تعداد روزهای ماه رمضان
پرسش :
از قول امام صادق علیه السلام نقل می‌کنند که ماه رمضان همیشه سی روز است. آیا این حدیث صحت دارد و هیچ گاه این ماه از سی روز کمتر نمی‌شود؟
پاسخ :
شکی نیست که یکی از منابع استنباط احکام شرعی سنت (قول و فعل و تقریر) معصومین (علیهم السلام) است که در قالب روایات به ما رسیده است. اما باید توجه داشت که با توجه به وجود روایات ضعیف و مجعول و متعارض و صادره شده در مقام تقیه و ... بکارگیری روایات و استفاده از آنها در استنباط احکام شرعی مستلزم تخصص و تبحّر در علم حدیث شناسی (رجال و درایه) و علم اصول فقه و برخی علوم دیگر می باشد. و لذا چه بسا روایاتی که در منابع روایی نقل شده، ولی به سبب ضعف یا تعارض با ادله قوی تر یا صدور در مقام تقیه و یا سایر علل مبنای حکم فقهی قرار نگرفته است.
در خصوص مسئله دیدگاه روایات در تعیین آغاز و پایان ماه رمضان نیز همین مسائل مطرح است. برخی روایات ماه شعبان را ۲۹ روز و ماه رمضان را همیشه سی روز می دانند که این روایات به «اخبار عدد» مشهورند مانند این روایت که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: «شَعْبَانُ لَا یتِمُ أَبَداً رَمَضَانُ لَا ینْقُصُ وَ اللَّهِ أَبَداً؛ شعبان هرگز تمام نیست، و رمضان به خدا هرگز کم نشود.» (۱) طبق این روایات، با گذشت ۲۹ روز از ماه شعبان، ماه رمضان آغاز می‌شود؛ خواه هلال ماه دیده شود یا نشود.
در مقابل آنها، روایات متعددی قرار دارند که دلالت می‌کنند. اول ماه رمضان تنها با دیدن هلال ثابت می‌شود و صرف گذشتن ۲۹ روز از شعبان برای آغاز ماه رمضان کافی نیست که این روایات به «اخبار رؤیت» مشهورند. مانند این روایت که راوی می گوید:« کتَبْتُ إِلَیهِ وَ أَنَا بِالْمَدِینَةِ- أَسْأَلُهُ عَنِ الْیوْمِ الَّذِی یشَک فِیهِ مِنْ رَمَضَانَ- هَلْ یصَامُ أَمْ لَا فَکتَبَ الْیقِینُ لَا یدْخُلُ فِیهِ الشَّک صُمْ لِلرُّؤْیةِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْیةِ؛ به ایشان [امام حسن عسکری یا امام هادی علیهما السلام] نامه نوشتم و درباره روزه یوم الشک پرسیدم که آیا جزء روزه رمضان است یا نه؟ حضرت در پاسخ نوشتند: شک را وارد یقین نکن! با رؤیت [هلال] روزه بگیر و با رؤیت، افطار کن.» (۲)
در این روایت و روایات متعدد دیگر، ملاک آغاز و پایان ماه رمضان رؤیت هلال دانسته شده است.
قول مشهور میان فقها نیز، عمل به اخبار رؤیت و ثبوت اول ماه با دیدن هلال و عمل نکردن به اخبار عدد است. (۳) [به دلیل ضعیف بودن اخبار عدد از دیدگاه ایشان و در تعارض بودن با روایات معتبر]
پی‌نوشت‌ها:
۱. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ ه ق، ج۴، ص ۷۸.
۲. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۱۵۹.
۳. جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص ۲۹۴.
منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
شکی نیست که یکی از منابع استنباط احکام شرعی سنت (قول و فعل و تقریر) معصومین (علیهم السلام) است که در قالب روایات به ما رسیده است. اما باید توجه داشت که با توجه به وجود روایات ضعیف و مجعول و متعارض و صادره شده در مقام تقیه و ... بکارگیری روایات و استفاده از آنها در استنباط احکام شرعی مستلزم تخصص و تبحّر در علم حدیث شناسی (رجال و درایه) و علم اصول فقه و برخی علوم دیگر می باشد. و لذا چه بسا روایاتی که در منابع روایی نقل شده، ولی به سبب ضعف یا تعارض با ادله قوی تر یا صدور در مقام تقیه و یا سایر علل مبنای حکم فقهی قرار نگرفته است.
در خصوص مسئله دیدگاه روایات در تعیین آغاز و پایان ماه رمضان نیز همین مسائل مطرح است. برخی روایات ماه شعبان را ۲۹ روز و ماه رمضان را همیشه سی روز می دانند که این روایات به «اخبار عدد» مشهورند مانند این روایت که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: «شَعْبَانُ لَا یتِمُ أَبَداً رَمَضَانُ لَا ینْقُصُ وَ اللَّهِ أَبَداً؛ شعبان هرگز تمام نیست، و رمضان به خدا هرگز کم نشود.» (۱) طبق این روایات، با گذشت ۲۹ روز از ماه شعبان، ماه رمضان آغاز می‌شود؛ خواه هلال ماه دیده شود یا نشود.
در مقابل آنها، روایات متعددی قرار دارند که دلالت می‌کنند. اول ماه رمضان تنها با دیدن هلال ثابت می‌شود و صرف گذشتن ۲۹ روز از شعبان برای آغاز ماه رمضان کافی نیست که این روایات به «اخبار رؤیت» مشهورند. مانند این روایت که راوی می گوید:« کتَبْتُ إِلَیهِ وَ أَنَا بِالْمَدِینَةِ- أَسْأَلُهُ عَنِ الْیوْمِ الَّذِی یشَک فِیهِ مِنْ رَمَضَانَ- هَلْ یصَامُ أَمْ لَا فَکتَبَ الْیقِینُ لَا یدْخُلُ فِیهِ الشَّک صُمْ لِلرُّؤْیةِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْیةِ؛ به ایشان [امام حسن عسکری یا امام هادی علیهما السلام] نامه نوشتم و درباره روزه یوم الشک پرسیدم که آیا جزء روزه رمضان است یا نه؟ حضرت در پاسخ نوشتند: شک را وارد یقین نکن! با رؤیت [هلال] روزه بگیر و با رؤیت، افطار کن.» (۲)
در این روایت و روایات متعدد دیگر، ملاک آغاز و پایان ماه رمضان رؤیت هلال دانسته شده است.
قول مشهور میان فقها نیز، عمل به اخبار رؤیت و ثبوت اول ماه با دیدن هلال و عمل نکردن به اخبار عدد است. (۳) [به دلیل ضعیف بودن اخبار عدد از دیدگاه ایشان و در تعارض بودن با روایات معتبر]
پی‌نوشت‌ها:
۱. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ ه ق، ج۴، ص ۷۸.
۲. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۱۵۹.
۳. جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص ۲۹۴.
منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
