به نظر مي رسد دل شكستگي و آزردگي خاطري كه از آن به "يأس و نااميدي" نام برده ايد، از مشكلات و رنج هايي نظير آن چه را كه در پاز دست دادن عزیزی باشد و مطرح كرده ايد، سرچشمه مي گيرد. پيش از هر پاسخ و سخني لازم است به اين حقيقت توجه نماييد كه سختي ها و مشكلات، تضاد و كشمكش ها، شلاق تكامل است. موجودات زنده با اين شلاق راه خود را به سوي كمال مي پيمايند. اين قانون در جهان گياهان و حيوانات به ويژه انسان صادق است. آدمي تا مشقت ها را تحمل نكند، هستي لايق خود را به دست نمي آورد. زندگي در مُردن و در محنت است آب حَيوان در درون ظلمـت است امام صادق(ع) مي فرمايد: "هرگاه خدا بنده اي را دوست بدارد، او را در درياي شدايد و سختي ها غوطه ور مي سازد".(1) در كلام ديگري مي فرمايد: "گرفتارترين مردم ـ در دنياـ انبيا هستند، در درجة بعد كساني كه از حيث فضيلت بعد از ايشان قرار دارند، سپس هر كس با فضيلت تر است، به ترتيب از بالا به پايين.(2) زين سبـب بـر انبيا رنج و شكست از همه خَلق جهان افزون تر است تا زجـان ها، جان شان شد زَفت تر(3)كـه نديدند آن بلا قومـي دگــر علت تأخير استجابت دعا آيا مي پنداريد هر كس به آمال و خواسته هاي خويش دست يابد، مورد توجه و عنايت خدا است، و هر فردي كه با انواع سختي ها و مشكلات و گرفتاري ها رو به رو است و هر تدبيري به كار مي گيرد و دعا مي كند، ولي اثر اجابت آن را نمي بيند، خدا او را رها كرده و علاقه اي به او ندارد؟ خير، چنين نيست. بيشترين تلخي هاي روزگار را انبيا و در رأس همة آن ها پيامبر اسلام(ص) چشيده اند. دل هر كسي از سختي ها و ستم هايي كه بر امام حسين و خواهرش زينب و ساير همراهانش وارد شده، كباب مي شود. آيا خدا آن ها را دوست نداشت؟ براي روشن شدن حقيقت مطلب لازم است به دقت در چند نكته تأمل كنيد: 1ـ وقتي خداوند بندة مؤمني را دوست داشته باشد، اجابت دعاي او را به تأخير مي اندازد. در حديث است خداوند اجابت دعاي بندة مؤمن را از آن جهت به تأخير مي اندازد كه صداي او را دوست دارد و مي خواهد بنده اش بيشتر به درگاهش اصرار كند، تا لطف و كرامت بيشتري را متوجه او سازد.(4) نالــه مؤمن همـي داريـم دوســتگو تضرّع كن كه اين اعز از اوست چون تأخير، سبب تكرار دعا مي شود، در نتيجه باعث تقويت نيروي روحي و ايمان دعا كننده مي گردد. اما فاسق را چون دوست ندارد، فوراً دعايش را اجابت مي كند. امام صادق(ع) مي فرمايد: "بنده اي كه دوست خدا است، وقتي حادثه اي برايش رخ مي دهد و به درگاه خداوند دعا مي كند، خداوند به فرشته اي كه موكّل بر اجابت دعاي او است مي فرمايد: حاجت بنده ام را برآور، ولي در تحقق آن شتاب مكن كه ميل دارم صداي او را بشنوم اما فاسقان منحرف وقتي دعا مي كنند، خداوند بر فرشتة موكّل او دستور مي دهد: حاجتش را زود برآوريد كه خوش ندارم صداي او را بشنوم!"(5) 2ـ گاهي دعا به اجابت مي رسد، اما مقدمات تحقق آن فراهم نيست و يا مصالحي اقتضا مي كند انجام آن به تأخير بيفتد. حضرت موسي(ع) مي گويد: "پروردگار، تو به فرعون و طرفدارانش زيورها و مال فراوان داده اي. او مردم را از راه تو گمراه مي كند. خدايا! اموال شان را نابود ساز و آنان را به عذاب دردناك گرفتار نما! خداوند در پاسخ فرمود: موسي دعايت را اجابت نمودم. اما در روايت آمده است كه ميان دعاي حضرت موسي(ع) تا غرق شدن فرعون، چهل سال طول كشيد!".(6) حضرت ابراهيم(ع) فرزند نداشت. ده ها سال دعا و تضرّع نمود تا اين كه در 99 سالگي در حالي كه پير شده و موهاي او سفيد گشته بود، خدا حضرت اسماعيل را به او داد.(7) حضرت سليمان پيامبر كه حدود هزار سال عمر كرد، صدها سال دعا كرد تا خداوند به او فرزندي دهد و نسل او تداوم يابد، ولي سرانجام بدون داشتن فرزند از دنيا رفت. آيا مي توان گفت خداوند پيامبرانش را دوست نداشت و آن ها پيش خدا ارزش نداشتند وگرنه حاجت پيامبرش سليمان را اجابت مي كرد؟! 3ـ واقعيت اين است كه از باطن هستي و مصالح حقيقي خود و جهان بي خبريم. به همين دليل گاهي مي پنداريم خير و مصلحت ما در تحقق و برآورده شدن حاجتي يا دفع و رفع مشكل و مانعي است. وقتي مي بينيم خواستة ما بر آورده نمي شود، رنجيده خاطر مي شويم! در حالي كه اگر حجاب روي "حقيقت باطني" كنار رود و آينده و نتيجة برخي خواسته ها براي ما حاضر و روشن گردد، از تقاضا و درخواست خود منصرف مي شويم و خدا را شكر مي كنيم كه خواسته و حاجت جاهلانة ما را برآورده نكرده است. به بيان ديگر: خداوند نسبت به بندگانش مهربان است و خير و خوشبختي مؤمنان را مي خواهد، از اين رو اگر دعاي آنان به علت عدم اطلاع از باطن هستي، به ضررش باشد، اجابت نمي كند. 4ـ توجه داشته باشيم كه اگر دعايي موجب ضرر ديگران به خصوص نزديكان و صاحبان حق باشد، مستجاب نمي گردد، و گاهي عليه خودش تبديل مي شود. تذكر چند نكته: 1ـ دنيا عرصة امتحان و محل ظهور و بروز استعدادهاي دروني و افكار و عقايد قلبي است. يكي از راه هاي امتحان، قرار گرفتن در ميدان شدايد و سختي ها و تأخير افتادن اجابت دعاها است. از خدا بخواهيم كه ما را در همة آزمون هايش موفق و ثابت قدم نگه دارد. 2ـ حُسن ظن و اعتماد به خدا كليد بسيار از درهاي قفل شدة زندگي و خوشبختي ها است. خداوند حُسن ظن و اعتماد داشته باشيد. او نسبت به بندگانش بسيار مهربان است. خير و سعادت را گاهي در قالب سختي ها و مشكلات ظاهر مي سازد و گاهي در لباس آسايش و نعمت ها. خدا به علم نامحدود خويش مي داند كه صلاح و رستگاري چه كسي از بندگان مؤمنش در ميدان مشكلات و مصايب نهفته است و كداميك از آنان بايد در رفاه و نعمت ها آن را جستجو كنند. پس باور داشته باشيم كه در صورت انجام تكاليف و وظايفي كه خداوند براي اهل بلا و مشكلات يا رفاه و نعمت ها قرار داده، هر وضعيتي براي ما پيش آيد، خير و خوشبختي ما در همان نهفته است. مي دانيم تكليف صاحبان نعمت و رفاه و امتحانات الهي بسي مشكل تر و سنگين تر از ديگران است. اگر به آن چه گفته شد خوب دقت كنيد يأس به شما رو نخواهد آورد. دعا و درخواست حاجت از درگاه خدا و دعا براي نيازمندي هاي روحي و مادي به پيشگاه خدايي كه داراي قدرت بي منتها و رحمت واسعه است , علاوه بر اين كه پاسخي به نياز واقعي روح و جان است , يك نوع عبادت و خضوع و بندگي است . پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد: . هم چنين (پـاورقي 1.تفسير نمونه , ج 20 ص 147 امام صادق 7فرمود: .() نيايش و راز و نياز با خدا مقتضاي سرشت انسان است و ترك آن (پـاورقي 2.همان , ص 148 زيان و خسران را به دنبال دارد, تا جايي كه انديشمند مشهور مي گويد: .() (پـاورقي 3.همان , ج 1 ص 640 دعا چيزي نيست كه عالم يا مجتهد يا امام و يا حتي پيامبر آن را سفارش كرده باشد, بلكه مطلبي است كه پروردگار جهان به آن دعوت نموده و وعدهء قبول و اجابت داده است : كساني كه از عبادت من تكبر مي ورزند, به زودي با ذلّت وارد دوزخ مي شوند>. چنان كه مي بينيم و در اين آيهء شريفه خداوند دعوت به دعا كرده و وعدهء پذيرش داده و ترك كننده مستكبرانه ءدعا وعدهء عذاب داده است . مستفاد از آيهء فوق اين است كه دعا محبوب ذات اقدس الهي و خواست او است . از اين جا روشن مي شود روي آوردن به درگاه احديت و دعا و راز و نياز با او از توفيقات الهي است و انسان را نسبت به دعابدبين يا بي اعتنا كند, از وسوسه هاي شيطان است . در حديثي از رسول خدا6آمده است : ترك دعا گناه است >. البته اين بدان معنا نيست كه انسان خود را خسته كند تا دل زدگي از دعا پيدا كند, بلكه بهتر است در عبادات راه ميانه پيموده شود. امام صادق 7فرمود: . در حديث ديگر فرمود: . دعا داراي آثار و فوايدي است , از قبيل شناخت و ارتباط با خدا, پاكي روح , دفع بلا, نيل به ثواب و گرفتن حاجت . بنابراين , رسيدن به خواسته در دعا يكي از فوايد آن است , لذا اگر انسان پس از دعا به خواستهء خود نرسيد,نبايد به دعا بدبين يا نا اميد شود. علاوه بر اين ممكن است رسيدن به خواسته , به صلاح دعا كننده نباشد و خداي عالِمِ به اسرار و نهان اين را مي داند و به جاي اين خواسته , نعمت ديگري عنايت مي فرمايد يا به علل ديگري اجابت به تأخير مي افتد. اميرمؤمنان 7مي فرمايد: .() (پـاورقي 1.ميزان الحكمة, مادهء دعا, شمارهء 5708 اسحاق بن عمار از امام صادق 7سؤال كرد: ممكن است دعاي كسي مستجاب شود, ولي به تأخير افتد؟حضرت فرمود: .() در روايت ديگر امام صادق 7فرمود: مقابل تقاضاي نابودي فرعون و پيروانش فرمود: دعاي شما به اجابت رسيد, و نابودي فرعون چهل سال طول كشيد>.() (پـاورقي 3.همان , شماره 5712 نتيجه اين كه نااميد شدن از وصول به حاجت به علت تأخير اجابت دعا, صحيح نيست . اصولاً نا اميدي بر خلاف دستور شرع است و يأس از رحمت الهي از گناهان كبيره شمرده شده است . اميرالمؤمنين 7فرمود: .() (پـاورقي 4.ميزان الحكمة, مادهء يأس , شماره 22854 قرآن كريم يأس از رحمت الهي را مخصوص كافران مي داند: .() (پـاورقي 5.يوسف (12 آيهء 87 بنابراين شما نبايد بهار عمر خود را با افكار واهي به تباهي بكشيد, بلكه بايد يا ملاحظهء نعمت هاي خداداي خصوصاً نعمت سلامتي , از زندگي خود لذت ببريد و نبايد نا اميد شويد, چه نسبت به دعا و چه در مورد توبه وبازگشت از گناه , و ضمن توبه از گناهان كه عبارت است از پشيماني و ندامت واقعي از معصيت , و رعايت آداب دعااز قبيل شروع به بسم اللّه و ستايش و مدح خدا و رو به قبله بودن و بلند كردن دست ها و قطع اميد از غير خدا وصلوات فرستادن قبل و بعد از دعا و اعتراف به گناه و توبه از آن و توسل به معصومين : و حسن ظن و اجابت واجتناب از موانع اجابت دعا, از جمله سوء نيست , نفاق , تأخير نماز از اوّل وقت , بد زباني , غذاي حرام , ترك صدقه در راه خدا,() دعا كنيد و در تمام كارها اميد به رحمت واسعهء خدا داشته باشيد و زندگي را هميشه و در همهء مراحل با(پـاورقي 1.تفسير نمونه , ج 20 ص 152; ميزان الحكمهء مادهء دعا, شمارهء 5620ـ 5667; اسداله حيدري , لذّت حضور, ص 141ـ 174 اميد به ياري و كمك خداوند كه هم قادر بر همه چيز است و هم مهربان تر از مادر نسبت به بندگان است , خوش وخرّم كنيد و ريشهء يأس را در خود ريشه كن نماييد. پي نوشت ها: 1. اصول كافي، ج 3، ص 351. 2. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 11، ص 69. 3. قوي تر، ستبر تر و درشت تر. 4. اصول كافي، ج 4، ص 247. 5. همان، ص 245. 6. همان. 7. تفسير نمونه، ج 11، ص 101، پاورقي.