تنبیه و تشویق در سنین پیش دبستانی

پرسش :

در سنین پیش دبستانی، تنبیه و تشویق چگونه باید باشد؟

پاسخ :
در مقوله تشویق یا تنبیه یا تفریح، ویژگی هایی را باید در نظر بگیریم. در ابتدا باید درباره ویژگی های تشویق یا تنبیه صحبت کنیم. به عنوان مثال، چیزی را که ما به عنوان تشویق در نظر می گیریم، باید بتوانیم بلافاصله بعد از یک رفتار مطلوب به فرزند ارائه بدهیم و زمان زیادی از عملی که به خاطر آن پاداش می دهیم، نباید بگذرد. در مورد تنبیه هم همین طور. وقتی کودک را تنبیه می کنیم - که البته ابدأ نباید پرخاش کنیم یا او را کتک بزنیم - باید بلافاصله بعد از خطایی باشد که سزاوار تنبیه بوده است. نکته دیگر اینکه تنبیه باید ویژگی خبردهی و آگاه سازی برای کودک داشته باشد، یعنی کودک باید فورا متوجه شود که چون فلان کار خطا را انجام داده تنبیه شده است که اگر آن کار خطا از او سر نمی زد، تنبیه نمی شد.
 
وقتی کودک کار بدی انجام می دهد یا حرف زشتی می زند و مادر بلافاصله با او قهر می کند، کودک یاد می گیرد که این واکنش نتیجه آن رفتار غلط است. کودک در این حالت فکر می کند که چه باید بکند؟ مثلا باید عذرخواهی کند. بعد از اینکه عذرخواهی کرد مادر باید با او صحبت کند. پس کودک یاد می گیرد که رفتار بد به دنبالش قهر کردن است که همان تنبیه است و این تنبیه در حقیقت به او هشدار می دهد که اگر عذرخواهی کند، مادر با او آشتی خواهد کرد و در غیر این صورت به قهر خودش ادامه خواهد داد. بعضی از مادران خیلی صبور نیستند و تصور می کنند که با یک بار قهر کردن فرزندشان باید تمام رفتارهای صحیح را یاد بگیرد و کار اشتباه را تکرار نکند. اما این طور نیست. اگر بتوانیم به کودک خود تفهیم کنیم که پس از هر خطایی باید عذرخواهی کند، کار بسیار بسیار مهمی انجام داده ایم. بنابراین تشویق یا تنبیه باید از ویژگیهایی برخوردار باشد، از جمله اینکه بلادرنگ اعمال شود و جنبه خبری نیز داشته باشد و ما آن را به بعد موکول نکنیم. در مورد تشویق، که انواع مختلفی دارد، یک نوع آن وعده هایی است که به کودک می دهیم. در این صورت حتما باید به وعده خود عمل کنیم و نباید آن را به تعویق بیاندازیم یا تغییر بدهیم.
 
بنابراین کارهایی که کودکان سه یا چهار ساله انجام می دهند به منظور شناختن محیط اطرافشان است و کنجکاوی های آنها اطلاعات لازم را به آنها خواهد داد. لازم است که مادران در این دوره از زندگی فرزندانشان، خیلی شکیباتر باشند تا این مرحله به خوبی طی شود و در مواردی که بی خطر و بی ضرر است، به کودک امکان تجربه کردن بدهند و تنها از انجام کارهای خطرناک جلوگیری کنند. البته جلوگیری از کارهایی که ممکن است برای کودک خطرناک باشد، باید با زبان خوش و لحن ملایم صورت گیرد، نه با پرخاشگری و تنبیهات بدنی و مانند اینها.

​​​​​​​منبع: پاسخ به والدین، دکتر سیما فردوسی، تهران: انتشارات صابرین، چاپ سیزدهم، 1394.