احکام خمس | سوال یک
پرسش :
مى دانم که یکى از واجبات، پرداخت خمس است، لطفاً قدرى درمورد چیستى خمس توضیح دهید.
پاسخ :
نکته اى که قبل از هر چیز ـ در این بحث ـ باید به آن توجّه داشت این است که با مختصر مطالعه در تاریخ و «تعلیمات» اسلام روشن مى شود که اسلام تنها یک سلسله دستورات و مقرّرات اخلاقى و عقاید مربوط به مبدأ و معاد نیست، بلکه حکومتى همراه خود آورد که همه نیازمندى هاى یک جامعه پاک و مترقّى را تضمین مى کند و مسلّماً یکى از ارکان چنین حکومتى تشکیل «بیت المال» براى رفع نیازمندى هاى اقتصادى است.
بیت المال اسلامى که از بدو ورود پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در مدینه و تشکیل حکومت اسلامى به وجود آمد مشتمل بر اموالى بود که از منابع متعدّد گردآورى مى شد:
1. از طریق «زکات»، 2. از طریق «خمس»، 3. از طریق «انفال»، 4. از طریق «خراج»، 5. از طریق «جزیه» که هر کدام فصل مشروحى را در فقه اسلام و قوانین و دستورات آن به خود اختصاص داده است.
برنامه و احکام خمس از صدر اسلام تا کنون در جریان است. در قرآن مجید تنها یک جا بحث خمس به میان آمده است (و البتّه فقط مسأله خمس نیست که در قرآن در ضمن یک آیه بیان شده، بلکه بسیارى از احکام هستند که در قرآن تنها یک بار به آنها اشاره شده است و شک نیست که همان یک بار کافى است.)
و آن آیه 41 سوره انفال است: (وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْء فَاَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ اِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ وَ ما اَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَاللّهُ عَلى کُلِّ شَىء قَدیرٌ) ؛ «بدانید هر غنیمتى که به دست شما مى رسد یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و اهل بیت او و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه (از آنها) مى باشد، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى حق از باطل، روز درگیرى دو گروه (باایمان و بى ایمان در جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده اید و خداوند بر هر چیزى تواناست.» ولى روایات فراوانى در این زمینه از معصومین (علیهم السلام) نقل شده است.
منبع: احکام غرب نشینان، مطابق با فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: محمدصادق مطهری فرد، انتشارات نسل جوان، 1395.
نکته اى که قبل از هر چیز ـ در این بحث ـ باید به آن توجّه داشت این است که با مختصر مطالعه در تاریخ و «تعلیمات» اسلام روشن مى شود که اسلام تنها یک سلسله دستورات و مقرّرات اخلاقى و عقاید مربوط به مبدأ و معاد نیست، بلکه حکومتى همراه خود آورد که همه نیازمندى هاى یک جامعه پاک و مترقّى را تضمین مى کند و مسلّماً یکى از ارکان چنین حکومتى تشکیل «بیت المال» براى رفع نیازمندى هاى اقتصادى است.
بیت المال اسلامى که از بدو ورود پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در مدینه و تشکیل حکومت اسلامى به وجود آمد مشتمل بر اموالى بود که از منابع متعدّد گردآورى مى شد:
1. از طریق «زکات»، 2. از طریق «خمس»، 3. از طریق «انفال»، 4. از طریق «خراج»، 5. از طریق «جزیه» که هر کدام فصل مشروحى را در فقه اسلام و قوانین و دستورات آن به خود اختصاص داده است.
برنامه و احکام خمس از صدر اسلام تا کنون در جریان است. در قرآن مجید تنها یک جا بحث خمس به میان آمده است (و البتّه فقط مسأله خمس نیست که در قرآن در ضمن یک آیه بیان شده، بلکه بسیارى از احکام هستند که در قرآن تنها یک بار به آنها اشاره شده است و شک نیست که همان یک بار کافى است.)
و آن آیه 41 سوره انفال است: (وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْء فَاَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ اِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ وَ ما اَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَاللّهُ عَلى کُلِّ شَىء قَدیرٌ) ؛ «بدانید هر غنیمتى که به دست شما مى رسد یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و اهل بیت او و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه (از آنها) مى باشد، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى حق از باطل، روز درگیرى دو گروه (باایمان و بى ایمان در جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده اید و خداوند بر هر چیزى تواناست.» ولى روایات فراوانى در این زمینه از معصومین (علیهم السلام) نقل شده است.
منبع: احکام غرب نشینان، مطابق با فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: محمدصادق مطهری فرد، انتشارات نسل جوان، 1395.
