ویژگى هاى مصحف حضرت على علیه السلام
پرسش :
منظور از مصحف (قرآن) حضرت على علیه السلام چیست؟ آیا با قرآن هاى موجود تفاوت دارد؟
پاسخ :
پس از رحلت رسول اکرم صلى الله علیه و آله، یاران و اصحاب آن حضرت به جمع آورى آیات قرآن اقدام کردند.
حضرت على علیه السلام ـ که از همه یاران پیامبر صلى الله علیه و آله به مواقع تنزیل و تأویل قرآن آگاه تر بود ـ پیش از همه به این کار اقدام کرد و آیات قرآن را با ویژگى هاى خاصى که خواهد آمد، در یک جا و کنار هم قرار داد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلى مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمى خلافت واقع نشد. امام على علیه السلام آن را به خانه بر گرداند و بنا بر روایتى فرمود: از این پس هرگز آن را نخواهید دید. آن مصحف پس از امام علیه السلام، نزد فرزندان و امامان معصوم علیهم السلام باقى ماند.
گفتنى است قرآن ها یا نسخه هایى از قرآن ـ که منسوب به امام على بن ابى طالب و در بعضى از موزه ها و کتابخانه ها موجود است ـ نمى تواند از نظر تاریخى و شواهد و قراین، متعلق به آن حضرت باشد.
ویژگى هاى مصحف حضرت على علیه السلام:
مصحف امام على علیه السلام، نسبت به دیگر مصحف ها، از امتیازات فراوانى برخوردار بود؛ از جمله:
1. براساس ترتیب نزول، تنظیم شده بود.1
2. قرائت مصحف آن حضرت، مطابق با قرائت پیامبر صلى الله علیه و آله بود و اختلاف قرائت در آن راه نداشت.
3. مشتمل بر اسباب و مکان نزول آیات و نام اشخاصى بود که آیات در شأن آنان نازل گشته بود.
4. جوانب کلى و تأویل آیات ـ به گونه اى که آیه، محدود و مخصوص به زمان یا مکان یا شخص خاصى تلقى نگردد ـ در این مصحف روشن شده بود.2
بنابراین مصحف امام على علیه السلام، قرآن دیگرى یا مشتمل بر آیاتى غیر از آنچه در قرآن هاى موجود است، نیست. تفاوت عمده آن در ترتیب و اشتمال بر توضیحات و اطلاعات جانبى (مانند شأن نزول و ...) است که در فهم قرآن، تأثیر به سزایى دارد. چنان که خود آن حضرت فرمود: «لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً على التنزیل والتأویل»3؛ «من قرآن را همراه با توضیحات مربوط به نزول و تأویل آن عرضه کردم».
و نیز فرمود: «آیه اى بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل نشد، مگر آنکه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم و نیز تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه هر آیه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ آن را به من مرحمت فرماید. از آن روز تا به حال، هیچ آیه اى را فراموش نکرده و هیچ دانش و شناختى را که پیامبر صلى الله علیه و آله به من آموخته و من آن را نوشته ام، از دست نداده ام»4.
پی نوشت‌ها:
1. جلال الدین، سیوطى، الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18.
2. ر.ک:
الف. حسین، جوان آراسته، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛
ب. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛
پ. محمود، رامیار، تاریخ قرآن، ص 365.
3. محمدجواد، بلاغى، آلاء الرحمان، طبع نجف، ج 1، ص 257.
4. تفسیر برهان، ج 1، ص 16، شماره 14 ؛ ق محمد هادى، معرفت، تاریخ قرآن، ص 86.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
پس از رحلت رسول اکرم صلى الله علیه و آله، یاران و اصحاب آن حضرت به جمع آورى آیات قرآن اقدام کردند.
حضرت على علیه السلام ـ که از همه یاران پیامبر صلى الله علیه و آله به مواقع تنزیل و تأویل قرآن آگاه تر بود ـ پیش از همه به این کار اقدام کرد و آیات قرآن را با ویژگى هاى خاصى که خواهد آمد، در یک جا و کنار هم قرار داد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلى مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمى خلافت واقع نشد. امام على علیه السلام آن را به خانه بر گرداند و بنا بر روایتى فرمود: از این پس هرگز آن را نخواهید دید. آن مصحف پس از امام علیه السلام، نزد فرزندان و امامان معصوم علیهم السلام باقى ماند.
گفتنى است قرآن ها یا نسخه هایى از قرآن ـ که منسوب به امام على بن ابى طالب و در بعضى از موزه ها و کتابخانه ها موجود است ـ نمى تواند از نظر تاریخى و شواهد و قراین، متعلق به آن حضرت باشد.
ویژگى هاى مصحف حضرت على علیه السلام:
مصحف امام على علیه السلام، نسبت به دیگر مصحف ها، از امتیازات فراوانى برخوردار بود؛ از جمله:
1. براساس ترتیب نزول، تنظیم شده بود.1
2. قرائت مصحف آن حضرت، مطابق با قرائت پیامبر صلى الله علیه و آله بود و اختلاف قرائت در آن راه نداشت.
3. مشتمل بر اسباب و مکان نزول آیات و نام اشخاصى بود که آیات در شأن آنان نازل گشته بود.
4. جوانب کلى و تأویل آیات ـ به گونه اى که آیه، محدود و مخصوص به زمان یا مکان یا شخص خاصى تلقى نگردد ـ در این مصحف روشن شده بود.2
بنابراین مصحف امام على علیه السلام، قرآن دیگرى یا مشتمل بر آیاتى غیر از آنچه در قرآن هاى موجود است، نیست. تفاوت عمده آن در ترتیب و اشتمال بر توضیحات و اطلاعات جانبى (مانند شأن نزول و ...) است که در فهم قرآن، تأثیر به سزایى دارد. چنان که خود آن حضرت فرمود: «لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً على التنزیل والتأویل»3؛ «من قرآن را همراه با توضیحات مربوط به نزول و تأویل آن عرضه کردم».
و نیز فرمود: «آیه اى بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل نشد، مگر آنکه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم و نیز تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه هر آیه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ آن را به من مرحمت فرماید. از آن روز تا به حال، هیچ آیه اى را فراموش نکرده و هیچ دانش و شناختى را که پیامبر صلى الله علیه و آله به من آموخته و من آن را نوشته ام، از دست نداده ام»4.
پی نوشت‌ها:
1. جلال الدین، سیوطى، الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18.
2. ر.ک:
الف. حسین، جوان آراسته، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛
ب. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛
پ. محمود، رامیار، تاریخ قرآن، ص 365.
3. محمدجواد، بلاغى، آلاء الرحمان، طبع نجف، ج 1، ص 257.
4. تفسیر برهان، ج 1، ص 16، شماره 14 ؛ ق محمد هادى، معرفت، تاریخ قرآن، ص 86.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
