پرسش :

آيا مي توان از راه خودشناسی به خداشناسی رسيد؟

پاسخ :
بی ترديد يكي از بهترين راه هاي شناخت خداوند، از طريق خودشناسي است. در اين زمينه آيات و روايات بسياري وجود دارد كه اين واقعيت را تصديق مي كند كه به طور نمونه به برخي از آنها اشاره مي شود:
آيات
« وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ »(1)
و در درون وجود شما آيات و نشانه هاي خداست، آيا نمى‏بينيد؟
« سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ »(2)
ما آيات آفاقى و انفسى (عجائب آفرينش خداوند در جهان بزرگ و در درون وجود انسان) را به آنها نشان مى‏دهيم تا آشكار گردد كه او حق است.
«وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»(3)
و چون كسانى مباشيد كه خدا را فراموش كردند و او [نيز] آنان را دچار خودفراموشى كرد آنان همان نافرمانانند.
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ»(4)
اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، به خودتان بپردازيد.
روايات
«من عرف نفسه فقد عرف ربه»(5)
هركس خود را بشناسد پروردگارش را خواهد شناخت.
اين روايت، روايتي معروف است كه هم از پيامبر اكرم(ص) و هم از اميرمومنان (ع) نقل شده و صدها كتاب اعم از شيعه و سني آنرا نقل كرده اند و يكي از بهترين و روشن ترين موارد استناد شده به جهت اثبات شناخت خدا از طريق شناخت نفس است.
مرحوم علامه مجلسي(ره) در توضيح اين روايت، تفسيري را از بعضى از علما نقل مى‏كند كه در آن به ده مورد رسيدن از شناخت نفس به شناخت خدا اشاره شده است:
1. لما حركت الهيكل و دبرته علمنا أنه لا بد للعالم من محرك و مدبر.
از آنجا كه روح مدبر بدن است مى‏دانيم كه جهان هستى مدبرى دارد.
2. دلّت وحدت ها على وحدته.
از آنجا كه يگانه است دلالت‏بر يگانگى خالق دارد.
3. دلّ تحريك ها للجسد على قدرته.
از آنجا كه قدرت بر حركت دادن تن دارد دليل بر قدرت خداست.
4. دلّ اطلاع ها على ما في الجسد على علمه.
از آنجا كه از بدن آگاه است دليل بر آگاهى خداوند است.
5 . دلّ استواؤها إلى الأعضاء على استوائه إلى خلقه.
از آنجا كه سلطه بر اعضاء دارد دليل بر سلطه او بر مخلوقات است.
6. دلّ‏ تقدمها عليه و بقاؤها بعده على أزله و أبده.
از آنجا كه قبل از بدن بوده و بعد از آن نيز خواهد بود دليل بر ازليت و ابديت‏خداست.
7. دلّ عدم العلم بكيفيتها على عدم الإحاطة به.
از آنجا كه انسان از حقيقت نفس آگاه نيست دليل بر اين است كه احاطه به كنه ذات خدا امكان ندارد.
8. دلّ عدم العلم بمحلها من الجسد على عدم أينيته.
از آنجا كه انسان محلى براى روح در بدن نمى‏شناسد دليل بر اين است كه خدا محلى ندارد.
9. دلّ عدم مسها على امتناع مسه.
از آنجا كه روح را نمى ‏توان لمس كرد دليل بر اين است كه خداوند لمس كردنى نيست.
10. دلّ عدم إبصارها على استحالة رؤيته.(6)
و از آنجا كه روح و نفس آدمى ديده نمى ‏شود دليل بر اين است كه خالق روح قابل رؤيت نيست.
امام باقر(ع) در وصيت خود به جابر جعفي فرمود:
«لا معرفةَ كمعرفتِك بنفسك»(7)
هيچ شناختي چون شناخت تو از خودت نيست
بنابراين بنا به تصريح آيات و روايات اگر انسان مي خواهد خدا را بهتر بشناسد يكي از مهمترين و نزديكترين راه هاي آن، شناخت نفس خويش است تا از اين طريق به كمال مطلوب رسيده و دريچه اي به سوي حقيقت براي خويش باز كند.

پي نوشتها:
1. سوره ذاريات، آيه‏21
2. سوره فصلت، آيه‏53
3. سوره حشر، آيه 19
4. سوره ماعده، آيه 105
5. بحار الانوار، ج 2، ص 32 و ج 58 ص 99؛ شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 20، ص 292؛ فيض القدير، ج 1، ص 291؛ تفسير الميزان، ج 6، ص 169؛ تفسير رازي، ج 1، ص 91؛ تفسير آلوسي، ج 1، ص 79؛ اعيان الشيعه، ج 3، ص 163
6. بحار الانوار، ج 58، ص 99-100
7. بحار الانوار، ج 75، ص 165؛ تحف العقول، حراني، ص 286؛ ميزان الحكمه، ج 3، ص 1876؛ اعيان الشيعه، ج 1، ص 657
منبع:سایت انوار طاها