ترسیم تصویر مظلومیت امام حسین علیه السلام در برخی مجالس
پرسش :
چرا در برخی مجالس تصویر مظلومی از امام حسین(علیه السلام) ترسیم می کنند؟
پاسخ :
لازم است دانسته شود که شدت مصائب وارده قبل از شهادت؛ و مصائب وارده بعد از شهادت، خود به خود باعث ایجاد چهره ای مظلوم برای امام حسین (ع) می گردد.
با تحلیل کاربرد واژه مظلوم در باره امام حسین (ع) به این نتیجه می رسیم که مظلومیت متصور برای آن امام (ع) مظلومیتی نیست که حضرتش یک انسان ضعیف و ستم پذیر ترسیم گردد، بلکه مظلومیتی همراه با عزت مندی است که با شخصیت عظیم ایشان هیچ منافاتی ندارد. در واقع برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور به ترسیم ظلم های دشمنان و مظلومیت امام و اهل بیتش هستیم. بدیهی است که اگر منظور از ترسیم مظلومیت امام بیان ظلم های دشمنان در حق ایشان باشد، از طرف شرع مقدس پذیرفته شده، بلکه لازم است. و اگر منظور از ترسیم مظلومیت امام ضعف و ستم پذیری او است این بیان باطل و مسلماً حرام است.
بنابراین، مظلوم بودن امام حسین (ع)؛ به معنای تحلیل ظلمهایی است که بر حضرت و صحابه او تحمیل شد و هیچ منافاتی با عزّت مندی آن شخصیت عظیم ندارد، بلکه عزّت سیدالشهداء و همراهانش را بیشتر روشن میسازد. از این رو است که ما حتی به لزوم این تحلیل ها اعتقاد داریم.
البته ترسیم چهره امام حسین (ع) به انسانی مظلوم، دلایل دیگری نیز دارد، اهدافی همانند بیدار کردن افکار عمومی جهان، و افشاى جنایات دشمنان که چراغ هدایتى است برای نسل هاى آینده و… .
پیش از آن که به پاسخ اقدام نماییم لازم است گفته شود، اولاً: روایاتی وجود دارد که واژه مظلومیت به همه امامان اطلاق شده است؛ مانند حدیثی از پیامبر (ص) که فرمودند: “… آرى و اللَّه در آن زمان من و على و فاطمه و حسن و حسین و نه امام اولاد حسین که همه مظلوم اهل بیت من بودند، همه یک جا جمع خواهیم بود“.[۱]
ثانیاً: پیامبر (ص) و ائمه (ع) عنایات ویژه ای به مظلومیت امام حسین (ع) داشتند؛ یعنی بیشتر به مظلومیت ایشان مى پرداختند و براى ایشان عزادارى مىکردند تا جایی که برادرش امام حسن (ع) در حقش فرمود: «لا یوم کیومک یا ابا عبد اللّه».[۲] آنان واژه مظلوم را به ادامه نام امام حسین (ع) اضافه می کردند.[۳] خوب است بدانیم که در حدیثی از امام صادق (ع)، آیه ۳۳ از سوره اسراء،[۴] به مظلومیت امام حسین (ع) نسبت داده شده است.[۵] و همه اینها دلیل آن است که ترسیم چهره ای مظلوم از حضرت، مورد قبول پیامبر (ع) و ائمه (ع) بوده است.
حال که روشن گردید این واژه از سوی معصومان به امام حسین (ع) اطلاق می شده است و آنان می خواستند چنین چهره ای از آن امام ترسیم کنند؛ باید دید که معنای مورد نظر از مظلومیت امام حسین (ع) در کلمات این بزرگواران چیست؟ از این رو می گوییم که می توان مظلومیت را به دو نوع تصور کرد:
۱ – مظلومیتی که در آن امام را ضعیف و ستم پذیر جلوه داده و او را از مقام اتصال به قدرت لا یتناهی پروردگار جدا کنیم.
۲ – مظلومیتی که در آن امام را ضعیف نشان ندهیم، بلکه برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور باشیم ظلم های دشمنان را نسبت به آن امام همام و اهل بیتش ذکر کنیم.
همان طور که شهید مطهرى در باره معنای مظلومیت گفته است، این کلمه به دو معنا است: یکى ستم کشى؛ دیگرى ستمدیدگى، انسانهایى هستند که به علت ضعف درونى، ظلم و ستم را مىپذیرند و ایشان ستم کشانند و کسانى نیز هستند که در نفس یا حقوقشان ظلم و ستم مىشوند، اما نه به جهت ضعف درونى، بلکه به خاطر رعایت مصالحى مهم تر از شخص و یا حقوقشان که مورد تعدى واقع شده، ظلم را مىبینند و صبر مىکنند همچنان که علی (ع) فرمود: «صبرت و فی العین قذى و فى الحلق شجا»؛ به صبر گراییدم در حالى که دیده از خار غم خسته بود، و آوا در گلو شکسته،[۶] و مظلومیت ائمه (ع) از نوع دوم است و تمام مصائب وارده را از جهت مصلحت بشریت، امت مسلمان و اسلام عزیز تحمل کردهاند.
براین اساس؛ مظلوم بودن امام حسین؛ به معنای تحلیل ظلمهایی است که بر حضرت و یاران او تحمیل شد، و هیچ منافاتی با عزّت مندی آن شخصیت عظیم ندارد، بلکه عزّت سیدالشهداء و همراهانش را بیشتر روشن میسازد؛ زیرا با تبیین ظلم دشمنان آن حضرت و چگونگی برخورد اباعبدالله (ع) با آن و تشریح ابعاد ظلمستیزی ایشان، مشخص میگردد که روحیه عزیزانه چگونه و در چه قالبی میتواند در برابر ظلم ایستادگی کند.
البته علت ترسیم چهره امام حسین به انسانی مظلوم، می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد که در ذیل به آن می پردازیم:
۱ – مصائب وارده قبل از شهادت[۷]و مصائب وارده بعد از شهادت[۸]، آن قدر شدید، زیاد و وحشتناک بود که در دوران جاهلیت نیز سابقه نداشت.[۹]از سوی دیگر این همه جنایت در یک روز بر امامی با عزت و شرافت، وارد گردید. آیا این همه بر مظلومیت حضرت گواهی نمی دهد؟ و خود به خود چهره ای مظلوم از امام به نمایش نمی گذارد؟
۲ – بیدار کردن افکار عمومی جهان باید از راه ذکر فضائل حضرت و بیان ظلم و ستم دشمنان در حق ایشان انجام می شد، تا عکس العمل هایی چون قیام مختار به وجود آید. پس نیاز بود تا چهره ای مظلوم از حضرت برای مردم ترسیم شود.
۳ – اشک ریختن برای امام حسین (ع) و محزون بودن در ایام شهادت ایشان از طرف ائمه بسیار تأکید شده است، محمّد بن مسلم مىگوید: امام باقر (ع) فرمود: على بن الحسین (ع) مىفرمود: هر مؤمنى که چشمش براى کشته شدن حسین (ع) اشک بریزید تا بر گونهاش روان گردد، خداوند او را در بهشت در غرفههایى جاى مىدهد که روزگارانى دراز در آن خواهد ماند.[۱۰]و چون اشک ریختن و حزن برای امام حسین (ع) راهی ندارد به جز بیان فضائل و ستم های وارده بر ایشان. در این صورت لازمه بر پایی مجالس عزاداری تبیین مظلومیت حضرت است، در حالی که این مظلومیت دلالت بر ضعف و ناتوانی ندارد، بلکه بر شجاعت و عزت[۱۱]امام اشاره می کند.
۴ – بیان مظلومیّت اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) و افشاى بدعت ها و جنایات دشمنان اهل بیت مى تواند چراغ هدایتى براى نسل هاى آینده باشد، تا بتوانند دوستان را از دشمنان تشخیص دهند. از این رو ذکر مصائب اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) و ترسیم چهره ای مظلوم از ایشان ضروری است.
مستفاد از ادله ذکر شده، اثبات این نکته است که بیان مظلومیت یا ترسیم چهره ای مظلوم از اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) به معنای دوم آن[۱۲] از طرف شرع مقدس پذیرفته شده، بلکه لازم است، ولی ترسیم چهره ای مظلوم از امام حسین (ع) به معنای اول[۱۳] آن، که در برخی از مجالس عمداً یا سهواً اتفاق می افتد، مسلماَ بدعت و حرام است.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] نک: مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۲۵، ص ۷، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، ۱۴۰۴ هـ ق؛ دوانى، على، مهدى موعود، ترجمه، ج ۱۳، بحارالانوار، ص ۱۲۳۷، ، چاپ بیست و هشتم، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۸ ش.
[۲] الصدوق، الأمالی ، ص ۱۱۵٫
[۳] در بسیاری از زیارت‌نامه‌ها، دعاها و احادیث این اطلاق و کاربرد وجود دارد.
[۴] “مَن قُتِل‌َ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّه‌ِ سُلْطاناً”.
[۵] فردی از امام صادق از تفسیر آیه ۳۳ از سوره اسراء پرسید، حضرت فرمود: مراد امام حسین است که مظلومانه کشته شد و ما اولیای او هستیم و قائم ما به هنگام ظهور به خون خواهی حضرت قیام خواهد کرد. بحارالأنوار، ج ۴۴، ص ۲۱۸؛ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۹۰، چاپخانه علمیه.
[۶] نهج البلاغه، خطبه ۳، ص ۴۸، منشورات دار الهحره، قم..
[۷] مانند: شهادت فرزندان، برادران، یاران و تحمل تشنگی خود و اهل حرم و … .
[۸] مانند: هتک حرمت اردوگاه اهل بیت ایشان، بی احترامی به سر آن حضرت و خاندانش در کوفه و شام و … .
[۹] امام رضا (ع) با اشاره به این مصائب می فرمایند: “محرم ماهى است که اهل جاهلیت در آن ماه جنگ و خونریزى را حرام مىدانستند ولى دشمنان در آن ماه خون ما را ریختند، حرمت ما را شکستند، زنان و فرزندان ما را به اسارت گرفتند”؛ بحارالأنوار، ج ۴۴، ص ۲۸۳، باب ۳۴، ثواب البکاء على مصیبته، ح ۱۷.
[۱۰] انصارى محلاتى، محمد رضا، ثواب الاعمال، ترجمه، انصارى، ص ۱۶۳، چاپ اول، نشر نسیم کوثر، قم،۱۳۸۲ ش.
[۱۱] نک: نجفى، محمد جواد، زندگانى حضرت امام حسین (ع)، ص ۷۴، چاپ سوم، نشر اسلامیه، تهران، ۱۳۶۴ ش.
[۱۲] مظلومیتی که در آن امام را ضعیف نشان نمی دهند، بلکه برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور هستند ظلم های دشمنان را نسبت به آن امام همام و اهل بیتش ذکر کنند.
[۱۳] مظلومیتی که در آن امام را ضعیف و ستم پذیر جلوه می دهند و او را از مقام اتصال به قدرت لا یتناهی پروردگار جدا می کنند.
منبع: اسلام کوئست
لازم است دانسته شود که شدت مصائب وارده قبل از شهادت؛ و مصائب وارده بعد از شهادت، خود به خود باعث ایجاد چهره ای مظلوم برای امام حسین (ع) می گردد.
با تحلیل کاربرد واژه مظلوم در باره امام حسین (ع) به این نتیجه می رسیم که مظلومیت متصور برای آن امام (ع) مظلومیتی نیست که حضرتش یک انسان ضعیف و ستم پذیر ترسیم گردد، بلکه مظلومیتی همراه با عزت مندی است که با شخصیت عظیم ایشان هیچ منافاتی ندارد. در واقع برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور به ترسیم ظلم های دشمنان و مظلومیت امام و اهل بیتش هستیم. بدیهی است که اگر منظور از ترسیم مظلومیت امام بیان ظلم های دشمنان در حق ایشان باشد، از طرف شرع مقدس پذیرفته شده، بلکه لازم است. و اگر منظور از ترسیم مظلومیت امام ضعف و ستم پذیری او است این بیان باطل و مسلماً حرام است.
بنابراین، مظلوم بودن امام حسین (ع)؛ به معنای تحلیل ظلمهایی است که بر حضرت و صحابه او تحمیل شد و هیچ منافاتی با عزّت مندی آن شخصیت عظیم ندارد، بلکه عزّت سیدالشهداء و همراهانش را بیشتر روشن میسازد. از این رو است که ما حتی به لزوم این تحلیل ها اعتقاد داریم.
البته ترسیم چهره امام حسین (ع) به انسانی مظلوم، دلایل دیگری نیز دارد، اهدافی همانند بیدار کردن افکار عمومی جهان، و افشاى جنایات دشمنان که چراغ هدایتى است برای نسل هاى آینده و… .
پیش از آن که به پاسخ اقدام نماییم لازم است گفته شود، اولاً: روایاتی وجود دارد که واژه مظلومیت به همه امامان اطلاق شده است؛ مانند حدیثی از پیامبر (ص) که فرمودند: “… آرى و اللَّه در آن زمان من و على و فاطمه و حسن و حسین و نه امام اولاد حسین که همه مظلوم اهل بیت من بودند، همه یک جا جمع خواهیم بود“.[۱]
ثانیاً: پیامبر (ص) و ائمه (ع) عنایات ویژه ای به مظلومیت امام حسین (ع) داشتند؛ یعنی بیشتر به مظلومیت ایشان مى پرداختند و براى ایشان عزادارى مىکردند تا جایی که برادرش امام حسن (ع) در حقش فرمود: «لا یوم کیومک یا ابا عبد اللّه».[۲] آنان واژه مظلوم را به ادامه نام امام حسین (ع) اضافه می کردند.[۳] خوب است بدانیم که در حدیثی از امام صادق (ع)، آیه ۳۳ از سوره اسراء،[۴] به مظلومیت امام حسین (ع) نسبت داده شده است.[۵] و همه اینها دلیل آن است که ترسیم چهره ای مظلوم از حضرت، مورد قبول پیامبر (ع) و ائمه (ع) بوده است.
حال که روشن گردید این واژه از سوی معصومان به امام حسین (ع) اطلاق می شده است و آنان می خواستند چنین چهره ای از آن امام ترسیم کنند؛ باید دید که معنای مورد نظر از مظلومیت امام حسین (ع) در کلمات این بزرگواران چیست؟ از این رو می گوییم که می توان مظلومیت را به دو نوع تصور کرد:
۱ – مظلومیتی که در آن امام را ضعیف و ستم پذیر جلوه داده و او را از مقام اتصال به قدرت لا یتناهی پروردگار جدا کنیم.
۲ – مظلومیتی که در آن امام را ضعیف نشان ندهیم، بلکه برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور باشیم ظلم های دشمنان را نسبت به آن امام همام و اهل بیتش ذکر کنیم.
همان طور که شهید مطهرى در باره معنای مظلومیت گفته است، این کلمه به دو معنا است: یکى ستم کشى؛ دیگرى ستمدیدگى، انسانهایى هستند که به علت ضعف درونى، ظلم و ستم را مىپذیرند و ایشان ستم کشانند و کسانى نیز هستند که در نفس یا حقوقشان ظلم و ستم مىشوند، اما نه به جهت ضعف درونى، بلکه به خاطر رعایت مصالحى مهم تر از شخص و یا حقوقشان که مورد تعدى واقع شده، ظلم را مىبینند و صبر مىکنند همچنان که علی (ع) فرمود: «صبرت و فی العین قذى و فى الحلق شجا»؛ به صبر گراییدم در حالى که دیده از خار غم خسته بود، و آوا در گلو شکسته،[۶] و مظلومیت ائمه (ع) از نوع دوم است و تمام مصائب وارده را از جهت مصلحت بشریت، امت مسلمان و اسلام عزیز تحمل کردهاند.
براین اساس؛ مظلوم بودن امام حسین؛ به معنای تحلیل ظلمهایی است که بر حضرت و یاران او تحمیل شد، و هیچ منافاتی با عزّت مندی آن شخصیت عظیم ندارد، بلکه عزّت سیدالشهداء و همراهانش را بیشتر روشن میسازد؛ زیرا با تبیین ظلم دشمنان آن حضرت و چگونگی برخورد اباعبدالله (ع) با آن و تشریح ابعاد ظلمستیزی ایشان، مشخص میگردد که روحیه عزیزانه چگونه و در چه قالبی میتواند در برابر ظلم ایستادگی کند.
البته علت ترسیم چهره امام حسین به انسانی مظلوم، می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد که در ذیل به آن می پردازیم:
۱ – مصائب وارده قبل از شهادت[۷]و مصائب وارده بعد از شهادت[۸]، آن قدر شدید، زیاد و وحشتناک بود که در دوران جاهلیت نیز سابقه نداشت.[۹]از سوی دیگر این همه جنایت در یک روز بر امامی با عزت و شرافت، وارد گردید. آیا این همه بر مظلومیت حضرت گواهی نمی دهد؟ و خود به خود چهره ای مظلوم از امام به نمایش نمی گذارد؟
۲ – بیدار کردن افکار عمومی جهان باید از راه ذکر فضائل حضرت و بیان ظلم و ستم دشمنان در حق ایشان انجام می شد، تا عکس العمل هایی چون قیام مختار به وجود آید. پس نیاز بود تا چهره ای مظلوم از حضرت برای مردم ترسیم شود.
۳ – اشک ریختن برای امام حسین (ع) و محزون بودن در ایام شهادت ایشان از طرف ائمه بسیار تأکید شده است، محمّد بن مسلم مىگوید: امام باقر (ع) فرمود: على بن الحسین (ع) مىفرمود: هر مؤمنى که چشمش براى کشته شدن حسین (ع) اشک بریزید تا بر گونهاش روان گردد، خداوند او را در بهشت در غرفههایى جاى مىدهد که روزگارانى دراز در آن خواهد ماند.[۱۰]و چون اشک ریختن و حزن برای امام حسین (ع) راهی ندارد به جز بیان فضائل و ستم های وارده بر ایشان. در این صورت لازمه بر پایی مجالس عزاداری تبیین مظلومیت حضرت است، در حالی که این مظلومیت دلالت بر ضعف و ناتوانی ندارد، بلکه بر شجاعت و عزت[۱۱]امام اشاره می کند.
۴ – بیان مظلومیّت اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) و افشاى بدعت ها و جنایات دشمنان اهل بیت مى تواند چراغ هدایتى براى نسل هاى آینده باشد، تا بتوانند دوستان را از دشمنان تشخیص دهند. از این رو ذکر مصائب اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) و ترسیم چهره ای مظلوم از ایشان ضروری است.
مستفاد از ادله ذکر شده، اثبات این نکته است که بیان مظلومیت یا ترسیم چهره ای مظلوم از اهل بیت (ع) علی الخصوص امام حسین (ع) به معنای دوم آن[۱۲] از طرف شرع مقدس پذیرفته شده، بلکه لازم است، ولی ترسیم چهره ای مظلوم از امام حسین (ع) به معنای اول[۱۳] آن، که در برخی از مجالس عمداً یا سهواً اتفاق می افتد، مسلماَ بدعت و حرام است.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] نک: مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۲۵، ص ۷، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، ۱۴۰۴ هـ ق؛ دوانى، على، مهدى موعود، ترجمه، ج ۱۳، بحارالانوار، ص ۱۲۳۷، ، چاپ بیست و هشتم، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۸ ش.
[۲] الصدوق، الأمالی ، ص ۱۱۵٫
[۳] در بسیاری از زیارت‌نامه‌ها، دعاها و احادیث این اطلاق و کاربرد وجود دارد.
[۴] “مَن قُتِل‌َ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّه‌ِ سُلْطاناً”.
[۵] فردی از امام صادق از تفسیر آیه ۳۳ از سوره اسراء پرسید، حضرت فرمود: مراد امام حسین است که مظلومانه کشته شد و ما اولیای او هستیم و قائم ما به هنگام ظهور به خون خواهی حضرت قیام خواهد کرد. بحارالأنوار، ج ۴۴، ص ۲۱۸؛ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۹۰، چاپخانه علمیه.
[۶] نهج البلاغه، خطبه ۳، ص ۴۸، منشورات دار الهحره، قم..
[۷] مانند: شهادت فرزندان، برادران، یاران و تحمل تشنگی خود و اهل حرم و … .
[۸] مانند: هتک حرمت اردوگاه اهل بیت ایشان، بی احترامی به سر آن حضرت و خاندانش در کوفه و شام و … .
[۹] امام رضا (ع) با اشاره به این مصائب می فرمایند: “محرم ماهى است که اهل جاهلیت در آن ماه جنگ و خونریزى را حرام مىدانستند ولى دشمنان در آن ماه خون ما را ریختند، حرمت ما را شکستند، زنان و فرزندان ما را به اسارت گرفتند”؛ بحارالأنوار، ج ۴۴، ص ۲۸۳، باب ۳۴، ثواب البکاء على مصیبته، ح ۱۷.
[۱۰] انصارى محلاتى، محمد رضا، ثواب الاعمال، ترجمه، انصارى، ص ۱۶۳، چاپ اول، نشر نسیم کوثر، قم،۱۳۸۲ ش.
[۱۱] نک: نجفى، محمد جواد، زندگانى حضرت امام حسین (ع)، ص ۷۴، چاپ سوم، نشر اسلامیه، تهران، ۱۳۶۴ ش.
[۱۲] مظلومیتی که در آن امام را ضعیف نشان نمی دهند، بلکه برای بیان مصائب وارده بر ایشان مجبور هستند ظلم های دشمنان را نسبت به آن امام همام و اهل بیتش ذکر کنند.
[۱۳] مظلومیتی که در آن امام را ضعیف و ستم پذیر جلوه می دهند و او را از مقام اتصال به قدرت لا یتناهی پروردگار جدا می کنند.
منبع: اسلام کوئست
