پرسش :
مدت اقامت پيامبر در شعب ابي طالب چند سال بود و سن اميرمومنان علي ـ عليه السّلام ـ چقدر بود و چه احكامي بر مسلمانان در آنها واجب شد؟
پاسخ :
مقاومت خيره كننده واعجاب آور مسلمين در مقابل تمام فشارهاي مشركان مكه و رشد فزايندة اسلام در ميان غالب طبقات اجتماعي ام القري، خصوصاً در ميان طبقات دردمند و محروم و تحت ستم، مشركان مكه را بار ديگر به انديشه قتل پيامبر اسلام(ص) افكند، امّا باز هم ابوطالب، به مدافعة جدي برخاست و تمامي مسلمين و بني هاشم جز ابولهب، در همگامي با ابوطالب در دفاع از محمد بن عبدالله ـ صلّي الله عليه و آله ـ پاي فشردند. درست به همين دليل اشراف مكه، بار ديگر قتل محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به فرصتي ديگر موكول كردند.[1]
مصمم شدند تا از طريق وارد ساختن فشارهاي اقتصادي و اجتماعي، بني هاشم را به تسليم وادارند.
حاصل اين تصميم نوشتن پيمان نامة ترك معاملات و مراودات اقتصادي و اجتماعي با بني هاشم بود. به موجب اين پيمان نامة ي قريش، تا وقتي كه بني هاشم محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ را براي قتل به مكيان واگذار نميكرد، احدي حق داد و ستد و ازدواج با ايشان را نداشت.
متعاقب امضاي پيمان نامه و در شرايطي كه احتمال خطر براي پيامبر وجود داشت، پيامبر(ص)، بني هاشم و بني عبدالمطلب، را در شب اول سال هفتم بعثت[2] از مكه به شعب ابيطالب منتقل كردند.
مدت توقف در شعب به اختلاف از دوسال تا چهار سال و بنا به قول مشهور سه سال به درازا كشيد.[3]
بديهي است پيامبر(ص)، در طول اين دوره ارتباط بسيار نزديك با حاضران در شعب، اين امكان را پيدا كرد كه در يك پيوند دائمي محتواي بعثت خويش را با بني هاشم، و مسلمانان در ميان نهاده و به تبليغ مشركين حاضر در شعب و نيز تعميق باور و عقايد مسلمين استقرار يافته در آنجا مبادرت كند.
پيامبر هرگز چنين فرصت مطلوبي را در مكه بدتس نياورده بود و شركان قريش با اتخاذ سياست نسنجيدي خود اين فرصت گرانبها را براي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فراهم كردند.
درست است كه فشارهاي اقتصادي و عاطفي در شعب طاقت فرسا بود، امّا دست كم مسلمانان محاصره شده بايد در يك جامعة كوچك، آمادگيهاي عملي فزونتر را براي رسيدن به هدفهاي دشوارتر پيدا ميكردند .
آري به حماسة مقاومت و مباني آن همه ايستادگي، جز در پرتو شناخت و ايماني كه محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ در انديشه و جان آنان پديد آورد قابل درك نيست و او آن شناخت را در گفتگوهاي شش ساله و آن ايمان را در پرتو دريافتهاي شبانه آفريد. رياضتهايي كه دستور قرآن[4] بود و روح مسلمين را در محراب عبادت با جان جهان پيوند ميداد. محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ تنها، خرد مسلمين را دگرگون نكرد، بلكه او روح آنان را در چشمههاي زلال عبادت، كه در خلوت شبها فزونتر از غوغاي روز جاري بودند، شستشو داد و به همين دليل هم بود كه وقتي عقل مآل انديش در زير شكنجهها به تزلزل ميافتاد، روح راه يافته، مددكار عقل ميشد و ايمان پايدار ميماند. آري، سه سال زندگي مستمر مسلمين و مشركين بني هاشم جز يقين بر بعثت پيامبر و ايمان به سلامت انديشه و روح وي نيافريد و شناخت آنان را به نهايت كمال رسانيد و آنها با آمادگي كامل از اين مرحله به مرحله ي بعدي وارد شدند.
پس در اين دورة حضور سه ساله پيامبر در شعب اگر چه احكام عملي خاصّي بر مسلمين واجب نشد ولي يك ثمرة مهم و اساسي داشت و آن تثبيت ايمان و يقين مؤمنان و مسلمانان و ايجاد شناخت در مشركين نسبت به پيام دين اسلام و لذاست كه از سوئي صبورترين انسانهاي بهينه تاريخ در اين شعب پرورش يافتند و از سوي ديگر مشركين حاضر در شعب، اشراف قريش را براي طرح اتهام جنون و سحر و شعر سرزنش ميكردند و بر ناداني آنان تأسف ميخوردند.[5]
امّا در مورد اينكه در اين دوره علي ـ عليه السّلام ـ داراي چه سنّي بودهاند بايد گفت با توجه به اينكه آن حضرت در روز جمعه سيزدهم ماه رجب بعد از سي سال از عام الفيل در ميان خانه كعبه معظمه متولد شده است؛[6] به عبارت ديگر ده سال قبل از بعثت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به نظر ميرسد سنّ حضرت در آغاز محاصره شعب داراي هفده سال بودهاند و در پايان آن به سن بيست سالگي رسيده بودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سيره ي صحيح پيامبر اسلام تاليف جعفر مرتضي.
2. تاريخ پيامبر اسلام(ص) تاليف دكتر آيتي تصحيح دكتر آيني، تصيصع دكتر گرجي چاپ دانشگاه تهران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ك: يعقوبي، ابن واضح، تاريخ يعقوبي، ج 1، ص 388 و انساب الاشراف، ج 1، ص 337 و 230 و السيرة الحلبيه، ج 1، ص 336.
[2] . ابن سعد، الطبقات الكبري، ج 1، ص 209.
[3] . ابن سعد، الطبقات الكبري، ج 1، ص 210 و يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ج 1، ص 389 و السيرة الحلبيه، ج 1، ص 337.
[4] . بنگريد به آيات اوليه سوره مزمّل.
[5] . زرگري نژاد، غلامحسين، تاريخ صدر اسلام (عصر نبوت)، انتشارات سمت، ص 283 ـ 284.
[6] . قمي، عباس، منتهي الآمال، ص 170.
مقاومت خيره كننده واعجاب آور مسلمين در مقابل تمام فشارهاي مشركان مكه و رشد فزايندة اسلام در ميان غالب طبقات اجتماعي ام القري، خصوصاً در ميان طبقات دردمند و محروم و تحت ستم، مشركان مكه را بار ديگر به انديشه قتل پيامبر اسلام(ص) افكند، امّا باز هم ابوطالب، به مدافعة جدي برخاست و تمامي مسلمين و بني هاشم جز ابولهب، در همگامي با ابوطالب در دفاع از محمد بن عبدالله ـ صلّي الله عليه و آله ـ پاي فشردند. درست به همين دليل اشراف مكه، بار ديگر قتل محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به فرصتي ديگر موكول كردند.[1]
مصمم شدند تا از طريق وارد ساختن فشارهاي اقتصادي و اجتماعي، بني هاشم را به تسليم وادارند.
حاصل اين تصميم نوشتن پيمان نامة ترك معاملات و مراودات اقتصادي و اجتماعي با بني هاشم بود. به موجب اين پيمان نامة ي قريش، تا وقتي كه بني هاشم محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ را براي قتل به مكيان واگذار نميكرد، احدي حق داد و ستد و ازدواج با ايشان را نداشت.
متعاقب امضاي پيمان نامه و در شرايطي كه احتمال خطر براي پيامبر وجود داشت، پيامبر(ص)، بني هاشم و بني عبدالمطلب، را در شب اول سال هفتم بعثت[2] از مكه به شعب ابيطالب منتقل كردند.
مدت توقف در شعب به اختلاف از دوسال تا چهار سال و بنا به قول مشهور سه سال به درازا كشيد.[3]
بديهي است پيامبر(ص)، در طول اين دوره ارتباط بسيار نزديك با حاضران در شعب، اين امكان را پيدا كرد كه در يك پيوند دائمي محتواي بعثت خويش را با بني هاشم، و مسلمانان در ميان نهاده و به تبليغ مشركين حاضر در شعب و نيز تعميق باور و عقايد مسلمين استقرار يافته در آنجا مبادرت كند.
پيامبر هرگز چنين فرصت مطلوبي را در مكه بدتس نياورده بود و شركان قريش با اتخاذ سياست نسنجيدي خود اين فرصت گرانبها را براي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فراهم كردند.
درست است كه فشارهاي اقتصادي و عاطفي در شعب طاقت فرسا بود، امّا دست كم مسلمانان محاصره شده بايد در يك جامعة كوچك، آمادگيهاي عملي فزونتر را براي رسيدن به هدفهاي دشوارتر پيدا ميكردند .
آري به حماسة مقاومت و مباني آن همه ايستادگي، جز در پرتو شناخت و ايماني كه محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ در انديشه و جان آنان پديد آورد قابل درك نيست و او آن شناخت را در گفتگوهاي شش ساله و آن ايمان را در پرتو دريافتهاي شبانه آفريد. رياضتهايي كه دستور قرآن[4] بود و روح مسلمين را در محراب عبادت با جان جهان پيوند ميداد. محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ تنها، خرد مسلمين را دگرگون نكرد، بلكه او روح آنان را در چشمههاي زلال عبادت، كه در خلوت شبها فزونتر از غوغاي روز جاري بودند، شستشو داد و به همين دليل هم بود كه وقتي عقل مآل انديش در زير شكنجهها به تزلزل ميافتاد، روح راه يافته، مددكار عقل ميشد و ايمان پايدار ميماند. آري، سه سال زندگي مستمر مسلمين و مشركين بني هاشم جز يقين بر بعثت پيامبر و ايمان به سلامت انديشه و روح وي نيافريد و شناخت آنان را به نهايت كمال رسانيد و آنها با آمادگي كامل از اين مرحله به مرحله ي بعدي وارد شدند.
پس در اين دورة حضور سه ساله پيامبر در شعب اگر چه احكام عملي خاصّي بر مسلمين واجب نشد ولي يك ثمرة مهم و اساسي داشت و آن تثبيت ايمان و يقين مؤمنان و مسلمانان و ايجاد شناخت در مشركين نسبت به پيام دين اسلام و لذاست كه از سوئي صبورترين انسانهاي بهينه تاريخ در اين شعب پرورش يافتند و از سوي ديگر مشركين حاضر در شعب، اشراف قريش را براي طرح اتهام جنون و سحر و شعر سرزنش ميكردند و بر ناداني آنان تأسف ميخوردند.[5]
امّا در مورد اينكه در اين دوره علي ـ عليه السّلام ـ داراي چه سنّي بودهاند بايد گفت با توجه به اينكه آن حضرت در روز جمعه سيزدهم ماه رجب بعد از سي سال از عام الفيل در ميان خانه كعبه معظمه متولد شده است؛[6] به عبارت ديگر ده سال قبل از بعثت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به نظر ميرسد سنّ حضرت در آغاز محاصره شعب داراي هفده سال بودهاند و در پايان آن به سن بيست سالگي رسيده بودند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. سيره ي صحيح پيامبر اسلام تاليف جعفر مرتضي.
2. تاريخ پيامبر اسلام(ص) تاليف دكتر آيتي تصحيح دكتر آيني، تصيصع دكتر گرجي چاپ دانشگاه تهران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ك: يعقوبي، ابن واضح، تاريخ يعقوبي، ج 1، ص 388 و انساب الاشراف، ج 1، ص 337 و 230 و السيرة الحلبيه، ج 1، ص 336.
[2] . ابن سعد، الطبقات الكبري، ج 1، ص 209.
[3] . ابن سعد، الطبقات الكبري، ج 1، ص 210 و يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ج 1، ص 389 و السيرة الحلبيه، ج 1، ص 337.
[4] . بنگريد به آيات اوليه سوره مزمّل.
[5] . زرگري نژاد، غلامحسين، تاريخ صدر اسلام (عصر نبوت)، انتشارات سمت، ص 283 ـ 284.
[6] . قمي، عباس، منتهي الآمال، ص 170.
(1).jpg "پیام تسلیت پرتال فرهنگی راسخون")
