پرسش :
چه عواملي باعث افزايش و كاهش روزي در يك خانه مي شود لطفاً توضيح دهيد؟
پاسخ :
انسان كه در اين سيارة زمين زندگي مي كند وجه امتياز او نسبت به ديگر موجودات اين كره قوة عاقله و عقل و انديشة اوست و او با انديشيدن در مي يابد كه اصل وجودي براي بقاء كافي نيست بلكه در بقاي خود ناگزير به استمداد از امور ديگر همچون خوردن آشاميدن، پوشيدن ها و مسكن و غير نيازمند است و اين مايه هاي بقاء همان رزق است.[1] البته رزق در لغت به معناي عطاء دائمي آمده است و بايد گفت كه كلمه رزق فقط مختص به ماديات نمي شود بلكه رزق اعم است از ماديات و معنويات كمااينكه در دعاهاي موجود است مثلاً: اللهم الرزقنا توفيق اطاعه؛ خدا توفيق اطاعت خود را روزي من گردان، و معنويات نيز اعم است از دنيوي و اخروي كما اينكه در قرآن به نبوت نيز رزق اطلاق شده است.[2]
اصلي ترين عامل در كسب روزي براي انسان تلاش و كوشش همت خود اوست چرا كه ليس للإنسان إلا ما سعي[3] براي انسان هيچ چيز نيست مگر آنچه كه كوشيده و به دست آورده يعني اگر تلاش نمود و حركت كرد خداوند نيز در دامان او بركت مي نهد و اگر سستي كرد چيزي جز تنگدستي نصيب خود نكرده است و خداوند در جاي ديگر مي فرمايد: هر كس بر وفق كوشش و تلاش جزا مي يابد.[4] و در اين رهگذر هر كس كمر همت بست و به دنبال كسب روزي رفت چه مادي و چه معنوي سود جست و هر كسي تنبلي كرد جز زيان افسون براي خود فراهم نكرده است و در عين اين تلاش براي كسب روزي از معصومين سفارش شده كه حتي نبايد غم روزي فردا بخوريم رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: لا تهتم برزق غد فان كل غديأتي برزقه؛[5] خود را به زحمت نينداز براي رزق فردا كه هر روز روزي آن روز به همراهش مي رسد.
يكي ديگر از عوامل زيادتي روزي كه در روايات به آن بسيار سفارش شده است تجارت است مثلاً در كتاب شريف وسائل الشيعه فصلي از احاديث آمده است كه فقط ما را تشويق به توليد و تجارت مي كند كه ما از باب نمونه چند مورد را ذكر مي كنيم در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است: تسعه أعشار الرزق في التجارة؛ نُه دهم از رزق در تجارت است.[6] و حتي اين تشويق به جايي رسيده كه معصومين آن را سبب زيادي عقل مي دانند در حديثي از امام صادق آمده است كه: تجارت عقل را زياد مي كند.[7] و در مقابل احاديثي نيز آمده اند كه دلالت بر كراهت ترك تجارت مي كند.
ديگر از عواملي كه سبب ازدياد روزي مي شود توكل به خداوند است در تمامي امور زندگي خصوصاً در رزق و روزي چرا كه خداوند موجودي را كه آفريد و به آن احسن خالقين گفت و او را خليفه در روي زمين قرار داد هرگز از ياد نمي برد همانطور كه روزي پرندگان آسمان و جنبندگان كوچك زير زمين را از ياد نمي برد. و ما نيز در مقابل وظيفه داريم ياد او را از خاطر دور نكنيم كه تنها روزي دهندة ما خداوند است نه كسي ديگري، از حضرت رسول نقل شده است كه فرمودند: لوانكم تتوكلون علي الله حق توكله لرزقكم كما يرزق الطير...[8] هر كس از شما توكل كند به خداوند به گونه اي كه حق توكل را ادا كند خداوند روزي شما را خواهد داد كما اينكه روزي پرندگان در آسمان را خواهد داد. و حضرت علي ـ عليه السلام ـ نيز در اين باره مي فرمايد: من توكل علي الله سبحانه كفي و استغني هر كس توكل كند به خداوند تعالي او را كافي است و خداوند او را بي نياز از هر چيز ديگري كند.
قناعت و ميانه روي در اقتصاد و معيشت خانواده نيز نزديكي از اسباب جلب روزي است يعني نه افراط نه تفريط در اين باره نيز احاديث بسياري موجود مي باشد حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: كن قنعا تكن غنياً[9] يعني قانع باش تا بي نياز شوي از دست درازي و استمداد طلبيدن از غير خداوند و حضرت در جاي ديگر مي فرمايد: هيچ گنجي مانند قناعت نيست.[10]
ديگر از عواملي كه باعث ازدياد روزي مي شود شكر نعمت است چرا كه شكر نعمت نعمتت افزون كند و كفر نعمت و ناشكري از كفت بيرون كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين باره مي فرمايد: شكر نعمة يضاعفها و يزيدها؛[11] در اين مورد نيازي به توضيح بيشتر نيست چرا كه امري فطري است و ديگر از عوامل جلب روزي خداوند صدقه و قرض دادن است گذشته از آثار ديگري كه دارد خداوند خود ضامن برگشت عوض آن شده است كما اينكه در يكي از آيات مي فرمايد: .... و ما انفقتم من شي فهو يخلفه و هو خير الرازقين[12] هر چه در راه خداوند انفاق كنيد به شما عوض مي بخشد و او بهترين روزي دهندگان است و در جاي ديگري مي فرمايند: آن كيست كه به خداوند قرض نيكو دهد تا خداوند بر او چندين برابر برگرداند و پاداشي با لطف و كرامت به او عطا كند.[13] حضرت علي ـ عليه السلام ـ نيز در اين باره مي فرمايند: استنزلوا الرزق بالصدقه...[14] و در ادامة اين حديث مي فرمايد: كسي كه به گرفتن عوض يقين و باور داشته باشد در بخشيدن سخي و جوانمرد است. ازدواج نيز بنابر قول پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ يكي ديگر از عواملي است كه مي توان به وسيلة آن از خداوند روزي طلبيد حضرت مي فرمايند: استنزلوا الرزق باالنكاح؛ به وسيله ازدواج از خداوند روزي بخواهيد.[15] و نيز از عواملي كه موجب فقر و تنگذستي مي شود اسراف و احتكار است حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين باره مي فرمايند: سبب الفقر الأسراف؛[16] باعث فقر و تنگدستي اسراف است و دربارة احتكار كننده مي فرمايد: المحتكر محروم مِن نعمه: احتكار كننده از نعمت محروم است.
عواملي كه موجب جلب روزي مي شوند را مي توان به چند دسته تقسيم كرد گروهي از آنها عملي بودند مانند تجارت قناعت و... و گروهي از آنها به صورت ذكر دعا نماز و يا مناجات است كه در كتب ادعيه براي طلب روزي و اسباب فقر وارد شده است كه در اينجا مجالي براي ذكر تمام آنها نمي باشد و ما براي نمونه چند مورد از آنها را بصورت فهرست وار كه فرصتي براي ذكر منبع آنها هم نيست ذكر مي كنيم خواجه نصير طوسي در كتاب خود به نقل از كتاب آداب المتعلمين اثر زر نوجي مي گويد: زياد گفتن لا حول و لا قوة الا بالله و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد ـ عليهم السلام ـ روزي را زياد مي كند.[17] و خواجه نصير در همان كتاب خود از كتاب عدة الداعي اثر ابن فهد حلي نقل مي كند كه حضرت صادق ـ عليه السلام ـ اين دعا را براي طلب روزي فرموده اند: يا الله يا الله يا الله اسئلك به حق من حقه عليك عظيم أن تصلي علي محمد و آل محمد و أن تزرقني العمل بما علمتني من معرفته حقك و أن تبسط علي ما خظرت من رزقك.[18]
و در مورد نماز براي طلب روزي: روايت است كه مردي نزد رسول خدا آمد و گفت يا رسول الله صاحب عيالم و قرض و وام دارم و حالم سخت است دعايي به من ياد دهيد تا به وسيلة آن طلب روزي كنم از خداوند حضرت فرمودند وضوي كاملي بگير و دو ركعت نماز بخوان پس ركوع و سجود آن را تمام به جا آور و سپس بگو يا ماجد يا واحد يا كريم الوجه إليك بمحمد نبيّ الرحمه... ادامة اين دعا در كتاب مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي موجود است. حال به صورت فهرست وار اسبابي كه باعث ازدياد روزي و فقر مي شود را بيان مي كنيم. عوامل زيادي روزي: دعا، دعا براي پدر و مادر سحر خيزي، دوري از فحشاء، روبيدن درب خانه، شستن ظرفها، صلة ارحام، شستن دست پيش از غذا و بعد از غذا، روشن كردن چراغ پيش از غروب آفتاب، خوردن ريزه هاي طعام كنار سفره، شانه كردن موي، گرفتن ناخن و شارب روز جمعه انگشتر عقيق و فيروزه و ياقوت در دست كردن، دعا براي مؤمن در خلوت، خواندن آية الكرسي، سلام كردن قل هو الله احد خواندن بعد از داخل شدن به خانه خواندن سورة واقعه در شب پيش از خواب و.. و عواملي كه باعث فقر مي شود: انجام گناهان خصوصاً دروغگويي، اظهار فقر در حالي كه فقير نيست، خوابيدن بين مغرب و عشا و بعد از اذان صبح تا طلوع آفتاب، عاق والدين، شانه كردن موي در حال ايستاده، جاروب كردن خانه در شب، برطرف نكردن تار عنكبوت از خانه، ناشسته گذاشتن ظرفهاي كثيف در منزل و... كه مواردش بسيار است.
در پايان قسمتي از خطبة حضرت علي ـ عليه السلام ـ كه دربارة روزي فرموده اند نقل مي كنيم: روزي ها را مقدر كرد برخي اندك و برخي فراوان دسته اي در تنگي و دسته اي در زندگاني فراخ و آسان، قسمتي كرد به عدالت تا آن را كه خواهد بيازمايد در زندگاني آسان يا دشوار و بيازمايد سپاس و شكيبايي را در توانگر وفادار.
-------------------------------------
[1] . شرح مناجات شعبانيه محمد گيلاني، نشر سايه چاپ، 73، ص 88.
[2] . سيد اكبر قرشي «قاموس القرآن» دارالكتب الاسلاميه، سال 1361، ص 81.
[3] . نجم، 53/39.
[4] . طه 20 -15.
[5] . حكم الظاهره، ص 470 نشر سازمان تبليغات، 72 علي رضا صابري يزدي.
[6] . وسائل الشيعه، ج17، ح 21845، ص 7، مؤسسة آل البيت.
[7] . وسائل ح2185 ج17.
[8] . حكم الظاهر ص470 ح 4678.
[9] . حكم الظاهره، ص478 ح4732.
[10] . حكم الظاهره، ص 479 ح 4739.
[11] . همان ص 475 ح 4711.
[12] . سبا 39.
[13] . حديد12.
[14] . مقدمه اي بر خدمات اجتماعي محمد زاهدي اصل انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي سال 70 ص 76ـ 75.
[15] . نهج الفصاحه، ص 92.
[16] . حكم الظاهره، ص 492، ح 4829.
[17] . شيوة دين پژوهي، نويسندة خواجه نصير طوسي، ترجمه باقر غباري، انتشارات بدر سال 73، ص 124.
[18] . قسمتي از خطبة 91 ص 83 و 82 ترجمه شهيدي چاپ 76 انتشارات علمي فرهنگي.
( اندیشه قم )
انسان كه در اين سيارة زمين زندگي مي كند وجه امتياز او نسبت به ديگر موجودات اين كره قوة عاقله و عقل و انديشة اوست و او با انديشيدن در مي يابد كه اصل وجودي براي بقاء كافي نيست بلكه در بقاي خود ناگزير به استمداد از امور ديگر همچون خوردن آشاميدن، پوشيدن ها و مسكن و غير نيازمند است و اين مايه هاي بقاء همان رزق است.[1] البته رزق در لغت به معناي عطاء دائمي آمده است و بايد گفت كه كلمه رزق فقط مختص به ماديات نمي شود بلكه رزق اعم است از ماديات و معنويات كمااينكه در دعاهاي موجود است مثلاً: اللهم الرزقنا توفيق اطاعه؛ خدا توفيق اطاعت خود را روزي من گردان، و معنويات نيز اعم است از دنيوي و اخروي كما اينكه در قرآن به نبوت نيز رزق اطلاق شده است.[2]
اصلي ترين عامل در كسب روزي براي انسان تلاش و كوشش همت خود اوست چرا كه ليس للإنسان إلا ما سعي[3] براي انسان هيچ چيز نيست مگر آنچه كه كوشيده و به دست آورده يعني اگر تلاش نمود و حركت كرد خداوند نيز در دامان او بركت مي نهد و اگر سستي كرد چيزي جز تنگدستي نصيب خود نكرده است و خداوند در جاي ديگر مي فرمايد: هر كس بر وفق كوشش و تلاش جزا مي يابد.[4] و در اين رهگذر هر كس كمر همت بست و به دنبال كسب روزي رفت چه مادي و چه معنوي سود جست و هر كسي تنبلي كرد جز زيان افسون براي خود فراهم نكرده است و در عين اين تلاش براي كسب روزي از معصومين سفارش شده كه حتي نبايد غم روزي فردا بخوريم رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: لا تهتم برزق غد فان كل غديأتي برزقه؛[5] خود را به زحمت نينداز براي رزق فردا كه هر روز روزي آن روز به همراهش مي رسد.
يكي ديگر از عوامل زيادتي روزي كه در روايات به آن بسيار سفارش شده است تجارت است مثلاً در كتاب شريف وسائل الشيعه فصلي از احاديث آمده است كه فقط ما را تشويق به توليد و تجارت مي كند كه ما از باب نمونه چند مورد را ذكر مي كنيم در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است: تسعه أعشار الرزق في التجارة؛ نُه دهم از رزق در تجارت است.[6] و حتي اين تشويق به جايي رسيده كه معصومين آن را سبب زيادي عقل مي دانند در حديثي از امام صادق آمده است كه: تجارت عقل را زياد مي كند.[7] و در مقابل احاديثي نيز آمده اند كه دلالت بر كراهت ترك تجارت مي كند.
ديگر از عواملي كه سبب ازدياد روزي مي شود توكل به خداوند است در تمامي امور زندگي خصوصاً در رزق و روزي چرا كه خداوند موجودي را كه آفريد و به آن احسن خالقين گفت و او را خليفه در روي زمين قرار داد هرگز از ياد نمي برد همانطور كه روزي پرندگان آسمان و جنبندگان كوچك زير زمين را از ياد نمي برد. و ما نيز در مقابل وظيفه داريم ياد او را از خاطر دور نكنيم كه تنها روزي دهندة ما خداوند است نه كسي ديگري، از حضرت رسول نقل شده است كه فرمودند: لوانكم تتوكلون علي الله حق توكله لرزقكم كما يرزق الطير...[8] هر كس از شما توكل كند به خداوند به گونه اي كه حق توكل را ادا كند خداوند روزي شما را خواهد داد كما اينكه روزي پرندگان در آسمان را خواهد داد. و حضرت علي ـ عليه السلام ـ نيز در اين باره مي فرمايد: من توكل علي الله سبحانه كفي و استغني هر كس توكل كند به خداوند تعالي او را كافي است و خداوند او را بي نياز از هر چيز ديگري كند.
قناعت و ميانه روي در اقتصاد و معيشت خانواده نيز نزديكي از اسباب جلب روزي است يعني نه افراط نه تفريط در اين باره نيز احاديث بسياري موجود مي باشد حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: كن قنعا تكن غنياً[9] يعني قانع باش تا بي نياز شوي از دست درازي و استمداد طلبيدن از غير خداوند و حضرت در جاي ديگر مي فرمايد: هيچ گنجي مانند قناعت نيست.[10]
ديگر از عواملي كه باعث ازدياد روزي مي شود شكر نعمت است چرا كه شكر نعمت نعمتت افزون كند و كفر نعمت و ناشكري از كفت بيرون كند حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين باره مي فرمايد: شكر نعمة يضاعفها و يزيدها؛[11] در اين مورد نيازي به توضيح بيشتر نيست چرا كه امري فطري است و ديگر از عوامل جلب روزي خداوند صدقه و قرض دادن است گذشته از آثار ديگري كه دارد خداوند خود ضامن برگشت عوض آن شده است كما اينكه در يكي از آيات مي فرمايد: .... و ما انفقتم من شي فهو يخلفه و هو خير الرازقين[12] هر چه در راه خداوند انفاق كنيد به شما عوض مي بخشد و او بهترين روزي دهندگان است و در جاي ديگري مي فرمايند: آن كيست كه به خداوند قرض نيكو دهد تا خداوند بر او چندين برابر برگرداند و پاداشي با لطف و كرامت به او عطا كند.[13] حضرت علي ـ عليه السلام ـ نيز در اين باره مي فرمايند: استنزلوا الرزق بالصدقه...[14] و در ادامة اين حديث مي فرمايد: كسي كه به گرفتن عوض يقين و باور داشته باشد در بخشيدن سخي و جوانمرد است. ازدواج نيز بنابر قول پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ يكي ديگر از عواملي است كه مي توان به وسيلة آن از خداوند روزي طلبيد حضرت مي فرمايند: استنزلوا الرزق باالنكاح؛ به وسيله ازدواج از خداوند روزي بخواهيد.[15] و نيز از عواملي كه موجب فقر و تنگذستي مي شود اسراف و احتكار است حضرت علي ـ عليه السلام ـ در اين باره مي فرمايند: سبب الفقر الأسراف؛[16] باعث فقر و تنگدستي اسراف است و دربارة احتكار كننده مي فرمايد: المحتكر محروم مِن نعمه: احتكار كننده از نعمت محروم است.
عواملي كه موجب جلب روزي مي شوند را مي توان به چند دسته تقسيم كرد گروهي از آنها عملي بودند مانند تجارت قناعت و... و گروهي از آنها به صورت ذكر دعا نماز و يا مناجات است كه در كتب ادعيه براي طلب روزي و اسباب فقر وارد شده است كه در اينجا مجالي براي ذكر تمام آنها نمي باشد و ما براي نمونه چند مورد از آنها را بصورت فهرست وار كه فرصتي براي ذكر منبع آنها هم نيست ذكر مي كنيم خواجه نصير طوسي در كتاب خود به نقل از كتاب آداب المتعلمين اثر زر نوجي مي گويد: زياد گفتن لا حول و لا قوة الا بالله و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد ـ عليهم السلام ـ روزي را زياد مي كند.[17] و خواجه نصير در همان كتاب خود از كتاب عدة الداعي اثر ابن فهد حلي نقل مي كند كه حضرت صادق ـ عليه السلام ـ اين دعا را براي طلب روزي فرموده اند: يا الله يا الله يا الله اسئلك به حق من حقه عليك عظيم أن تصلي علي محمد و آل محمد و أن تزرقني العمل بما علمتني من معرفته حقك و أن تبسط علي ما خظرت من رزقك.[18]
و در مورد نماز براي طلب روزي: روايت است كه مردي نزد رسول خدا آمد و گفت يا رسول الله صاحب عيالم و قرض و وام دارم و حالم سخت است دعايي به من ياد دهيد تا به وسيلة آن طلب روزي كنم از خداوند حضرت فرمودند وضوي كاملي بگير و دو ركعت نماز بخوان پس ركوع و سجود آن را تمام به جا آور و سپس بگو يا ماجد يا واحد يا كريم الوجه إليك بمحمد نبيّ الرحمه... ادامة اين دعا در كتاب مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي موجود است. حال به صورت فهرست وار اسبابي كه باعث ازدياد روزي و فقر مي شود را بيان مي كنيم. عوامل زيادي روزي: دعا، دعا براي پدر و مادر سحر خيزي، دوري از فحشاء، روبيدن درب خانه، شستن ظرفها، صلة ارحام، شستن دست پيش از غذا و بعد از غذا، روشن كردن چراغ پيش از غروب آفتاب، خوردن ريزه هاي طعام كنار سفره، شانه كردن موي، گرفتن ناخن و شارب روز جمعه انگشتر عقيق و فيروزه و ياقوت در دست كردن، دعا براي مؤمن در خلوت، خواندن آية الكرسي، سلام كردن قل هو الله احد خواندن بعد از داخل شدن به خانه خواندن سورة واقعه در شب پيش از خواب و.. و عواملي كه باعث فقر مي شود: انجام گناهان خصوصاً دروغگويي، اظهار فقر در حالي كه فقير نيست، خوابيدن بين مغرب و عشا و بعد از اذان صبح تا طلوع آفتاب، عاق والدين، شانه كردن موي در حال ايستاده، جاروب كردن خانه در شب، برطرف نكردن تار عنكبوت از خانه، ناشسته گذاشتن ظرفهاي كثيف در منزل و... كه مواردش بسيار است.
در پايان قسمتي از خطبة حضرت علي ـ عليه السلام ـ كه دربارة روزي فرموده اند نقل مي كنيم: روزي ها را مقدر كرد برخي اندك و برخي فراوان دسته اي در تنگي و دسته اي در زندگاني فراخ و آسان، قسمتي كرد به عدالت تا آن را كه خواهد بيازمايد در زندگاني آسان يا دشوار و بيازمايد سپاس و شكيبايي را در توانگر وفادار.
-------------------------------------
[1] . شرح مناجات شعبانيه محمد گيلاني، نشر سايه چاپ، 73، ص 88.
[2] . سيد اكبر قرشي «قاموس القرآن» دارالكتب الاسلاميه، سال 1361، ص 81.
[3] . نجم، 53/39.
[4] . طه 20 -15.
[5] . حكم الظاهره، ص 470 نشر سازمان تبليغات، 72 علي رضا صابري يزدي.
[6] . وسائل الشيعه، ج17، ح 21845، ص 7، مؤسسة آل البيت.
[7] . وسائل ح2185 ج17.
[8] . حكم الظاهر ص470 ح 4678.
[9] . حكم الظاهره، ص478 ح4732.
[10] . حكم الظاهره، ص 479 ح 4739.
[11] . همان ص 475 ح 4711.
[12] . سبا 39.
[13] . حديد12.
[14] . مقدمه اي بر خدمات اجتماعي محمد زاهدي اصل انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي سال 70 ص 76ـ 75.
[15] . نهج الفصاحه، ص 92.
[16] . حكم الظاهره، ص 492، ح 4829.
[17] . شيوة دين پژوهي، نويسندة خواجه نصير طوسي، ترجمه باقر غباري، انتشارات بدر سال 73، ص 124.
[18] . قسمتي از خطبة 91 ص 83 و 82 ترجمه شهيدي چاپ 76 انتشارات علمي فرهنگي.
( اندیشه قم )
