پرسش :
چه موانعي بر سر راه تحقق همبستگي ملّي و مشاركت عمومي وجود دارد؟
پاسخ :
الف.موانع همبستگي مليّ:
همبستگي و وحدت ملّي مي تواند مهمترين هدف و اولويت يك نظام سياسي را تشكيل دهد. اين مقوله، امري مهم و حياتي براي جامعه محسوب مي شود . به تعبير رهبر معظم انقلاب: «با وحدت ملّي، آبروي ملّت را بهتر مي شود حفظ
كرد. يك ملّت تمام آرمانهاي بزرگ خودش را در ساية وحدت ملّي مي تواند به دست آورد. اختلاف، تفرّق كلمه، جدايي دلها از يكديگر، رو در رو قرار دادن جناح ها و گروه ها و اشخاص و شخصيّت ها با يكديگر، نمي تواند هيچ خدمتي بكند.»[1] با اين مقدمه، مي توان عواملي كه به عنوان موانع بر سر راه تحقق وحدت و همبستگي ملّي به شمار مي روند را اين گونه بيان نمود:
1. توطئه دشمنان: حضرت امام خميني (ره) در اين مورد مي گويند: «... دست هاي اجنبي در كار مي باشد تا دوباره ما را به وضع اوليه بر گرداند، تفرقه بين صفوف ايرانيان بياندازد»[2] و در جايي ديگر خاطر نشان مي كنند: «از آغاز انقلاب تا كنون يكي از اهداف شوم و پليدي كه همواره مورد توجّه استكبار جهاني و نوكران خارجي و داخلي آنان بوده است، دور كردن مردم از صحنه هاي انقلاب و گسستن پيوندهاي پولادين آنان با آرمان هاي اجتماعي – سياسي اسلام بوده است»[3]
2. تشويش اذهان ملّت: حضرت آيت الله خامنه اي در اين مورد مي گويند: «يكي از چيزهايي كه اين وحدت را خدشه دار مي كند، مفاهيم مشتبهي است كه دائماً در فضاي ذهني مردم پرتاب مي شود؛ هر كس هم به گونه اي معنا مي كند؛ يك عده از اين طرف، يك عدّه از آن طرف؛ جنجال و اختلاف غير لازم توليد مي شود! البته دشمن در همة اين مسائل سود مي برد و به احتمال زياد در اين مسائل يا در همه اش، يا در بعضي اش هم دست دارد»[4]
3. هواهاي نفساني: يكي ديگر از عواملي كه مانع بزرگ در راه وحدت و همبستگي ملّي محسوب مي شود، پيروي از هواهاي نفساني توسط بسياري از انسان هاست. به تعبير امام (ره): «اختلاف، ريشه اش از حبّ نفس است»[5]ايشان همچنين تأكيد مي كنند: «هر اختلاف و نزاعي شروع شود، از باطن خود انسان است و هر اتحاد و انسجامي كه حاصل شود، از خداست»[6]
4. اظهارات نسنجيدة برخي نخبگان: حضرت آيت الله خامنه اي مي گويند: «يكي از چيزهايي كه وحدت ملّي را تأمين مي كند، اين است كه آن كساني كه سخنانشان در ميان مردم، حوزه تأثيري دارد ـ يا مسئولند، يا چهرة موجّه ديني اند، چهرة روحاني اند، چهرة سياسي اند ـ در اظهارات خودشان كاري نكنند كه يك گروه و جناح از مردم، دلهايشان نسبت به ديگران چركين شود؛ فتنه انگيزي نكنند.»[7]
5. گروه گرايي: يكي از مهمترين موانع بر سر همبستگي ملّي، گروه گرايي كاذب و بعضاً مضرّ، توسط برخي از افراد اين مرز و بوم است. امام خميني (ره)؛ در اين مورد خاطر نشان مي كنند: «همة قشرها به اسلام توجّه بكنند، و اين اختلافات و اين مسائل كه همه مضرّ براي كشور ماست، ... از اين ها دست بر دارند، گروه گروه نشوند.»[8] و در جايي ديگر نيز تأكيد مي كنند: «اي گروههاي مختلف! اگر شما براي كشور خودتان دلسوز هستيد و براي ملّت خودتان دلسوز هستيد، بايد بدانيد كه اين ايجاد گروه هاي مختلف براي ملّت سمّ قاتل است... شماها اجتماع مسلمين را به هم مي زنيد و موجب تفرقه مي شويد.»[9]
ب. مشاركت عمومي:
مشاركت مردم در امور سياسي و اجتماعي، يكي از مباحث مهمّ در حوزة علوم سياسي و فلسفة سياسي است. اسلام نيز اهميت خاصّي براي اين مقوله قائل است. به عنوان نمونه مي توان به قسمت هايي از نامة مولا علي ـ عليه السّلام ـ خطاب به مردم مصر اشاره نمود. ايشان مي فرمايند: «اي مردم مصر! نگوييد ما سرپرستي چون مالك اشتر و امامي چون علي داريم. اگر در صحنه حاضر نباشيد، شكست مي خوريد. ما در حال نبرد و جنگ با باطل هستيم. جامعه اي كه در خواب باشد، دشمنِ بيدارش، او را رها نمي كند»[10] با اين توضيح، مي توان عواملي كه به عنوان موانع بر سر راه تحقق مشاركت عمومي به شمار مي روند را به اختصار، اين گونه بيان كرد:
1.ساختار سياسي: ساختار سياسي يك نظام، نقش بسيار زيادي در افزايش يا كاهش مشاركت عمومي دارد. اصولاً در نظام هاي سياسي كه مشاركت عمومي در آن ها زياد است موارد و عوامل زير رعايت مي شود:
الف.قانون اساسي آن كشور اجازه مي دهد كه قشرهاي وسيع تري به مجالس و يا ديگر پست هاي انتخابي راه يابند.
ب. امكان تماس بين مردم و مسئولان سياسي، آسان و زياد مي باشد.[11]
طبيعي است عدم رعايت دو نكته فوق از جمله موانع اصلي مشاركت عمومي محسوب مي شود.
2. تحوّلات جمعيتي: تحولات جمعيتي نيز از عوامل مؤثّر بر كاهش يا افزايش مشاركت است. وجود جمعيت جوان از عوامل گسترش مشاركت است، زيرا كهن سالان، غالباً به مشاركت سياسي و اجتماعي تمايل چنداني ندارند. البته اين مدّعا عموميت ندارد ولي بي تأثير در كاهش يا افزايش مشاركت عمومي نيست.[12]
3. عدم افزايش جمعيت شهري: از ديگر عواملي كه مانع مشاركت عمومي مي شود، عدم افزايش جمعيت شهري است. چرا كه اقشار شهري بيشتر مشاركت جو هستند. البته منظور از مشاركت جو بودن افراد يك جامعه، شركت در انتخابات نيست، بلكه شاخصه هاي ديگري مانند شركت در مباحثات سياسي، جمعيت ها و تشكّل ها و خواندن مطبوعات سياسي را نيز در بر مي گيرد.[13]
4. مسائل اقتصادي: عدالت اجتماعي، اقتصادي و فقر زدايي، محور مهمّي است كه در گسترش مشاركت سياسي و اجتماعي، نقش تعيين كننده اي دارد. خداوند در قرآن، عدالت اجتماعي و اقتصادي را هدف اجتماعي بعثت پيامبران الهي مي داند.[14] شهيد مطهري در اين مورد مي گويد: «اول انسان بايد سير باشد بعد دنبال ايمانش مي رود ـ چه رسد به مشاركت سياسي و اجتماعي ـ اين كه مي گويند: شكم گرسنه ايمان ندارد، يك حرفي درست است. جان، قدرت و مقام پس از اين است كه شكم سير باشد. انسان پس از سيري شكم، دنبال اين عواطف مي رود. انسان در درجة اول، نگاهش به مسائل اقتصادي است.»[15] واقعيت آن است كه وجود فقر و بي عدالتي، مانع بزرگي بر راه تحقق مشاركت عمومي خواهد بود.
5. بي اعتمادي به مسئولان: دوگانگي عملكرد مسئولان در قبل و بعد از انتخابات موجب بي اعتمادي و كاهش مشاركت مي شود. پرهيز از وعده هاي غير ممكن و نقد عملكرد مسئولان از راه هاي كاهش بي اعتمادي است.
پس در كل مي توان عواملي از قبيل توطئة دشمنان، تشويش اذهان ملّت، پيروي از هواهاي نفساني، اظهارات نسنجيدة بعضي از بزرگان و گروه گرايي را از جملة موانع مهم بر سر راه همبستگي ملّي قلمداد كرد. همچنين مي توان عواملي از قبيل ساختار سياسي، تحولات جمعيتي، عدم افزايش جمعيت شهري، مسائل اقتصادي، و بي اعتمادي به مسئولان را به عنوان مهمترين موانع مشاركت عمومي محسوب كرد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.راههاي تقويت مشاركت مردم در صحنه هاي سياسي و اجتماعي، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1380.
2. وحدت و امنيت ملّي از ديدگاه مقام معظم رهبري، سلمان شايان فر، تهران، نشر نذير.
3. وحدت از ديدگاه امام خميني (ره)، تبيان، دفتر پانزدهم.
4. مشاركت سياسي، علي اكبر عليخاني، سفير، تهران.
پی نوشتها:
[1] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 360.
[2] . صحيفة نور، ج 6، ص 16.
[3] . همان، ج 20، ص 193.
[4] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 342.
[5] . صحيفه نور، ج 18، ص 46.
[6] . همان، ج 13، ص 45.
[7] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 359.
[8] . صحيفه نور، ج 7، ص 189.
[9] . همان، ج 8، ص 40.
[10] . نهج البلاغه، نامة 62.
[11] . راه هاي تقويت مشاركت مردم در صحنه هاي سياسي و اجتماعي،، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1380. ص 80.
[12] . همان، ص 81.
[13] . همان، ص 82.
[14] . سورة حديد، آية 25.
[15] . اسلام و مقتضيات زمان، مرتضي مطهري ، ج 2، ص 126.
منبع: اندیشه قم
الف.موانع همبستگي مليّ:
همبستگي و وحدت ملّي مي تواند مهمترين هدف و اولويت يك نظام سياسي را تشكيل دهد. اين مقوله، امري مهم و حياتي براي جامعه محسوب مي شود . به تعبير رهبر معظم انقلاب: «با وحدت ملّي، آبروي ملّت را بهتر مي شود حفظ
كرد. يك ملّت تمام آرمانهاي بزرگ خودش را در ساية وحدت ملّي مي تواند به دست آورد. اختلاف، تفرّق كلمه، جدايي دلها از يكديگر، رو در رو قرار دادن جناح ها و گروه ها و اشخاص و شخصيّت ها با يكديگر، نمي تواند هيچ خدمتي بكند.»[1] با اين مقدمه، مي توان عواملي كه به عنوان موانع بر سر راه تحقق وحدت و همبستگي ملّي به شمار مي روند را اين گونه بيان نمود:
1. توطئه دشمنان: حضرت امام خميني (ره) در اين مورد مي گويند: «... دست هاي اجنبي در كار مي باشد تا دوباره ما را به وضع اوليه بر گرداند، تفرقه بين صفوف ايرانيان بياندازد»[2] و در جايي ديگر خاطر نشان مي كنند: «از آغاز انقلاب تا كنون يكي از اهداف شوم و پليدي كه همواره مورد توجّه استكبار جهاني و نوكران خارجي و داخلي آنان بوده است، دور كردن مردم از صحنه هاي انقلاب و گسستن پيوندهاي پولادين آنان با آرمان هاي اجتماعي – سياسي اسلام بوده است»[3]
2. تشويش اذهان ملّت: حضرت آيت الله خامنه اي در اين مورد مي گويند: «يكي از چيزهايي كه اين وحدت را خدشه دار مي كند، مفاهيم مشتبهي است كه دائماً در فضاي ذهني مردم پرتاب مي شود؛ هر كس هم به گونه اي معنا مي كند؛ يك عده از اين طرف، يك عدّه از آن طرف؛ جنجال و اختلاف غير لازم توليد مي شود! البته دشمن در همة اين مسائل سود مي برد و به احتمال زياد در اين مسائل يا در همه اش، يا در بعضي اش هم دست دارد»[4]
3. هواهاي نفساني: يكي ديگر از عواملي كه مانع بزرگ در راه وحدت و همبستگي ملّي محسوب مي شود، پيروي از هواهاي نفساني توسط بسياري از انسان هاست. به تعبير امام (ره): «اختلاف، ريشه اش از حبّ نفس است»[5]ايشان همچنين تأكيد مي كنند: «هر اختلاف و نزاعي شروع شود، از باطن خود انسان است و هر اتحاد و انسجامي كه حاصل شود، از خداست»[6]
4. اظهارات نسنجيدة برخي نخبگان: حضرت آيت الله خامنه اي مي گويند: «يكي از چيزهايي كه وحدت ملّي را تأمين مي كند، اين است كه آن كساني كه سخنانشان در ميان مردم، حوزه تأثيري دارد ـ يا مسئولند، يا چهرة موجّه ديني اند، چهرة روحاني اند، چهرة سياسي اند ـ در اظهارات خودشان كاري نكنند كه يك گروه و جناح از مردم، دلهايشان نسبت به ديگران چركين شود؛ فتنه انگيزي نكنند.»[7]
5. گروه گرايي: يكي از مهمترين موانع بر سر همبستگي ملّي، گروه گرايي كاذب و بعضاً مضرّ، توسط برخي از افراد اين مرز و بوم است. امام خميني (ره)؛ در اين مورد خاطر نشان مي كنند: «همة قشرها به اسلام توجّه بكنند، و اين اختلافات و اين مسائل كه همه مضرّ براي كشور ماست، ... از اين ها دست بر دارند، گروه گروه نشوند.»[8] و در جايي ديگر نيز تأكيد مي كنند: «اي گروههاي مختلف! اگر شما براي كشور خودتان دلسوز هستيد و براي ملّت خودتان دلسوز هستيد، بايد بدانيد كه اين ايجاد گروه هاي مختلف براي ملّت سمّ قاتل است... شماها اجتماع مسلمين را به هم مي زنيد و موجب تفرقه مي شويد.»[9]
ب. مشاركت عمومي:
مشاركت مردم در امور سياسي و اجتماعي، يكي از مباحث مهمّ در حوزة علوم سياسي و فلسفة سياسي است. اسلام نيز اهميت خاصّي براي اين مقوله قائل است. به عنوان نمونه مي توان به قسمت هايي از نامة مولا علي ـ عليه السّلام ـ خطاب به مردم مصر اشاره نمود. ايشان مي فرمايند: «اي مردم مصر! نگوييد ما سرپرستي چون مالك اشتر و امامي چون علي داريم. اگر در صحنه حاضر نباشيد، شكست مي خوريد. ما در حال نبرد و جنگ با باطل هستيم. جامعه اي كه در خواب باشد، دشمنِ بيدارش، او را رها نمي كند»[10] با اين توضيح، مي توان عواملي كه به عنوان موانع بر سر راه تحقق مشاركت عمومي به شمار مي روند را به اختصار، اين گونه بيان كرد:
1.ساختار سياسي: ساختار سياسي يك نظام، نقش بسيار زيادي در افزايش يا كاهش مشاركت عمومي دارد. اصولاً در نظام هاي سياسي كه مشاركت عمومي در آن ها زياد است موارد و عوامل زير رعايت مي شود:
الف.قانون اساسي آن كشور اجازه مي دهد كه قشرهاي وسيع تري به مجالس و يا ديگر پست هاي انتخابي راه يابند.
ب. امكان تماس بين مردم و مسئولان سياسي، آسان و زياد مي باشد.[11]
طبيعي است عدم رعايت دو نكته فوق از جمله موانع اصلي مشاركت عمومي محسوب مي شود.
2. تحوّلات جمعيتي: تحولات جمعيتي نيز از عوامل مؤثّر بر كاهش يا افزايش مشاركت است. وجود جمعيت جوان از عوامل گسترش مشاركت است، زيرا كهن سالان، غالباً به مشاركت سياسي و اجتماعي تمايل چنداني ندارند. البته اين مدّعا عموميت ندارد ولي بي تأثير در كاهش يا افزايش مشاركت عمومي نيست.[12]
3. عدم افزايش جمعيت شهري: از ديگر عواملي كه مانع مشاركت عمومي مي شود، عدم افزايش جمعيت شهري است. چرا كه اقشار شهري بيشتر مشاركت جو هستند. البته منظور از مشاركت جو بودن افراد يك جامعه، شركت در انتخابات نيست، بلكه شاخصه هاي ديگري مانند شركت در مباحثات سياسي، جمعيت ها و تشكّل ها و خواندن مطبوعات سياسي را نيز در بر مي گيرد.[13]
4. مسائل اقتصادي: عدالت اجتماعي، اقتصادي و فقر زدايي، محور مهمّي است كه در گسترش مشاركت سياسي و اجتماعي، نقش تعيين كننده اي دارد. خداوند در قرآن، عدالت اجتماعي و اقتصادي را هدف اجتماعي بعثت پيامبران الهي مي داند.[14] شهيد مطهري در اين مورد مي گويد: «اول انسان بايد سير باشد بعد دنبال ايمانش مي رود ـ چه رسد به مشاركت سياسي و اجتماعي ـ اين كه مي گويند: شكم گرسنه ايمان ندارد، يك حرفي درست است. جان، قدرت و مقام پس از اين است كه شكم سير باشد. انسان پس از سيري شكم، دنبال اين عواطف مي رود. انسان در درجة اول، نگاهش به مسائل اقتصادي است.»[15] واقعيت آن است كه وجود فقر و بي عدالتي، مانع بزرگي بر راه تحقق مشاركت عمومي خواهد بود.
5. بي اعتمادي به مسئولان: دوگانگي عملكرد مسئولان در قبل و بعد از انتخابات موجب بي اعتمادي و كاهش مشاركت مي شود. پرهيز از وعده هاي غير ممكن و نقد عملكرد مسئولان از راه هاي كاهش بي اعتمادي است.
پس در كل مي توان عواملي از قبيل توطئة دشمنان، تشويش اذهان ملّت، پيروي از هواهاي نفساني، اظهارات نسنجيدة بعضي از بزرگان و گروه گرايي را از جملة موانع مهم بر سر راه همبستگي ملّي قلمداد كرد. همچنين مي توان عواملي از قبيل ساختار سياسي، تحولات جمعيتي، عدم افزايش جمعيت شهري، مسائل اقتصادي، و بي اعتمادي به مسئولان را به عنوان مهمترين موانع مشاركت عمومي محسوب كرد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.راههاي تقويت مشاركت مردم در صحنه هاي سياسي و اجتماعي، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1380.
2. وحدت و امنيت ملّي از ديدگاه مقام معظم رهبري، سلمان شايان فر، تهران، نشر نذير.
3. وحدت از ديدگاه امام خميني (ره)، تبيان، دفتر پانزدهم.
4. مشاركت سياسي، علي اكبر عليخاني، سفير، تهران.
پی نوشتها:
[1] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 360.
[2] . صحيفة نور، ج 6، ص 16.
[3] . همان، ج 20، ص 193.
[4] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 342.
[5] . صحيفه نور، ج 18، ص 46.
[6] . همان، ج 13، ص 45.
[7] . پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، مؤسسة فرهنگي قدر ولايت، ص 359.
[8] . صحيفه نور، ج 7، ص 189.
[9] . همان، ج 8، ص 40.
[10] . نهج البلاغه، نامة 62.
[11] . راه هاي تقويت مشاركت مردم در صحنه هاي سياسي و اجتماعي،، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1380. ص 80.
[12] . همان، ص 81.
[13] . همان، ص 82.
[14] . سورة حديد، آية 25.
[15] . اسلام و مقتضيات زمان، مرتضي مطهري ، ج 2، ص 126.
منبع: اندیشه قم
