ازدواج از ضروریات زندگی انسان به شمار می آید و هدفها و نیازهای بی شماری را تأمین می كند . از جمله مهمترین هدف های ازدواج می توان نیل به آرامش و سكون ، بقای نسل ، تكمیل و تكامل ، سلامت و امنیت اجتماعی و سرانجام تأمین نیازهای روانی ـ اجتماعی در فرد را نام برد . ویژگیهای لازم برای ازدواج مشاوره های خانوادگی و مطالعات و تحقیقات نشان می دهد كه بسیاری از مشكلات زن و شوهرها قابل پیش بینی و در نتیجه قابل جلوگیری خواهد بود . اگر زن و مرد ، دختر و پسر قبل از ازدواج آگاهی های لازم را درباره خود و همسری كه انتخاب می كنند ، داشته باشند . بنابراین آموزش پیش از ازدواج یك ضرورت مسلم است كه دختر و پسر را برای مهمترین تصمیم گیری و انتخاب در زندگی شان و نیز فرایند دشوار و پیچیده و درعین حال مطلوب و دلنشین ازدواج آماده می كند تا با آگاهی ، دانش و بینش كافی درباره خود و همسر آینده شان اقدام به ازدواج كنند و از عهده نقش های خویش به عنوان زن و شوهر به خوبی برآیند . دختر و پسری كه می خواهند ازدواج كنند باید دارای شرایط لازم جسمانی ، روانی ، عقلی ، اجتماعی و اخلاقی باشند كه در زیر ، هر یك از این ویژگیها مورد بحث و تحلیل قرار خواهد گرفت. 1ـ رشد جسمانی در شناخت میزان رشد جسمانی دختر و پسر، نه فقط باید ارتباط و همبستگی ابعاد گوناگون رشد را در نظر گرفت ، بلكه رابطه رشد جسمانی با عوامل روان شناختی حائز اهمیت بسیار است . به بیان دیگر،بین رشد جسمانی و سازگاریهای روانی - اجتماعیِ فرد ارتباط نزدیك وجود دارد. رشد جسمی در میزان و الگوی رشد جسمانی،گوناگونی های بسیاری را به همراه دارد و این حادثه بدون شك از نظر روان شناختی مهمترین و معنی دارترین حادثه ای است كه در طول فرایند رشد جسمانی اتفاق می افتد . 2ـ رشد عقلی رشد عقلی،عبارت است از مجموعه فعالیت های فرد كه به ادراك، فهم ، تشكیل مفاهیم ، بررسی معانی ، تفكر و تعقل ، پیش بینی و استنتاج ، برنامه ریزی ، تعیین هدف و انتخاب راهبردهایبرایرسیدن به هدف منتج می شود. اندیشه ، دیدگاه و نگرش فرد نسبت به زندگی جنبه عقلانی شخصیت فرد است . رشد فكری پس از بلو غ جسمانی رو به تكامل می رود . پس از بحرانهای بلوغ ، فرد استعدادها ، تواناییها و امكانات محیطی خود را بهتر می شناسد و نسبت به شخصیت خود بیشتر آگاهی می یابد . در نتیجه تصمیماتش بیشتر از عقل نشأت می گیرد تا از احساسات . حضرت علی (علیه السلام) در تعریف عقل می فرماید : عقل آن چیزی است كه راه ضلالت را از خوشبختی تمییز می دهد و عاقل كسی است كه هر كاری را در جای خود انجام دهد . فردی كه از رشد عقلی برخوردار است دارای ویژگی های زیر می باشد : 1. از مسائل درك و فهم بهتری دارد ، برای مثال می داند كه چرا ازدواج می كند . 2. در زندگی دارای هدف است . 3. برای رسیدن به هدف واهداف خود در زندگی برنامه ریزی می كند . 4. در تصمیم گیری های خود بیشتر از عقلش تبعیت می كند تا از احساساتش . 5. انتظاراتش از خود و دیگران واقع بینانه است . 6. توانایی حل مساله را دارد ، یعنی دربارهیهر مسأله می اندیشد و راه های حل آن را مورد ارزیابی قرار می دهد . 7. از خود و محیطش شناخت دارد . 8. در مواجهه با مشكلات ، موضع گیری های صحیح و اصولی دارد .یعنی به جای فرار از مشكلات و یا نادیده گرفتن آنها سعی می كند با آنها برخورد اصولی كند . 9. فردی مسئولیت پذیر است و مسئولیت اعمال، رفتار و تصمیماتش را بر عهده می گیرد . 10. بر رفتار كودكانه خویش غلبه كرده است و مطابق سن و رشد خود عمل می كند . 3ـرشد عاطفی انسان موجود چند بعدی و در عین حال بسیار پیچیده است . با تمامی ارزش هایی كه برای عقل متصور است ، اما تمام سعادت بشر در گرو تكامل عقل نیست ، بلكه سرمایه ی مهم دیگری به نام عواطف و احساسات در انسان وجود دارد كه به اندازهیعقل مهم است . انسان به كمك عقل و عاطفه ( دوش به دوش هم ) راه تعالی و تكامل را طی می كند . رشد عاطفی و احساسی از شرایط لازم برای ازدواج است و دارای محاسن و مزایای بسیاری است : 1. عواطف و احساسات،قدرت محركهیانسان می باشد . 2. عواطف و احساسات،عامل اتصال و پیوستگی و تلطیف انسانها و جوامع است . 3. مهر، محبت و عواطف از مهمترین عوامل موفقیت در زندگی زناشویی است . فرد برخوردار از رشد عاطفی ، مهار احساسات منفی و مثبت خود را در دست دارد . او در ابراز خشم و ترس، گریه و شادی، محبت و غیره در محدوده ی مورد قبول جامعه عمل می كند ، نه همانند یك كودك . رشد عاطفی نیز مانند رشد عقلی به سن تقویمی نیست ، بلكه به میزان یادگیری ، تجارب فرد و از همه مهمتردرتعامل عاطفی كودك با والدین و دیگر بزرگسالان آموخته می شود . رشد عاطفی مانند رشد جسمانی از لحظه ی تولد آغاز می شود و حتی رفتار عاطفی كودك در هنگام تولد مشاهده می گردد و بر اثر تعامل با خانواده و دیگر افراد در جامعه رشد می كند ؛ پس اكتسابی است . 4ـ رشد اجتماعی رشد اجتماعی،رابطه ی نزدیكی با رشد عقلی و رشد عاطفی دارد . انسان دارای چهار دنیای اجتماعی است : خانواده ، مدرسه ، شغل و دوستان كه فرد را باید از نظر اجتماعی در آنها مورد ارزیابی و بررسی قرار داد . فردی كه از رشد اجتماعی برخوردار است روابط اجتماعی را بهتر درك می كند ، به دیگران احترام می گذارد ، حقوق دیگران را محترم می شماردو نقش ، وظایف و مسئولیت های مربوط به خویش را به نحو احسن انجام می دهد. چنین فردیمحیط زندگی و اجتماع خویش را خوب می شناسد ، به ارزش ها و فرهنگ جامعه احترام می گذارد و رفتار خویش را با ارزش ها و رفتار مطلوب در خانواده ، مدرسه و جامعه تطابق می دهد ؛ ضمن آن كه در فعالیت های اجتماعی مشاركت دارد و مسؤلیت های اجتماعی را می پذیرد . امام صادق (علیه السلام) می فرماید : « كسی كه ازدواج می كند باید همسرش را اكرام كند .» یعنی به او احترام بگذارد و گرامی اش بدارد . به بیان كوتاه،فردی كه از رشد اجتماعی برخوردار است : 1. در فعالیت های مختلف درگیر است . 2. وظایف و مسئولیت های خویش را انجام می دهد . 3. توانایی ایجاد ارتباط اجتماعی با دیگران را داراست . 4. مسئولیت پذیر است . 5. در برخورد با افراد دیگر رفتار سازگارانه ای دارد . 6. در موقعیت های مختلف،متناسب با آنها عمل می كند . رشد اجتماعی نیز اكتسابی است و فرد مهارت های مربوط به آن را در خانه ، مدرسه و اجتماع فرا می گیرد . 5- رشد اخلاقی از شرایط لازم برای ازدواج،رشد اخلاقی است . اخلاق یعنی خود نظمی در اعمال و رفتاری كه در آن رفاه فرد و دیگران هر دو مراعات شود . اخلاق، مجموعه ای از آداب و رسوم، عادات و الگوهای رفتاری است كه با معیارهای مطلوب گروهی كه انسان با آن زندگی می كند تطابق دارد . روابط در زندگی زناشویی همانند هر ارتباط اجتماعی دیگرِ بین انسانها،با در نظر گرفتن ارزش های اخلاقی و معنوی زن و مرد است كه منجر به سعادت و معنویت زندگی آنان می گردد . اخلاق عبارت از آن چیزی است كه باید باشد . علمای اخلاق و انبیای الهی،جامعه را از آنچه كه هست به سوی آنچه كه باید باشد ، سوق می دهند . پیامبر گرامی ما می فرمایند : « من برای تكمیل اصول اخلاق و فضیلت برانگیخته شده ام . بسیاری از امور و مسائل زندگی زناشویی در چهارچوب اخلاق و فضایل اخلاقی قابل حل است و هر اندازه زن و شوهر متخلق به اخلاق و رفتار پسندیده مانند صداقت و گذشت ، درستی و فداكاری و ... باشند ، زندگی شان از سلامت و آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود . اخلاق آموختنی است و یادگیری ارزش های اخلاقی از سه طریق اتفاق می افتد : 1. پاداش و تنبیه 2. تقلید ناخودآگاه از افرادی كه فرد با آنها زندگی كرده است و ایدهآلهای او را تشكیل می دهند . 3. از طریق تفكر . اندیشه و تعمق دربارهیپی آمدهای رفتار و نتایج رعایت اصول اخلاقی در موقعیت های مختلف . امام صادق (علیه السلام) در كتاب الاخلاق می فرمایند : « برای اقدام به هر كاری به كارگیری فكر و اندیشه و مطالعه جوانب مختلف آن و مال اندیشی شرط موفقیت و پیروزی است». بنابراین تردید نیست كه اخلاق را باید یكی از مهمترین معیارها و شرایط ازدواج محسوب داشت .