستگاه را آموزش مي دهد. اکنون اين سؤال است که آيا ما براي تربيت فرزندان نيازمند دفترچه راهنما نيستيم؟ حق آن است که وقتي بدون آگاهي به کار بزرگي مثل تربيت فرزندان مي پردازيم و نسبت به آن آگاهي نداريم بايد شاهد فاجعه هاي بزرگي باشيم که در رسانه ها و جرايد، خبر آن باعث رنجش خانواده مي گردد. در اين جا به چند نمونه اشاره مي کنيم:
الف) سير صعودي طلاق:
در تهران از هر چهار ازدواج، يکي به طلاق منجر مي گردد. بنابر گزارش سازمان ثبت احوال، آمار طلاق در سال 80 نسبت به سال قبل، 13/41 افزايش نشان داده است.(3)ب) خودکشي:
0/043 خودکشي هاي به وقوع پيوسته از بين دانشجويان است. در تهران 20 هزار مورد اقدام به خودکشي داشته ايم که از اين تعداد 650 نفر از دنيا رفته اند.(4)ج) آمار دختران فراري:
اين آمار در سال 78 نسبت به سال 65 حدوداً 20 برابر شده است.(5)اگر قرار باشد بزرگترين اتفاق در زندگي هر کس ازدواج باشد؛ چرا کسي مسؤوليت آموزش قبل از ازدواج را نمي پذيرد؟! خانم دباغ که از ياران امام (رحمه الله) هستند و سه دوره نيز نماينده مجلس شوراي اسلامي بوده اند، در يک مصاحبه تلويزيوني اعلام کردند: « در مجلس اول تصويب شد که هر دختر و پسري که مي خواهد وارد زندگي مشترک بشوند بايد صد ساعت آموزش ببيند. » زماني که دو نفر با دو ژن متفاوت، دو نوع فرهنگ، دو نوع تربيت، دو طبقه اجتماعي، دو ايده و فکر و دو سطح سواد مي خواهند زندگي مشترک را شروع کنند، چرا نبايد نسبت به روانشناسي هم آگاهي داشته باشند؟! وقتي فرد، بد انتخاب کرد، زندگي بدي نيز خواهد داشت و در نتيجه نمي تواند فرزندان خوبي تحويل جامعه بدهد. چرا کساني که صاحب فرزند هستند نسبت به مسائل تربيتي آگاهي ندارند؟
اسلام در مورد تربيت فرزندان برنامه دارد. وقتي پيامبر (صلّي الله عليه و آله و سلّم) مي فرمايند: « از گل هاي زيباي کنار مزبله بپرهيزيد » و در ادامه فرمودند که از ازدواج با دختران زيبارويي که در خانه هاي بي دين تربيت شده اند، بپرهيزيد؛(6) يعني در مورد تربيت فرزندان بايد قبل از ازدواج مراقب بود.
اسلام در انعقاد نطفه، دوران حاملگي، دوران شيرخوارگي و مراحل تربيت، مسائلي را مطرح کرده است که کساني که صاحب فرزند مي شوند بايد اين آگاهي ها را داشته باشند.
يکي از حرکت هاي مثبت وزارت آموزش و پرورش در واحدهاي آموزشي، تشکيل جلسات آموزش خانواده به منظور آشنايي والدين نسبت به تربيت فرزندان است که در سال هاي اخير مورد استقبال والدين قرار گرفته است. حتي اين وزارتخانه با همکاري انجمن اولياء و مربيان، مجله اي به نام « مجله پيوند » را منتشر مي کند که راهکارهاي ارتباط با فرزندان را آموزش مي دهد. حضرت علي (عليه السلام) در بياني نوراني مي فرمايند:
« من نصب نفسه للناس اماماً فلييدا بتعليم نفسه قبل تعليم غيره »؛(7)
هر که خود را پيشواي مردم سازد، بايد پيش از تعليم ديگران به تعليم خود بپردازد.
ذات نايافته از هستي بخش *** کي تواند که شود هستي بخش
در مشاوره هايي که داشتم، با والديني برخورد کردم که با داشتن مدارج علمي بالا، به علّت سرگرمي هاي شغلي فراواني که داشته اند توفيقي در تربيت فرزندان خود کسب نکرده اند.
اکنون چند نمونه از مسائلي که خانواده هاي محترم بايد نسبت به آن آگاهي داشته باشند تا فرزندان آنان در تربيت و تحصيل موفق باشند، اشاره مي کنم.
1- آشنايي با روانشناسي رشد؛
2- آشنايي با قوانين يادگيري درس؛
3- آشنايي با انواع تربيت؛
4- نابهنجاري هاي دوره ابتدايي؛
5- اختلالات رواني و رفتاري فرزندان؛
6- آشنايي با قوانين امتحانات و تعيين رشته تحصيلي؛
7- آشنايي با مسائل دوره بلوغ؛
8- شيوه هاي فرزند پروري؛
9- تقويت بنيه اعتقادي و مذهبي کودکان؛
10- آسيب شناسي خانواده؛
11- آشنايي با شيوه هاي برخورد با فرزندان بيش فعال؛
12- پي گيري انجام تکاليف عمومي و تکاليف شب؛
13- تقويت حس اعتماد به نفس و عزت نفس؛
14- ياد دادن مهارت هاي زندگي؛
15- عوامل تحکيم و تزلزل خانواده؛
به والدين محترم توصيه مي شود که ضمن حضور در جلسات آموزش خانواده مدارس، با خريدن کتاب هايي که در زمينه تربيت فرزندان نوشته شده است؛ سطح اطلاعات و آگاهي خود را بالا ببرند. ما بايد اين واقعيت را قبول کنيم که انسان هاي آگاه خصوصاً در مسائل تربيتي موفق تر هستند. اين را هم به ياد داشته باشيد که همه انسان ها، همه مطالب را نمي دانند؛ بنابراين اگر فرزندان شما در مسئله اي دچار مشکل شدند، حتماً به مراکز مشاوره مراجعه داشته باشيد.
پي نوشت ها :
1-الحياة، ج1، ص 34.
2- کافي، ج1، ص 44.
3- ايران، 81/3/22.
4-ايران، 81/2/13.
5- ايران، 81/2/12.
6- بحارالانوار، ج23، ص 54.
7- نهج البلاغه، حکمت 73.
رفيعي محمدي، علي محمد (1392)، بيست اصل در تربيت: اصول برقراري ارتباط با کودکان و نوجوانان، قم، انتشارات رسول اعظم (ص)، چاپ دهم
