پرسش :
دليل بر عصمت حضرت زهرا (س) چیست؟
پاسخ :
دلايل متعددی بر عصمت حضرت زهرا (س) وجود دارد، بخصوص با توجه به اين قاعده كه عبدالرزاق فياض لاهيجي در گوهر مراد مي گويد: «مقدماتي كه از معصوم به طريق تمثيل فرا گرفته شود به منزله اوليات در قياس برهاني است و چنان كه قياس برهاني افاده يقين مي كند، دليلي هم كه مؤلف باشد از مقدمات مأخوذه از معصوم، افاده يقين مي كند، به اين بيان كه اين مقدمه گفتة معصوم است و هر چه گفتة معصوم است حق است، پس اين مقدمه حق است»[1].
بنابراين سخن لاهيجي ، سخن معصوم مي تواند حد وسط برهان عقلي قرار بگيرد ، حال با تكيه بر مقدمات نقلي براهين عقلي متعددي مي توان بر عصمت حضرت فاطمه (س) اقامه كرد كه به نمونه هايي از آن اشاره
مي شود:
1. از رسول خدا نقل شده كه فرمود: «فاطمة بضعة مني ، يسرني ما يسرها و يغضبني ما يغضبها [2]» يعني فاطمه پارة وجود من است، آنچه او را شاد مي كند مرا شاد مي كند و آنچه او را غضبناك و ناراحت كند مرا غضبناك و ناراحت
مي كند.
با تكيه به اين حديث دليل عقلي ارزشمندي بر عصمت حضرت فاطمه (س) مي توان اقامه كرد كه نحوة آن در كلام استاد جوادي آملي چنين تبيين شده است : اگر انسان، انساني مطهر و منزّه از هوي و معصوم از هوس نباشد ، رضا و غضب او معيار حق و باطل نخواهد بود و ممكن است رضاي او در رضاي خداوند در مقام فعل و غضب او غضب حق تعالي در موطن فعل نباشد، ولي اگر انسان كاملي از گزند هوي طاهر و از آسيب هوس مصون شد، هر گونه رضا و غضب او معيار تشخيص حق و باطل خواهد بود چون مظهر اسم راضي و غضبان حق تعالي بوده و ميزان اعمال و اوصاف ديگران خواهد شد، و چون پيامبر اكرم _ صلّي الله عليه و آله _ ميزان اعمال امت است و رضا و غضب او رضا و غضب خداوند است، هر گاه حضرت زهرا نيز داراي مقامي باشد كه رضا و غضب او موجب رضا و غضب پيامبر اكرم گردد، معلوم مي شود عقل عملي آن بانو همانند عقل نظريش معصوم از باطل مي باشد و همتاي اميرالمؤمنين خواهد بود، و چون رضا و غضب او بر مدار حق است اين هم به نوبة خود نشانة كامل عصمت است.[3]
بنابراين چون بر اساس روايات متعدد رضا و غضب فاطمه (سلام الله علیها) موجب رضا و غضب پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مي شود و رضا و غضب آن حضرت رضا و غضب الهي را در پي دارد، پس معلوم مي شود كه حضرت فاطمه داراي عصمت بوده است و گرنه رضا و غضب انسان غير معصوم هرگز معيار حق نمي گردد چون ممكن است در رضا و غضب او نفسانيات دخالت كند. و اين بيان به نوبة خود يكي از بهترين دلايل عقلي بر عصمت حضرت زهرا است.
2. استاد حسن زاده آملي در مقام تبيين عصمت حضرت زهرا (س) مي گويد: «بدون دغدغه و وسوسه، حضرت فاطمه دختر پيغمبر _ صلّي الله عليه و آله _، داراي عصمت بوده است آن جناب _ صلوات الله عليها _ گوهري قدسي در تعيّن و صورت انسي بوده است، سپس آن حضرت انسية حوراء و عصمت كبراي الهي است و حقيقت عصمت نيرويي نوري و ملكوتي است كه دارنده اش را از هر چه كه موجب عيب و زشتي انسان است، از قبيل پليدي گناهان و
آلودگي ها و سهو و نسیان و ديگر رذايل نفساني عاصم و حافظ است، و آن كسي كه صاحب عصمت است از لغزش مصون است و در جميع شؤون عبادي و خَلقي و خُلقي و روحاني و جز آن ها از اول امر محفوظ است، پس بدان كه عترت رسول الله يعني اهل بيت قريب آن بزرگوار كه حضرت فاطمه هم از آنان است داراي عصمت اند»[4].
با توجه به معناي عصمت كه در كلام ايشان آمده، مي توان گفت كه چون حضرت زهرا داراي آن نور بوده است لذا از هر گونه خطا و گناه مصون بوده است.
3. دليل ديگر بر عصمت حضرت زهرا كه بر مقدمه نقلي تكيه دارد اين است كه در حديث «ثقلين» كه رسول خدا _ صلّي الله عليه و آله _، اهل بيت و عترت خود را همسنگ قرآن قرار داده است تأكيد كرده كه هيچ گاه از آن جدا نمي شود، دليل روشني بر عصمت همه اهل بيت از جمله فاطمه زهرا است، زيرا ارتكاب كوچك ترين گناه حتي اگر به صورت سهوي باشد، مفارقت عملي از قرآن است.[5]
اين بيان نيز در واقع يك نوع استدلال عقلي بر عصمت حضرت زهرا است ، بدين معنا كه بر اساس روايتي كه در منابع شيعه و سني نقل شده رسول خدا فرمود عترت و اهل بيت از قرآن جدا نمي شوند، روشن است كه اگر اهل بيت از جمله حضرت زهرا (س) داراي ملكه عصمت نمي بود بالاخره امكان داشت ولو به صورت ناخواسته كاري بكند كه سبب جدايی او از قرآن بشود در حالي كه رسول خدا بر اساس حديث «ثقلين» فرمود: عترت و اهل بيت هرگز از قرآن جدا نمي شود پس معلوم مي شود اهل بيت از جمله حضرت زهرا (س) از عصمت برخوردار بوده است لذا هرگز از قرآن جدا نشدند و جدا نيستند. و چون قرآن معصوم از خطاء است ضروري است كه عدل قرآن هم معصوم باشد و حضرت زهرا يكي از مصاديق عدل قرآن است كه از همديگر جدايي ندارند.
4. دليل ديگر كه آن هم بر نكتة نقلي تكيه دارد اين است كه در روايتي آمده كه امام حسن عسكري
_ عليه السلام _ فرمود: «نحن حجج الله علي خلقه و جدتنا فاطمة حجة الله علينا؛[6] ما حجت بر مردم و جدة ما فاطمه حجت خداوند بر ما است». و در روايتي از امام عصر (عج) نيز نقل شده كه فرمود: «و في ابنة رسول الله _ صلّي الله عليه و
آله _ لي اسوة حسنة؛[7] يعني دختر رسول خدا براي من سرمشق نيكو است».
با توجه به اين دو روايت نيز دليل عميق عقلي مي توان بر عصمت فاطمه زهرا (س) اقامه كرد، بدين بيان كه اگر حضرت زهرا داراي مقام عصمت نمي بود هرگز سرمشق امام عصر نبود، و نيز حجت خدا بر ائمه نمي شد، در حالي كه بر اساس دو روايت ياد شده حضرت زهرا حجت خدا بر ائمه و سرمشق امام زمان (عج) محسوب شده است، پس معلوم مي شود كه داراي عصمت بوده است و الّا محال است حجت بر معصوم خود معصوم نباشد.
5. و بالاخره يكي از دلايل عصمت حضرت زهرا (س) آن است كه كلام و تقرير و سنت او مثل كلام و سنت رسول خدا _ صلّي الله عليه و آله _ و ائمه _ عليهم السلام _ حجت شرعي است و يك فقيه مي تواند با استناد به حديث و يا سيرة حضرت فاطمه زهرا (س) فتوا بدهد همان طور كه با استناد به حديث پيامبر و امام فتوا مي دهد. از اين نيز معلوم مي شود كه حضرت زهرا داراي مقام عصمت است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فاطمه الگوي زن مسلمان، احمد صادقي اردستاني
2. الكلمة الغراء في تفضيل الزهرا، سيدعبدالحسين شرف الدين، ترجمة محسن بيدارفر
3. صديقة طاهره. عقيقی بخشايشی
4. امامت و انسان كامل، امام خميني.
پی نوشتها:
[1] . فياض لاهيجي ، عبدالرزاق ،گوهر مراد، مطلب سوم از مقدمه، ص 49، (فرق بين كلام و حكمت) نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1372 ش.
[2] . مجلسي ، محمدباقر ، بحارالانوار، 43، باب 3، حديث 26، ص 26، نشر داراحياء التراث العربي بيروت، 1403 ق.
[3] . جوادي آملي ، عبدالله، پيرامون وحي الهي، ، مقاله سوم، ص 225، نشر الزهرا، تهران، چاپ سوم، بي تا.
[4] . حسن زاده آملي ، شرح فص حكمة عصمتيّه في كلمة فاطمية ، ص 153، انتشارات نشر طوبي، قم، 1379 ش.
[5] . مصباح يزدي ، آموزش عقايد، ج 2، ص 192، نشر سازمان تبليغات، تهران، 1367 ش.
[6] . حسن زاده آملي، شرح فصّ حكمة عصمتيه في كلمة فاطمية، ص 159، نشر پيشين.
[7] . شيخ طوسي ، كتاب الغيبه، ص 173 (توقيع اول)، نشر مكتبته نينوا، تهران، بي تا.
منبع: اندیشه قم
دلايل متعددی بر عصمت حضرت زهرا (س) وجود دارد، بخصوص با توجه به اين قاعده كه عبدالرزاق فياض لاهيجي در گوهر مراد مي گويد: «مقدماتي كه از معصوم به طريق تمثيل فرا گرفته شود به منزله اوليات در قياس برهاني است و چنان كه قياس برهاني افاده يقين مي كند، دليلي هم كه مؤلف باشد از مقدمات مأخوذه از معصوم، افاده يقين مي كند، به اين بيان كه اين مقدمه گفتة معصوم است و هر چه گفتة معصوم است حق است، پس اين مقدمه حق است»[1].
بنابراين سخن لاهيجي ، سخن معصوم مي تواند حد وسط برهان عقلي قرار بگيرد ، حال با تكيه بر مقدمات نقلي براهين عقلي متعددي مي توان بر عصمت حضرت فاطمه (س) اقامه كرد كه به نمونه هايي از آن اشاره
مي شود:
1. از رسول خدا نقل شده كه فرمود: «فاطمة بضعة مني ، يسرني ما يسرها و يغضبني ما يغضبها [2]» يعني فاطمه پارة وجود من است، آنچه او را شاد مي كند مرا شاد مي كند و آنچه او را غضبناك و ناراحت كند مرا غضبناك و ناراحت
مي كند.
با تكيه به اين حديث دليل عقلي ارزشمندي بر عصمت حضرت فاطمه (س) مي توان اقامه كرد كه نحوة آن در كلام استاد جوادي آملي چنين تبيين شده است : اگر انسان، انساني مطهر و منزّه از هوي و معصوم از هوس نباشد ، رضا و غضب او معيار حق و باطل نخواهد بود و ممكن است رضاي او در رضاي خداوند در مقام فعل و غضب او غضب حق تعالي در موطن فعل نباشد، ولي اگر انسان كاملي از گزند هوي طاهر و از آسيب هوس مصون شد، هر گونه رضا و غضب او معيار تشخيص حق و باطل خواهد بود چون مظهر اسم راضي و غضبان حق تعالي بوده و ميزان اعمال و اوصاف ديگران خواهد شد، و چون پيامبر اكرم _ صلّي الله عليه و آله _ ميزان اعمال امت است و رضا و غضب او رضا و غضب خداوند است، هر گاه حضرت زهرا نيز داراي مقامي باشد كه رضا و غضب او موجب رضا و غضب پيامبر اكرم گردد، معلوم مي شود عقل عملي آن بانو همانند عقل نظريش معصوم از باطل مي باشد و همتاي اميرالمؤمنين خواهد بود، و چون رضا و غضب او بر مدار حق است اين هم به نوبة خود نشانة كامل عصمت است.[3]
بنابراين چون بر اساس روايات متعدد رضا و غضب فاطمه (سلام الله علیها) موجب رضا و غضب پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مي شود و رضا و غضب آن حضرت رضا و غضب الهي را در پي دارد، پس معلوم مي شود كه حضرت فاطمه داراي عصمت بوده است و گرنه رضا و غضب انسان غير معصوم هرگز معيار حق نمي گردد چون ممكن است در رضا و غضب او نفسانيات دخالت كند. و اين بيان به نوبة خود يكي از بهترين دلايل عقلي بر عصمت حضرت زهرا است.
2. استاد حسن زاده آملي در مقام تبيين عصمت حضرت زهرا (س) مي گويد: «بدون دغدغه و وسوسه، حضرت فاطمه دختر پيغمبر _ صلّي الله عليه و آله _، داراي عصمت بوده است آن جناب _ صلوات الله عليها _ گوهري قدسي در تعيّن و صورت انسي بوده است، سپس آن حضرت انسية حوراء و عصمت كبراي الهي است و حقيقت عصمت نيرويي نوري و ملكوتي است كه دارنده اش را از هر چه كه موجب عيب و زشتي انسان است، از قبيل پليدي گناهان و
آلودگي ها و سهو و نسیان و ديگر رذايل نفساني عاصم و حافظ است، و آن كسي كه صاحب عصمت است از لغزش مصون است و در جميع شؤون عبادي و خَلقي و خُلقي و روحاني و جز آن ها از اول امر محفوظ است، پس بدان كه عترت رسول الله يعني اهل بيت قريب آن بزرگوار كه حضرت فاطمه هم از آنان است داراي عصمت اند»[4].
با توجه به معناي عصمت كه در كلام ايشان آمده، مي توان گفت كه چون حضرت زهرا داراي آن نور بوده است لذا از هر گونه خطا و گناه مصون بوده است.
3. دليل ديگر بر عصمت حضرت زهرا كه بر مقدمه نقلي تكيه دارد اين است كه در حديث «ثقلين» كه رسول خدا _ صلّي الله عليه و آله _، اهل بيت و عترت خود را همسنگ قرآن قرار داده است تأكيد كرده كه هيچ گاه از آن جدا نمي شود، دليل روشني بر عصمت همه اهل بيت از جمله فاطمه زهرا است، زيرا ارتكاب كوچك ترين گناه حتي اگر به صورت سهوي باشد، مفارقت عملي از قرآن است.[5]
اين بيان نيز در واقع يك نوع استدلال عقلي بر عصمت حضرت زهرا است ، بدين معنا كه بر اساس روايتي كه در منابع شيعه و سني نقل شده رسول خدا فرمود عترت و اهل بيت از قرآن جدا نمي شوند، روشن است كه اگر اهل بيت از جمله حضرت زهرا (س) داراي ملكه عصمت نمي بود بالاخره امكان داشت ولو به صورت ناخواسته كاري بكند كه سبب جدايی او از قرآن بشود در حالي كه رسول خدا بر اساس حديث «ثقلين» فرمود: عترت و اهل بيت هرگز از قرآن جدا نمي شود پس معلوم مي شود اهل بيت از جمله حضرت زهرا (س) از عصمت برخوردار بوده است لذا هرگز از قرآن جدا نشدند و جدا نيستند. و چون قرآن معصوم از خطاء است ضروري است كه عدل قرآن هم معصوم باشد و حضرت زهرا يكي از مصاديق عدل قرآن است كه از همديگر جدايي ندارند.
4. دليل ديگر كه آن هم بر نكتة نقلي تكيه دارد اين است كه در روايتي آمده كه امام حسن عسكري
_ عليه السلام _ فرمود: «نحن حجج الله علي خلقه و جدتنا فاطمة حجة الله علينا؛[6] ما حجت بر مردم و جدة ما فاطمه حجت خداوند بر ما است». و در روايتي از امام عصر (عج) نيز نقل شده كه فرمود: «و في ابنة رسول الله _ صلّي الله عليه و
آله _ لي اسوة حسنة؛[7] يعني دختر رسول خدا براي من سرمشق نيكو است».
با توجه به اين دو روايت نيز دليل عميق عقلي مي توان بر عصمت فاطمه زهرا (س) اقامه كرد، بدين بيان كه اگر حضرت زهرا داراي مقام عصمت نمي بود هرگز سرمشق امام عصر نبود، و نيز حجت خدا بر ائمه نمي شد، در حالي كه بر اساس دو روايت ياد شده حضرت زهرا حجت خدا بر ائمه و سرمشق امام زمان (عج) محسوب شده است، پس معلوم مي شود كه داراي عصمت بوده است و الّا محال است حجت بر معصوم خود معصوم نباشد.
5. و بالاخره يكي از دلايل عصمت حضرت زهرا (س) آن است كه كلام و تقرير و سنت او مثل كلام و سنت رسول خدا _ صلّي الله عليه و آله _ و ائمه _ عليهم السلام _ حجت شرعي است و يك فقيه مي تواند با استناد به حديث و يا سيرة حضرت فاطمه زهرا (س) فتوا بدهد همان طور كه با استناد به حديث پيامبر و امام فتوا مي دهد. از اين نيز معلوم مي شود كه حضرت زهرا داراي مقام عصمت است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. فاطمه الگوي زن مسلمان، احمد صادقي اردستاني
2. الكلمة الغراء في تفضيل الزهرا، سيدعبدالحسين شرف الدين، ترجمة محسن بيدارفر
3. صديقة طاهره. عقيقی بخشايشی
4. امامت و انسان كامل، امام خميني.
پی نوشتها:
[1] . فياض لاهيجي ، عبدالرزاق ،گوهر مراد، مطلب سوم از مقدمه، ص 49، (فرق بين كلام و حكمت) نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1372 ش.
[2] . مجلسي ، محمدباقر ، بحارالانوار، 43، باب 3، حديث 26، ص 26، نشر داراحياء التراث العربي بيروت، 1403 ق.
[3] . جوادي آملي ، عبدالله، پيرامون وحي الهي، ، مقاله سوم، ص 225، نشر الزهرا، تهران، چاپ سوم، بي تا.
[4] . حسن زاده آملي ، شرح فص حكمة عصمتيّه في كلمة فاطمية ، ص 153، انتشارات نشر طوبي، قم، 1379 ش.
[5] . مصباح يزدي ، آموزش عقايد، ج 2، ص 192، نشر سازمان تبليغات، تهران، 1367 ش.
[6] . حسن زاده آملي، شرح فصّ حكمة عصمتيه في كلمة فاطمية، ص 159، نشر پيشين.
[7] . شيخ طوسي ، كتاب الغيبه، ص 173 (توقيع اول)، نشر مكتبته نينوا، تهران، بي تا.
منبع: اندیشه قم
