حکمت الهی در رعایت حریم زناشویی والدین و عدل الهی در تاوان دادن کودک برای عملکرد بد والدین
پرسش :
اینکه در حدیث آمده: «اگر در اتاقی که کودکی در آن بیدار است با همسر خود همبستر شوید موجب می‌شود که کودک روی رستگاری را به خود نبیند» با عدل الهی در تضاد نیست؟ چرا باید تاوان عملکرد بد والدین عدم رستگاری کودک باشد؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
اولا: با توجه به نظام علت و معلولی، این گونه روایات به آثار تکوینی اعمال انسان اشاره دارد و این حدیث نیز هشداری برای والدین است تا بستری برای انحراف فرزندان آماده نکنند؛ چرا که حضور بچه در اتاق زمینه گناه را در او آماده می کند.
ثانیا: مبنای حدیث در تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه؛ یعنی برخی از گرایش هاى ناروا را در کودک فراهم مى کند، نه آن که از او سلب اختیار کند. چه بسا فرزندی در چنین موقعیتی قرار گرفته ولى راه خیر در پیش گیرد، چون می تواند با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت کند.
پاسخ تفصیلی:
در برخی روایات از جمله در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) آمده است: «اگر در اتاقی که کودکی در آن بیدار است با همسر خود همبستر شوید موجب می شود که کودک روی رستگاری را به خود نبیند».(1) سؤالی که در مورد این روایات مطرح می شود این است که چرا باید فرزندان تاوان کوتاهی والدین را بدهند؟ آیا این امر با عدل الهی منافات ندارد؟
در پاسخ به این سؤال دو نکته لازم به ذکر است:
1) برخی از آثاری که در روایات به آن هشدار داده شده است آثار تکوینی اعمال و رفتار ماست.
در کنار این گونه روایات لازم است به این نکته نیز توجه کنیم که خداوند جریان امور عالم را از راه جریان اسباب و مسببات قرار داده است؛ لذا با توجه به نظام علت و معلولی این گونه روایات به آثار تکوینی اعمال انسان اشاره دارد و این حدیث نیز هشداری برای والدین است تا بستری برای انحراف فرزندان آماده نکنند، چرا که حضور بچه در اتاق زمینه گناه را در او آماده می کند. در حقیقت وجود شهوت در انسان خیر می باشد، اما مواجه شدن کودکان با عمل زناشوئی والدین آثار زیانباری برای او دارد؛ درست مانند چاقوی تیزی که استفاده های فراوانی می توان از آن کرد اما اگر به دست کودک بیفتد ممکن است عواقب خطرناکی داشته باشد و او را تا پایان عمر معلول کند.
بنابر این این دسته از احادیث هشداری برای والدین است که با این کار زمینه و بستری برای انحراف فرزندان آماده ننمایند؛ چرا که دیدن این وضعیت و صحنه ها یا شنیدن صدای جماع زن و شوهر، زمینه گناه را در فرزند زودتر آماده می کند و قبح و بدی این مسائل را نزد فرزند می ریزد. این از اموری است که از نظر علمی نیز ثابت شده است و با گذشت زمان و پیشرفت علم و دانش و آگاهى بشرى، پرده از روى فلسفه و اسرار آن برداشته شده است.(2)
پس مخاطب این حدیث والدین هستند که ترغیب شوند این گونه مسائل را رعایت کنند و اهمیت مطلب را درک نمایند. این روایت به آنها هشدار می دهد که این بی توجهی ها چه عواقب بدی می تواند روی فرزند آنها بگذارد. همان طوری که در ادامه همین حدیث آمده: «وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ(ع) إِذَا أَرَادَ أَنْ یَغْشَى أَهْلَهُ أَغْلَقَ الْبَابَ وَ أَرْخَى السُّتُورَ وَ أَخْرَجَ الْخَدَمَ»(3)؛ (وقتی امام سجاد(علیه السلام) اراده می فرمود که با همسرش خلوت کند، درها را می بستند و پرده ها را می انداختند وخدمت کاران را خارج می کردند).
در روایات دیگری از ائمه(علیهم السلام) نیز وارد شده که از انجام آمیزش و روابط زناشویی هنگام حضور کودک به شدت پرهیز شود. این روایات نشانگر این است که این قبیل امور باید به دور از چشم کودکان صورت گیرد تا از ایجاد زمینه انحراف، بزهکاری و بلوغ زودرس کودکان و دیگر مسائل و مشکلاتی که ممکن است در آینده به وجود آید جلوگیری شود. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیَتَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یُورِثُ الزِّنَا»(4)؛ (موقعى که در اتاق کودکى حضور دارد، مردان با زنان یا کنیزان خود نیامیزند، زیرا این عمل طفل را به راه بى عفتى و زناکارى می کشاند).
آموزه های دینی نه تنها والدین را ملزم به در نظر گرفتن حریم خصوصی زناشویی می نماید، بلکه نسبت به دیگر افراد از جمله فرزندان نیز تاکید دارد که این حریم خصوصی را محترم بشمارند؛ زیرا این حق طبیعی و شرعی والدین است. قرآن دستور مى دهد که در سه زمان بچّه هاى نابالغ وقتى مى خواهند وارد شوند باید اجازه بگیرند و در غیر این سه زمان آزاد هستند، امّا بچّه هاى بالغ هر زمان وارد جایگاه خصوصى پدر و مادر مى شوند باید اجازه بگیرند.(5) در آیه 59 سوره نور می خوانیم: «وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ»؛ (و هنگامى که اطفال شما به حد بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصى که پیش از آنان بودند اجازه مى گرفتند). پس آموزه های دینی در هر دو جهت هم به والدین و هم به دیگر افراد از جمله فرزندان تاکید می نمایند که حریم خصوصی زناشویی باید محترم شمرده شود.
2) مبنای این گونه احادیث در بیان تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه
نکته دیگر در مورد روایاتی که نسبت با آثار دنیوی اعمال و رفتار انسان هشدار می دهد از جمله روایت فوق که از انجام عمل زناشویی در اتاقی که فرزند حضور دارد منع کرده است، این است که این تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه. به عبارت دیگر در طول زندگی انسان از کودکی تا بزرگی عوامل مختلفی وجود دارد که مانع سعادت انسان می شوند و عوامل فراوانی نیز وجود دارد که باعث سعادت انسان می شوند.
خداوند علاوه بر نعمت عقلی که به ما داده و تا حدی می تواند این عوامل را تشخیص دهد، از طریق آیات و روایات نیز به این عوامل اشاره کرده است تا مسیر سعادت هموارتر گردد. در روایت مورد بحث نیز در صورتی که فرزند شاهد عمل زناشویی باشد زمینه انحراف او فراهم می گردد و اگر با عواملی که زمینه سعادت انسان را فراهم می کنند مواجه نگردد رستگار نخواهد شد اما این امکان وجود دارد که با استفاده از فطرت اولیه خود و مواجه شدن با عوامل سعادت مسیر زندگی خود را تغییر دهد. در نتیجه کودکی که بخاطر غفلت والدین عوامل مخالف رستگاری برای او فراهم شده این گونه نیست که نتواند با مواجه شدن با عوامل دیگری که منجر به رستگاری می شوند به سعادت برسد. این روایات هرگز به معنای جبر و سلب اختیار کودک نیست، بلکه نسبت به آثار شوم این عمل هشدار می دهد، در عین حال ممکن است فرزندی که در چنین موقعیتی قرار گرفته است راه خیر را در پیش گیرد، چون می تواند با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت کند.
پی نوشت:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار کتب الإسلامیة، تهران، 1407 هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 500، باب (کَرَاهِیَةِ أَنْ یُوَاقِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِی)، ح 2.
(2). دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 414.
(3). الکافی، همان.
(4). همان، ج 5، ص 499، باب (کَرَاهِیَةِ أَنْ یُوَاقِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِی)، ح 1.
منبع: کتاب النکاح، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1424 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 61.
پرسش‌های مرتبط:
اولا: با توجه به نظام علت و معلولی، این گونه روایات به آثار تکوینی اعمال انسان اشاره دارد و این حدیث نیز هشداری برای والدین است تا بستری برای انحراف فرزندان آماده نکنند؛ چرا که حضور بچه در اتاق زمینه گناه را در او آماده می کند.
ثانیا: مبنای حدیث در تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه؛ یعنی برخی از گرایش هاى ناروا را در کودک فراهم مى کند، نه آن که از او سلب اختیار کند. چه بسا فرزندی در چنین موقعیتی قرار گرفته ولى راه خیر در پیش گیرد، چون می تواند با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت کند.
پاسخ تفصیلی:
در برخی روایات از جمله در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) آمده است: «اگر در اتاقی که کودکی در آن بیدار است با همسر خود همبستر شوید موجب می شود که کودک روی رستگاری را به خود نبیند».(1) سؤالی که در مورد این روایات مطرح می شود این است که چرا باید فرزندان تاوان کوتاهی والدین را بدهند؟ آیا این امر با عدل الهی منافات ندارد؟
در پاسخ به این سؤال دو نکته لازم به ذکر است:
1) برخی از آثاری که در روایات به آن هشدار داده شده است آثار تکوینی اعمال و رفتار ماست.
در کنار این گونه روایات لازم است به این نکته نیز توجه کنیم که خداوند جریان امور عالم را از راه جریان اسباب و مسببات قرار داده است؛ لذا با توجه به نظام علت و معلولی این گونه روایات به آثار تکوینی اعمال انسان اشاره دارد و این حدیث نیز هشداری برای والدین است تا بستری برای انحراف فرزندان آماده نکنند، چرا که حضور بچه در اتاق زمینه گناه را در او آماده می کند. در حقیقت وجود شهوت در انسان خیر می باشد، اما مواجه شدن کودکان با عمل زناشوئی والدین آثار زیانباری برای او دارد؛ درست مانند چاقوی تیزی که استفاده های فراوانی می توان از آن کرد اما اگر به دست کودک بیفتد ممکن است عواقب خطرناکی داشته باشد و او را تا پایان عمر معلول کند.
بنابر این این دسته از احادیث هشداری برای والدین است که با این کار زمینه و بستری برای انحراف فرزندان آماده ننمایند؛ چرا که دیدن این وضعیت و صحنه ها یا شنیدن صدای جماع زن و شوهر، زمینه گناه را در فرزند زودتر آماده می کند و قبح و بدی این مسائل را نزد فرزند می ریزد. این از اموری است که از نظر علمی نیز ثابت شده است و با گذشت زمان و پیشرفت علم و دانش و آگاهى بشرى، پرده از روى فلسفه و اسرار آن برداشته شده است.(2)
پس مخاطب این حدیث والدین هستند که ترغیب شوند این گونه مسائل را رعایت کنند و اهمیت مطلب را درک نمایند. این روایت به آنها هشدار می دهد که این بی توجهی ها چه عواقب بدی می تواند روی فرزند آنها بگذارد. همان طوری که در ادامه همین حدیث آمده: «وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ(ع) إِذَا أَرَادَ أَنْ یَغْشَى أَهْلَهُ أَغْلَقَ الْبَابَ وَ أَرْخَى السُّتُورَ وَ أَخْرَجَ الْخَدَمَ»(3)؛ (وقتی امام سجاد(علیه السلام) اراده می فرمود که با همسرش خلوت کند، درها را می بستند و پرده ها را می انداختند وخدمت کاران را خارج می کردند).
در روایات دیگری از ائمه(علیهم السلام) نیز وارد شده که از انجام آمیزش و روابط زناشویی هنگام حضور کودک به شدت پرهیز شود. این روایات نشانگر این است که این قبیل امور باید به دور از چشم کودکان صورت گیرد تا از ایجاد زمینه انحراف، بزهکاری و بلوغ زودرس کودکان و دیگر مسائل و مشکلاتی که ممکن است در آینده به وجود آید جلوگیری شود. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «لَا یُجَامِعِ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ لَا جَارِیَتَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ فَإِنَّ ذَلِکَ مِمَّا یُورِثُ الزِّنَا»(4)؛ (موقعى که در اتاق کودکى حضور دارد، مردان با زنان یا کنیزان خود نیامیزند، زیرا این عمل طفل را به راه بى عفتى و زناکارى می کشاند).
آموزه های دینی نه تنها والدین را ملزم به در نظر گرفتن حریم خصوصی زناشویی می نماید، بلکه نسبت به دیگر افراد از جمله فرزندان نیز تاکید دارد که این حریم خصوصی را محترم بشمارند؛ زیرا این حق طبیعی و شرعی والدین است. قرآن دستور مى دهد که در سه زمان بچّه هاى نابالغ وقتى مى خواهند وارد شوند باید اجازه بگیرند و در غیر این سه زمان آزاد هستند، امّا بچّه هاى بالغ هر زمان وارد جایگاه خصوصى پدر و مادر مى شوند باید اجازه بگیرند.(5) در آیه 59 سوره نور می خوانیم: «وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ»؛ (و هنگامى که اطفال شما به حد بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصى که پیش از آنان بودند اجازه مى گرفتند). پس آموزه های دینی در هر دو جهت هم به والدین و هم به دیگر افراد از جمله فرزندان تاکید می نمایند که حریم خصوصی زناشویی باید محترم شمرده شود.
2) مبنای این گونه احادیث در بیان تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه
نکته دیگر در مورد روایاتی که نسبت با آثار دنیوی اعمال و رفتار انسان هشدار می دهد از جمله روایت فوق که از انجام عمل زناشویی در اتاقی که فرزند حضور دارد منع کرده است، این است که این تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه. به عبارت دیگر در طول زندگی انسان از کودکی تا بزرگی عوامل مختلفی وجود دارد که مانع سعادت انسان می شوند و عوامل فراوانی نیز وجود دارد که باعث سعادت انسان می شوند.
خداوند علاوه بر نعمت عقلی که به ما داده و تا حدی می تواند این عوامل را تشخیص دهد، از طریق آیات و روایات نیز به این عوامل اشاره کرده است تا مسیر سعادت هموارتر گردد. در روایت مورد بحث نیز در صورتی که فرزند شاهد عمل زناشویی باشد زمینه انحراف او فراهم می گردد و اگر با عواملی که زمینه سعادت انسان را فراهم می کنند مواجه نگردد رستگار نخواهد شد اما این امکان وجود دارد که با استفاده از فطرت اولیه خود و مواجه شدن با عوامل سعادت مسیر زندگی خود را تغییر دهد. در نتیجه کودکی که بخاطر غفلت والدین عوامل مخالف رستگاری برای او فراهم شده این گونه نیست که نتواند با مواجه شدن با عوامل دیگری که منجر به رستگاری می شوند به سعادت برسد. این روایات هرگز به معنای جبر و سلب اختیار کودک نیست، بلکه نسبت به آثار شوم این عمل هشدار می دهد، در عین حال ممکن است فرزندی که در چنین موقعیتی قرار گرفته است راه خیر را در پیش گیرد، چون می تواند با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت کند.
پی نوشت:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار کتب الإسلامیة، تهران، 1407 هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 500، باب (کَرَاهِیَةِ أَنْ یُوَاقِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِی)، ح 2.
(2). دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 414.
(3). الکافی، همان.
(4). همان، ج 5، ص 499، باب (کَرَاهِیَةِ أَنْ یُوَاقِعَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ وَ فِی الْبَیْتِ صَبِی)، ح 1.
منبع: کتاب النکاح، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1424 هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 61.
پرسش‌های مرتبط:
