پرسش :

معنای امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ شرایط و مراحل آن کدام است؟ و چه روش‌هایی دارد؟

پاسخ :
پاسخ توسط حجت ‌الاسلام‌ فلاح‌زاده، مطابق با فتاوای آیت ‌الله العظمی خامنه‌ای مدظله‌العالی:

به تعبیر خیلی ساده‌، همه‌ی خوبی‌ها در حوزه‌ی دین، معروف است و تمام زشتی‌ها و بدی‌ها منکر است؛ و در اصطلاح فقهی به مجموعه‌ی واجبات و مستحبات، معروف گفته می‌شود و محرمات و مکروهات، منکر است. اگرچه در مرحله‌ی اول، امر به واجبات و نهی از محرمات و گناهان مطرح است؛ اما امر به مستحبات و نهی از مکروه نیز، مستحب و خوب است.

شرایط امر به معروف و نهی از منکر عبارتند از:
شرط اول: آمر به معروف یا ناهی از منکر باید خود معروف‌ها و منکرها را بشناسد؛ نیاز نیست این شناخت به تفصیل و با جزئیات باشد؛ بلکه باید قبل از امر به معروف و نهی از منکر، اجمالاً بداند کاری که شخص ترک کرده است، واجب و معروف بوده است و در این زمان امر به انجام آن کار، امر به معروف است و واجب و لازم می‌شود؛ یا این که بداند کاری که شخص قصد انجام آن را دارد حرام است تا بتواند او را نهی کند. این شناختن معروف و منکر برای این است که او در زمان امر و نهی دچار اشتباه نشود. گاهی وقت‌ها انسان تصور می‌کند کاری که شخصی انجام می‌دهد حرام است، درصورتی‌که حرام نیست. بنابراین شرط اول، آگاهی اجمالی خود شخص به معروف‌ها و منکرها است. یعنی از نظر دینی باید بداند که چه کارهایی معروف و چه کارهایی منکر است.
شرط دوم: احتمال تأثیر در طرف مقابل وجود داشته باشد؛ از نظر احکام دینی فرد آمر یا ناهی باید بداند که امر و نهی‌اش مؤثر است یا لااقل احتمال بدهد که تأثیر می‌گذارد. اما اگر می‌دانیم که امر و نهی ما اثر ندارد یا نمی‌دانیم اثر دارد یا نه، واجب نیست که امر به معروف و نهی از منکر کنیم.
شرط سوم: امر و نهی مفسده‌ای نداشته باشد؛ مفسده به این معنا که امر و نهی ضرر جانی، مالی و آبرویی نداشته باشد؛ اگرچه فرموده‌اند که منظور از ضرر مالی در اینجا، ضرر جزئی نیست، بلکه ضرر معتنابه است.
شرط چهارم: شخص گناهکار بر استمرار گناه، اصرار و سماجت داشته باشد.

اما مراحل امر به معروف و نهی از منکر:
مرحله‌ی نخست، مرحله‌ی قلبی است؛ یعنی شخص وقتی ببیند افراد دیگر به معروف عمل می‌کنند و منکر را ترک کرده‌اند خوشحال شود. همچنین از ترک شدن معروف یا ارتکاب منکر توسط دیگران ناراحت شود.
مرحله‌ی دوم، امر به معروف و نهی از منکر عملی است؛ بخش اول مرحله‌ی عملی، ترک مراوده با گناهکار است. گناهکار یعنی کسی که معروف را ترک می‌کند یا منکر را مرتکب می‌شود. ترک مراوده یعنی شخص با او رفت‌وآمد نداشته باشد و به او احترام نکند. بخش دوم مرحله‌ی عملی، تذکر لسانی است. یعنی شخص با زبان به او بگوید و امر و نهی کند. بخش سوم مرحله‌ی عملی، توسل به زور و قدرت است. یعنی اجبار طرف مقابل به انجام واجب و ترک حرام که این مرحله وظیفه‌ی عمومی نیست. (وظیفه‌ی نیروهای امنیتی است.)

اما درباره‌ی روش‌های امر به معروف و نهی از منکر؛
روش اول عبارت است از ترک مراوده با گناهکار. ترک مراوده یعنی که انسان در رفتارش با افراد گناهکار غرض دینی داشته باشد و این که گاهی وقت‌ها طوری رفتار کند که فرد گناهکار جذب شود و گناه نکند یا واجب را عمل کند. فرموده‌اند که رفت‌وآمد، احترام، روابط و خرید و فروشتان هدفمند باشد؛ یعنی بین افراد گناهکار و غیرگناهکار فرق بگذارید. تا او ببیند که وقتی مردم با او شریک اقتصادی نمی‌شوند، به او احترام نمی‌کنند، به او پست و مقام نمی‌دهند، خودبه‌خود می‌فهمد که دیگر جایگاه چندانی ندارد، سپس جذب مسائل دینی خواهد شد و اهل معروف می‌شود.
روش دوم این است که تذکر بدهیم. یعنی به کسی که معروفی را ترک می‌کند و واجبی را انجام نمی‌دهد، امر و نهی کنیم.

منبع: khamenei.ir