پرسش :
آيا كتاب‌هايي مثل گنج‌هاي معنوي و ... تمام روايات آمده در آن قابل قبول علماي دين است؟
پاسخ :
همان گونه كه مي‌دانيد استخراج و استنباط معارف و احكام اسلامي از سه منبع عظيم، قرآن، سنّت، (احاديث و روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ ) و عقل استفاده مي‌شود.[1] از اين ميان قرآن سند متقن و محكمي است كه بدون كم و كاست و به همين صورت فعلي از طرف پروردگار عالم به ما رسيده است، چرا كه قرآن به عنوان معجزه‌اي الهي و با وعدة الهي كه در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندي محافظت مي‌شود.[2]
امّا اين وعده در مورد روايات وجود ندارد و در كتب حديثي، احاديثي كه به دروغ به معصومين ـ عليهم السّلام ـ نسبت داده شده نيز وجود دارد.[3]به همين خاطر در ميان مسلمانان علومي كه در شناخت احاديث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داريه و ... به وجود آمده است.[4]
امّا بايد به اين نكته توجّه داشت كه رعايت قوانين اين علوم در مواردي ضرورت دارد كه بخواهيم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادي استدلال كرده و يا به وسيلة آنها پي به احكام شرعي ببريم.[5] اما در غير اين دو مورد اين چنين دقتي براي تشخيص احاديث لازم نيست. مثلاً مواردي كه احاديثي در رابطه با ثواب بعضي اعمال و يا ادعيه و اذكار وارد شده است. در اين گونه موارد مي‌توان با استناد به ادله‌ي تسامح در ادله‌ي سنن به مضمون آنها عمل كرد. با اميد رسيدن به ثواب آنها كه در روايت بيان شده است. اين چنين شخصي (كه طبق روايت عمل كرده) هر چند در واقع آن روايت از معصوم ـ عليه السّلام ـ هم نقل نشده باشد، خداي منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6]
در اين رابطه از امام صادق ـ عليه السّلام ـ حديثي نقل شده است كه ايشان فرمودند: اگر از طرف پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي عمل كردن يك عمل (دعا، نماز و ...) ثوابي (طبق روايات) آمده و نقل شده باشد و شخصي آن را انجام دهد به اميد رسيدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسيد، هر چند آن روايت از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل نشده باشد.[7]از ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ در مضمون اين روايت، روايات ديگري نيز نقل شده است.[8]
با اين توضيحات بايد گفت: كتاب‌هايي همچون گنجينة معنوي و ... كه از منابع گوناگون استفاده كرده و در مورد اعتقادات و بيان احكام نيست، بلكه كتابي است مشتمل بر ذكر ثواب بعضي ادعيه و نمازها و ... [9] تا وقتي كه جعلي بودن مطالب آن ثابت نشده باشد مي‌توان به مضمون آنها عمل كرد و اميد ثواب آنها را از خداي متعال داشت.
و امّا اينكه از علماء كسي راجع به اعتبار آن مطلبي نوشته باشد يا نه؟ بايد گفت:
از آنجا كه اين كتاب از كتاب‌هايي است كه اخيراً نوشته شده است، روايات آن از منابع و كتب حديثي مختلف مي‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روايات عقيدة خود را بيان كرده‌اند، و طبق بيان قبلي كه گفتيم اين چنين احاديثي براي اميد ثواب قابل عمل مي‌باشند، فلذا مي‌توان ادّعا كرد، علماء هم احتمالاً عمل كردن به اين گونه كتب را بي‌اشكال بدانند. البته عمل به آنچه در اين كتب و خصوصاً كتب شريف مفاتيح الجنان وارد شده است؛ اثرات زياد ديگري نيز دارد كه يكي از آنها ايجاد روحية اميد و نشاط و ... است.
نتيجه: اعتبار كتاب گنجينة معنوي و كتبي از اين دست كه در اعتقادات و احكام نيستند، به اين معني است كه عمل به مضمون روايات و احاديث موجود در كتاب به اميد ثواب و اين كه مطلوب پروردگار باشد عمل كردن بدان‌ها جايز است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مصباح المنير (در دعا و ...)، آيت الله مشكيني، (مقدمة كتاب).
[1] . ر.ك: علي نقي الحيدري، اصول الاستنباط، دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1376، ص 287.
[2] . ر.ك: طباطبايي، قرآن در اسلام، دارالكتب الاسلاميه، 1353 ش، ص 18 الي 21.
[3] . ر.ك: نصيري، علي، علم حديث، انتشارات نصايح، چاپ اول، 1381، ص 88 الي 93.
[4] . ر.ك: علم حديث، همان، ص 23 و 24.
[5] . ر.ك: انصاري، مرتضي، فرائد الاصول، مجمع الفكر الاسلامي، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153.
[6] . همان، ص 154 الي 158.
[7] . ر.ك: عاملي، حر، وسائل الشيعه، دار احياء التراث العربي، 1391 ق، ج1، ص 60.
[8] . ر.ك: کليني، كافي، ج2، ص 87؛ عدّة الداعي، ص 12.
[9] . ر.ك: کريمي، رضا، گنجينه معنوي، انتشارات نسيم حيات.
همان گونه كه مي‌دانيد استخراج و استنباط معارف و احكام اسلامي از سه منبع عظيم، قرآن، سنّت، (احاديث و روايات معصومين ـ عليهم السّلام ـ ) و عقل استفاده مي‌شود.[1] از اين ميان قرآن سند متقن و محكمي است كه بدون كم و كاست و به همين صورت فعلي از طرف پروردگار عالم به ما رسيده است، چرا كه قرآن به عنوان معجزه‌اي الهي و با وعدة الهي كه در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندي محافظت مي‌شود.[2]
امّا اين وعده در مورد روايات وجود ندارد و در كتب حديثي، احاديثي كه به دروغ به معصومين ـ عليهم السّلام ـ نسبت داده شده نيز وجود دارد.[3]به همين خاطر در ميان مسلمانان علومي كه در شناخت احاديث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داريه و ... به وجود آمده است.[4]
امّا بايد به اين نكته توجّه داشت كه رعايت قوانين اين علوم در مواردي ضرورت دارد كه بخواهيم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادي استدلال كرده و يا به وسيلة آنها پي به احكام شرعي ببريم.[5] اما در غير اين دو مورد اين چنين دقتي براي تشخيص احاديث لازم نيست. مثلاً مواردي كه احاديثي در رابطه با ثواب بعضي اعمال و يا ادعيه و اذكار وارد شده است. در اين گونه موارد مي‌توان با استناد به ادله‌ي تسامح در ادله‌ي سنن به مضمون آنها عمل كرد. با اميد رسيدن به ثواب آنها كه در روايت بيان شده است. اين چنين شخصي (كه طبق روايت عمل كرده) هر چند در واقع آن روايت از معصوم ـ عليه السّلام ـ هم نقل نشده باشد، خداي منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6]
در اين رابطه از امام صادق ـ عليه السّلام ـ حديثي نقل شده است كه ايشان فرمودند: اگر از طرف پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي عمل كردن يك عمل (دعا، نماز و ...) ثوابي (طبق روايات) آمده و نقل شده باشد و شخصي آن را انجام دهد به اميد رسيدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسيد، هر چند آن روايت از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل نشده باشد.[7]از ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ در مضمون اين روايت، روايات ديگري نيز نقل شده است.[8]
با اين توضيحات بايد گفت: كتاب‌هايي همچون گنجينة معنوي و ... كه از منابع گوناگون استفاده كرده و در مورد اعتقادات و بيان احكام نيست، بلكه كتابي است مشتمل بر ذكر ثواب بعضي ادعيه و نمازها و ... [9] تا وقتي كه جعلي بودن مطالب آن ثابت نشده باشد مي‌توان به مضمون آنها عمل كرد و اميد ثواب آنها را از خداي متعال داشت.
و امّا اينكه از علماء كسي راجع به اعتبار آن مطلبي نوشته باشد يا نه؟ بايد گفت:
از آنجا كه اين كتاب از كتاب‌هايي است كه اخيراً نوشته شده است، روايات آن از منابع و كتب حديثي مختلف مي‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روايات عقيدة خود را بيان كرده‌اند، و طبق بيان قبلي كه گفتيم اين چنين احاديثي براي اميد ثواب قابل عمل مي‌باشند، فلذا مي‌توان ادّعا كرد، علماء هم احتمالاً عمل كردن به اين گونه كتب را بي‌اشكال بدانند. البته عمل به آنچه در اين كتب و خصوصاً كتب شريف مفاتيح الجنان وارد شده است؛ اثرات زياد ديگري نيز دارد كه يكي از آنها ايجاد روحية اميد و نشاط و ... است.
نتيجه: اعتبار كتاب گنجينة معنوي و كتبي از اين دست كه در اعتقادات و احكام نيستند، به اين معني است كه عمل به مضمون روايات و احاديث موجود در كتاب به اميد ثواب و اين كه مطلوب پروردگار باشد عمل كردن بدان‌ها جايز است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مصباح المنير (در دعا و ...)، آيت الله مشكيني، (مقدمة كتاب).
[1] . ر.ك: علي نقي الحيدري، اصول الاستنباط، دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1376، ص 287.
[2] . ر.ك: طباطبايي، قرآن در اسلام، دارالكتب الاسلاميه، 1353 ش، ص 18 الي 21.
[3] . ر.ك: نصيري، علي، علم حديث، انتشارات نصايح، چاپ اول، 1381، ص 88 الي 93.
[4] . ر.ك: علم حديث، همان، ص 23 و 24.
[5] . ر.ك: انصاري، مرتضي، فرائد الاصول، مجمع الفكر الاسلامي، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153.
[6] . همان، ص 154 الي 158.
[7] . ر.ك: عاملي، حر، وسائل الشيعه، دار احياء التراث العربي، 1391 ق، ج1، ص 60.
[8] . ر.ك: کليني، كافي، ج2، ص 87؛ عدّة الداعي، ص 12.
[9] . ر.ك: کريمي، رضا، گنجينه معنوي، انتشارات نسيم حيات.
