با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر محترم!
خوشحالیم شما مخاطب ما هستید و همراه هم در این مسیر هستیم. امیدواریم راهنمای خوبی در رابطه با این موضوع برای شما باشیم.
آنچه شما را وادار به نوشتن این سوال نمود همان شوق شما برای یادگیری است و الا شما هم باید مانند برخی از افراد موضوع یادگیری و فراموشی و... برایتان مهم نبود. لذا امیدوار باشید که این علاقه و انگیزه عاملی برای راهایی از این وضعیت و حرکت بسوی وضعیت مطلوب خواهد شد. در کنار هر رفتاری مثلث انگیزه، هدف و نیاز به چشم می خورد. برای حفظ انگیزه درسی و بالا بردن سطح آن مواردی مانند موضوع مطالعه، نحوه مطالعه، مکان مطالعه و ... دخیل هستند. لذا برای رسیدن به این موضوع باید موارد مهمی را رعایت نمود. در اینجا بطور مفصل مبحث کتاب و مطالعه را برای شما بیان نموده امیدواریم با رعایت این نکات بر علم خود هر روز بیافزایید. نکته اول: مکان مطالعه. دکتر فیل ریس در کتاب «500 نکته درباره مطالعه» و دکتر عین الله خادمى در کتاب «مطالعه روشمند» آورده‏ اند: 1. برخى افراد ترجیح مى‏ دهند در سکوت مطالعه کنند و برخى در سر و صدا. بعضى صندلى راحتى را مى‏ پسندند و بعضى دراز کشیدن یا نشستن رسمى را. اصلاً وسواس به خرج ندهید و در هر حالتى که راحت‏تر هستید مطالعه خود را آغاز کنید. 2. اگر مکان مطالعه شما کمى آشفته و به هم ریخته است مرتب کردن آن را به نیم ساعت پس از مطالعه موکول کنید؛ چرا که در این صورت در حین مرتب کردن اتاق به مطالبى که مطالعه کرده‏ اید فکر خواهید کرد و زمان مفیدى را از دست نخواهید داد. 3. گاهى اوقات از مکان‏هاى استثنایى و هیجان ‏انگیز استفاده کنید تا مطلبى که مطالعه مى‏ کنید. همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود؛ مثلاً در یک شب بارانى با یک چتر و یک چراغ قوه زیر باران روید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخى و قدیمى به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید. 4. اگر امکان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مکانى که انتخاب مى‏ کنید هماهنگى و سنخیت داشته باشد، به افزایش بهره ‏ورى شما کمک بسیار مى‏ کند. این هماهنگى همچنین شامل وجود ابزار و لوازم مورد نیاز نیز مى‏ شود. 5. قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت عمده و ایده ‏آل براى مکان مطالعه در ذهن خود لیست کنید تا راحت‏ تر بتوانید آن را بیابید. 6. در مکان مطالعه شما راهى براى خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ چرا که توقف در مطالعه و چشم دوختن به بى‏نهایت در افزایش کارآیى مطالعه بسیار سودمند است. حداقل گاه گاهى به سقف اتاق خیره شوید! 7. هیچ‏گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصى مشروط نکنید؛ زیرا در این صورت بهانه‏ اى مى‏ یابید که در سایر مکان‏ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت «مکان مطالعه جایى است که شما هستید». 8. دقت کنید میزان نور، دماى محیط، فرم صندلى و سایر شرایط در مکان مطالعه شما به گونه ‏اى نباشد که شما را خواب آلوده کند. 9. تهویه خوب و هواى پراکسیژن در مکان مطالعه شرطى حیاتى است.
نکته دوم: در روش مطالعه1. به قول آدریل جانسون، خوب کتاب خواندن را نمى‏ توان از خواص مادرزادى دانست. براى قرائت، بدون شک پرورش خاصى لازم است. 2. بهترین روش کتابخوانى در مجموع روشى است که خواننده در این کار بتواند زیبایى ‏هاى چیزى را که مى‏ خواند دریابد و به هنگام لزوم معایب آن‏ها را بفهمد و این البته از راه پرورش و ممارست حاصل مى‏ گردد. 3. در معانى کلماتى که براى نخستین بار به آن‏ها بر مى‏ خورید دقت کنید. بیهوده تصور نکنید که سیاق مطلب آن معانى را براى ما کشف مى‏ کند. همان زمان بهترین وقت براى رفتن به سراغ فرهنگ لغت است. 4. امیل فاگه، نویسنده فرانسوى، عقیده دارد که باید در خواندن کتاب استقامت داشته باشیم. استقامت لجاجت نیست بلکه نوعى بردبارى است که ذوق ما را مى ‏پرورد و درک ما را عمیق مى‏ کند. 5. مون تنى، دانشمند شهیر فرانسوى، در باره انتخاب کتاب و روش کتابخوانى نظرهایى بسیار بدیع و زیبا دارد. یکى از این عقاید آن است که براى وصول به عمق معناى یک کتاب خوب باید آن را دوبار بخوانیم و با آن تماس دائمى داشته باشیم. یک اثر پر بها ما را مدت‏ها سعادتمند مى‏ سازد. نمى‏ توانیم با یک بار خواندن به این درجه از خوشبختى برسیم؛ هر چند در این یک‏بار دقت فوق العاده به کار بریم. 6. همچنین وى معتقد است، اگر بخواهیم از کتابى که خوانده ‏ایم نظر صائبى پیدا کنیم باید راجع به آن گفت و گو کنیم. کتب خوب باب گفتگوهاى پرثمر را به روى ما مى‏ گشایند. این همان چیزى است که ما آن را مباحثه مى‏ نامیم. 7. در کتاب «500 نکته درباره مطالعه» آمده است که یکى از روش‏هاى خوب مطالعه استفاده از یادداشت بردارى است. فقط توجه کنید که به جاى یادداشت، رونویسى نکنید! طرح‏هاى گوناگون بریزید. نکات مهم یادداشت را برجسته‏ تر بنویسید. اگر مطلبى را درک نمى‏ کنید، به صورت سؤال یادداشت بردارید. 8. در کتاب «روش‏هاى تسریع در خواندن و درک» پیشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتداى مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید. سپس عنوان‏ها و فهرست اجمالى کتاب را مطالعه کنید سپس چند سطر از ابتداى هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم‏ترین مطالب معمولاً در همین خطوط اولیه هستند. در نهایت سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید. 9. از همان زمان مطالعه، براى به کار بستن آنچه مى ‏آموزید برنامه ‏ریزى کنید. به قول تولد: «مطالعه و عمل نکردن مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است». 10. بیکن جمله زیبایى در این باره دارد: «برخى کتب را باید چشید، بعضى دیگر را باید بلعید و قلیلى را هم باید جوید و هضم کرد!.
نکته سوم: بالا بردن کارآیى مطالعه1. کیفیت مطالعه را بالا ببرید. به روخوانى سطحى در حالت پراکندگى فکر قناعت نکنید. با مفهوم و معناى مطلب ارتباط برقرار سازید تا آنچه را که مورد نیاز است به خوبى درک کنید. 2. حجم مطالعه حواس شما را پرت نکند. مطالعه بیش‏تر و سریع‏تر تنها بهانه‏ هایى براى بیش‏تر دانستن است. پس ابتدا آنچه را مى‏ خواهید بدانید و بفهمید برداشت کنید و آن گاه با کلمات «سرعت» و «بیش‏تر» وسوسه شوید. 3. قبل از آن که از موضوع اصلى کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگرى بپردازید، قسمت‏هایى را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید. 4. حتماً براى مطالعه خود برنامه‏ ریزى داشته باشید. این که قصد یادداشت بردارى دارید یا خیر، در مورد چه موضوعى باید تمرکز کنید، چه سؤالاتى در ذهن دارید که در این کتاب جواب آن‏ها را مى‏ جویید و... همه باید از قبل برنامه ‏ریزى شده باشد. 5. باید کتابى که مطالعه مى‏ کنید مختص به خود شما باشد تا به راحتى در آن علامت‏گذارى و نکته نویسى کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگى به شما امکان مى ‏دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب بهره بیش‏تر ببرید. هر چند نباید این خطوط رنگى استفاده شما از سایر خطوط کتاب را کاهش دهد. 6. هنگام مطالعه همواره یک قلم در دست داشته باشید؛ زیرا مطالعه آنگاه کارآیى مطلوب مى‏یابد که همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزه‏ هاى کتاب تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید. 7. میان مطالعه و سایر کارهاى خود تعادلى به وجود آورید که هم از خواندن خسته و دلزده نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره ‏ورى مطالعه خود بیفزایید. 8. مطالعه پراکنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب کاهش بهره ‏ورى شما مى ‏شود. حتى الامکان در نوع کتابى که براى مطالعه انتخابى مى‏کنید مطالعات قبلى خود را در نظر آورید تا نظم فکرى شما به هم نخورد. 9. اگر بتوانید از هر کتابى که مى‏خوانید نکات مهم و کلیدى آن را خلاصه ‏بردارى کنید، بر کارآیى مطالعه شما مى‏افزاید. این راهکار آنگاه ارزشمندتر مى‏ شود که خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را یادداشت کند. 10. به یاد داشته باشید علاقه و انگیزه در مورد مطلبى که براى مطالعه انتخاب کرده ‏اید به بهره ‏ورى شما از آنچه مى‏ خوانید بسیار مى‏ افزاید. 11. گاه مقرر ساختن یک پاداشِ مشروط براى مطالعه حجم خاصى از کتاب به هیجان و لذت مطالعه مى‏افزاید و نوعى اثر تشویقى بر فرد مى‏ گذارد. این پاداش‏ها مى ‏تواند دیدن یک برنامه تلویزیونى، رفتن به مکانى خاص، انجام یک فعالیت مورد علاقه یا حتى خوردن یک خوراکى محبوب باشد؛ مشروط بر آن که میزان تعیین شده مطالعه شده باشد! 12. رنگ کاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با کتاب، نور محیط و سایر شرایط مکانى نیز - همان گونه که مى‏ دانید - در کارآیى مطالعه شما کاملاً مؤثر است.
نکته چهارم: بالا بردن تمرکز در مطالع هدکتر خادمى در کتاب «مطالعه روشمند» به نکاتى چند را براى ایجاد تمرکز حواس لازم مى‏ داند: 1. علاقه به موضوع مورد مطالعه یکى از علل مهم ایجاد تمرکز و دقت در حین مطالعه است. 2. هماهنگى اراده و تخیل نیز در این رابطه کارساز است؛ به عبارت دیگر، چشمان فرد بر صفحه کتاب و افکار ش در حال پرواز به دور دست‏ها نباشد! 3. برخى مسائل جسمى و روحى نیز مى ‏تواند تمرکز فرد را بر هم زند؛ مانند گرسنگى، تشنگى، سر درد یا سایر دردها، نگرانى و اضطراب. 4. برخى مسائل محیطى نیز از عوامل برهم زننده تمرکزند: سروصداى زیاد، نور زیاد یا کم، لباس نامناسب و... . آقاى حقجو در کتاب «روش‏هاى تسریع در خواندن و درک» چند نکته مهم دیگر را نیز بر این لیست مى ‏افزاید: 5. یکى از مهم‏ترین عوامل بر هم خوردن تمرکز عجله و شتاب است. این حالت سطح مطالعه را نازل مى ‏کند و تمرکز را بر هم مى‏ زند. 6. یکى از مسائل قابل توجه دیگر سنگینى معده و سیرى بیش از حد است. به قول حضرت رسول اکرم(ص) «پرى معده و سیرى زیاد به وجود آورنده حماقت است!» این همان خواندن و نفهمیدن و به عبارتى عدم تمرکز و ارتباط با مفهوم کتاب است. 7. انتخاب زمان مناسب از عوامل ایجاد تمرکز است؛ مثلاً پس از استراحت خصوصاً در صبحگاهان بهترین تمرکز و در ساعات خستگى و کسالت نامناسب‏ترین تمرکز

وجود دارد. البته در صبحگاهان لازم است قدرى ورزش کرد تابدن آمادگى لازم را به دست آورد. 8. نظم و انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مکان مطالعه همگى از عوامل ایجاد کننده تمرکز مطلوب‏ ترند.
نکات پایانی: برای شکوفا شدن مطالعه نکات زیر را باید در نظر گرفت: 1. از مطالعه شتاب زده و تند جدا پرهیز کنید.2. کتاب یا بخش مورد نظر از کتاب را به قسمت های کوچکتر تقسیم کنید و هر قسمتی را مطالعه کرده و بفهمید و بعد به سراغ قسمت بعدی بروید. 3. فضا و مکان مطالعه را برای خود مکانی جذاب و نشاط آفرین بسازید حتی با تغییر دکور و بکارگیری وسائل نشاط آور. 4. نور کافی؛ حرارت متناسب؛ وضعیت نشستن و... مناسب برای درس بکارگیری ابزار کمک آموزشی خوب در تحصیل و مطالعه بسیار مؤثر است .5. ورزش صبحگاهی را فراموش نکنید و در روز در سه الی چهار نوبت و در هر نوبت 5 تا 6 بار تنفس عمیق را فراموش نکنید.6. متن درسی و مورد مطالعه را هماهنگ و هم طراز با فهم خود برگزینید.7. خود را به رعایت نظم در مطالعه عادت دهید مانند شروع در ساعت معین - اتمام در ساعت معین، عدم اخلال به روند مطالعه و قطع کردن آن، از انحراف فکر و حواس با تمرین اجتناب ورزید.
چند تذکر: 1. تحول جدید و ترک سابقه و روش قبلی به سرعت و سهولت انجام نمی پذیرد. لذا صبر و حوصله و مقاومت شرط موفقیت است. 2. نظارت بر اجرا و اینکه برنامه درسی خود را به دست خودتان ارزیابی کنید. لازمه ی پیشرفت است چرا که نواقص را مرتفع و برنامه را رو به رشد پیش می برد بنابراین عملکرد تحصیلی خود را ارزیابی و نقاط ضعف آن را مرتفع سازید.3. هر گاه در اجرای برنامه تحصیلی خود موفقیت داشتید خود را تشویق کنید و پشتکار خود را افزایش دهید.4. برای هر روز (هر 24 ساعت ) خود برنامه داشته باشید و بر اساس آن حرکت کنید و شب میزان هماهنگی خود را با برنامه ارزیابی نمایید. نظم و برنامه ‏ریزى در زندگى، براى استفاده مناسب از فرصت‏ها و رسیدن به اهداف است. براى منظم شدن، بایستى اهداف را در دو گروه بلند مدت و کوتاه مدت تنظیم کرد و سپس برنامه ‏اى زمان بندى شده براى وصول به آن طراحى و عمل نمود. بدون تعیین اهداف، برنامه‏ ریزى غیر ممکن و بدون برنامه ‏ریزى، نظم نا میسر است. اشخاص منظم، حتى براى کوچک‏ترین کارهاى زندگى خود داراى برنامه هستند؛ مثلاً چگونه خوابیدن، چگونه لباس پوشیدن، چگونه نماز خواندن، چگونه ناخن گرفتن، چگونه موها را شانه کردن و...
موفقیت در هر کارى مرهون سه امر است: 1- شناخت هدف، 2- برنامه‏ ریزى، 3- همت و تلاش. با توکل بر خداوند و اجراى سه رکن فوق یقینا به هدف خواهید رسید.
منابع: هنر کتاب خواندن، آدریل جانسون. 500 نکته درباره مطالعه، فیل ریس. مطالعه روشمند، عین الله خادمى. روش‏هاى تسریع در خواندن و درک، محمد حسین حقجو.
امیدواریم با این روش ها مطالعه ی موفقی را تجربه نمایید. منتها برای کار در زمینه تندخوانی نیاز به شرکت در کارگاه است. موفق باشید.