بسم الله الرحمن الرحیم صله رحم یعنی عملی که موجب ارتباط با خویشاوندان است . اهمیت آن از نظر اسلام به حدی است که از قطع رحم با خویشاوندان کافر نیز نهی کرده است . البته اگر خویشاوندان کافر معاند و در صدد ضربه زدن به اسلام باشند اسلام صله رحم با آنان را اجازه نداده است. از این جهت سوره تبت در حق ابی لهب و همسر او نازل شد و پیامبر با او قطع رابطه کرد. صله به معنی اتصال و ارتباط و مراد از رحم، خویشاوندان و نزدیكان است. صله رحم یعنی عملی که موجب ارتباط با خویشاوندان است. در اسلام صله رحم از اهمیت خاصی برخوردار است. امام صادق علیه السلام[1] در پاسخ شخصی که به امام عرض کرد: برخی از خویشاوندانم دین و مرام دیگری غیر از فكر و مرام من دارند، آیا آنان بر من حقی دارند؟ حضرت فرمودند آری حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‌كند. اگر با تو همفكر و هم عقیده باشند كه دو حق بر تو دارند یكی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی. در روایات دیگری فرموده‌اند: شما با نزدیكانتان صلح رحم یا همان نیكی بكنید ولو آن‌ها با شما قطع رابطه كرده باشند شما قطع رابطه نكنید. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: با خویشاوندانتان پیوند برقرار كنید اگر چه آنها با شما قطع رابطه كنند.[2] امّا سؤال این است كه آیا اسلام در رابطه با خویشاوندان كافر و مشركی که معاند اسلام و ستیزه‌جو هستند نیز سفارش به صله رحم کرده است؟ مثلاً آیا پیامبر(ص) با ابولهب عموی خود که متأسفانه مشرك و در شرک خود بسیار لجوج بود و دشمنی ها، جنایت‌ها و ظلم های او در حق پیامبر و سایر مسلمین غیر قابل انکار است. صله رحم را بجا می‌آورده یا نه؟ به دو دلیل باید بگویم خیر. 1-خداوند می‌فرمایند: پیامبر و گرویدگان به او نباید برای مشركان هرچند خویشاوندان آنها باشند از خدا آمرزش طلبند بعد از اینكه آنها را از اهل دوزخ یافتند.[3] بدیهی است كه آمرزش خواستن استغفار كردن دعا كردن جزء محدوده صله رحم حساب می‌شود. در روایات برای صله رحم حداقل هایی معین كرده‌اند مثل سلام كردن[4] یا نوشانیدن یک شربت آب[5] یعنی با سلام کردن به آنان ویا نوشانیدن یک جرعه آب به آنان صله رحم محقق می شود. همچنین در روایاتی داریم كه اگر دسترسی به نزدیكان خود ندارید با دعای خیر و استغفار در حق آنان ‌ها با آنان صله رحم کنید. در حالی که از آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر برای مشركین مثل ابولهب بعد از اینكه برای پیامبر(ص) مشخص شد كه او اهل هدایت نیست و معاند است نباید استغفار كند. 2-قرآن می‌فرماید: «و استغفار ابراهيم براى پدرش [عمويش آزر]، فقط بخاطر وعده‏اى بود كه به او داده بود (تا وى را بسوى ايمان جذب كند) امّا هنگامى كه براى او روشن شد كه وى دشمن خداست، از او بيزارى جست به يقين، ابراهيم مهربان و بردبار بود.»[6] در این آیه بیان شده است که ابراهیم برای عمویش استغفار كرد و یكی از موارد صله رحم را عمل كرد ولی بعد از اینكه متوجه شد. او دشمن خداست از او بیزاری جست و با او قطع رحم کرد. وقتی نبی مكرم اسلام (ص) در سال سوم بعثت دعوت خود برای نزدیكان خود مطرح كرد ابو لهب به دشمنی با او برخاست اما پیامبر در آن زمان از او تبری نجست. در مراحل بعدی که ابولهب دشمنی خود را تشدید و آشکار کرد كند و به ستیز با او و پیام او برخاست و بعد این که سوره تبت در شأن ابولهب و همسرش نازل شد پیامبر با او قطع رحم كرد. 3- امام سجاد(علیه السلام) در صلوات بر حضرت رسول(ص) اینطور می‌فرماید: " و در راه دعوت به سوی تو با نزدیكان خود دشمنی كرد * و در راه خشنودی تو، با قبیله‌اش جنگ كرد * و برای زنده كردن دین تو از نزدیكان خود دور شد * و نزدیكانش، را كه تو را انكار كردند از خود دور ساخت * و بیگانگان را كه دین تو را پذیرفتند به خود نزدیك گردانید * و برای تو با دورترین مردم دوستی كرد * و با نزدیك‌ترین مردم دشمنی كرد*."[7] مرحوم سید علی خان در شرح صحیفه می‌فرماید: قطع كرد رحمش را قطعاً و از آن‌ها دور شد و عاقشان كرد و به عبارت بهتر كَنْد الفتش را با آن‌ها و ترك كرد بِرّ و نیكی را با آن‌ها.... عمل رسول خدا (ص) با قوم و عشیره‌شان از قریش و بنی مطلب و بنی هاشم اینطور بود كه آن‌هایی كه با او جنگیدند و او را دروغگو دانستند و خواستند كه نور خدا را خاموش كنند، جنگید و جمع كثیری از آن‌ها را در بدر و أحد كُشت و اسیر گرفت وبه خاطر خداوند به آن‌ها رأفت و عطوفت نكرد .[8] شکی نیست که ابولهب هم یكی از این افراد بود. بنابراین نتیجه می‌گیریم كه اسلام با كافر و مشرك معاند هیچ رابطه ندارد حتی اگر از نزدیكان باشند. دوست گرامی صله رحم می تواند حتی با یک سلام باشد . خانواده همسر شما گرچه از رحم شما نیستند اما پیوند خویشاوندی دارید و ارحام همسر شماست در نتیجه فرزند شما در هر دو جانب خویشاوند دارد . سعی کنید ارتباط شما اصولی باشد و قطع رابطه نکنید ولو به یک سلام . [1]. ري‌شهري / محمد مهدي / ميزان الحكمة / ج 4 / ص 83. [2]. صلوا ارحامكم وأن قطعوكم / وسائل / ج 11 / ص 175. [3]. توبه 113 / «ما كانَ لِلنَّبِيِّ وَ الَّذينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكينَ وَ لَوْ كانُوا أُولي قُرْبى مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحيمِ» ر.ك. / طباطبائي / محمد حسين / الميزان / ج 9 و 10 / ص 282 / منشورات ذوي القربي / بي‌جا / بي‌تا. [4]. حضرت رسول(ص) مي‌فرمايند: صلوا أرحامكم في الدنيا ولو با السلام / بحار الانوار / ج 71 / ص 104. [5]. امام صادق عليه السلام: صل رحمك ولو بشربة من ماء / بحار الانوار / ج 74 / ص 117. [6]. توبه 114 / «وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهيمَ ِلأَبيهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيّاهُ فَلَمّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوُّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهيمَ َلأَوّاهٌ حَليمٌ» / ممتحنه 4 / «قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ في إِبْراهيمَ وَ الَّذينَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ وَ مِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَدًا حَتّى تُؤْمِنُوا بِاللّهِ وَحْدَهُ إِلاّ قَوْلَ إِبْراهيمَ ِلأَبيهِ َلأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَ ما أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ رَبَّنا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنا وَ إِلَيْكَ أَنَبْنا وَ إِلَيْكَ الْمَصيرُ». [7]. صحيفه سجاديه عليه السلام / ص 48 / ترجمه مهندس ياسر عرب / چاپ اول 1380 / انتشارات گلي / و كاشف في الدعاء اليك حامّتَهُ * وحارب في رضاك أسْرَتَهُ * وقطع في احياء دينك رِحَمَهُ * وأقصي الادْنينَ علي جُحودهم * وقَرَّبَ الاقصين علي استجابتهم لك * و والي فيك الابعدين * وعادي فيك الاقربين *. [8]. حسيني مدني شيرازي / سيد علي خان / رياض السالكين / ج 1 / صص 465 و 466 / چاپ 6 / اجماعة المدرسين.