پرسش :

آيا شهداي كربلا با امام حسين (ع) 72 نفر بودند يا با حُرّ كه آخرين نفر بود كه به امام (ع) پيوست 72 نفر شدند؟

پاسخ :
جواب اجمالي:
در تعداد شهداي كربلا اختلاف وجود دارد امّا قول مشهور اين است كه به غير از امام حسين (ع) هفتادودو نفر از ياران و اصحاب حضرت سيدالشهداء (ع) به شهادت رسيدند.
جواب تفصيلي:
در تعداد شهداي كربلا اختلاف وجود دارد به طوري كه تاريخ نويسان كربلا چندين قول را نقل كرده‌اند و در اينجا به چند مورد از آن‌ها كه احتمال بيشتري دارد اشاره مي‌شود:
1ـ «هفتادودونفر» اين تعداد را بلاذري نقل كرده است و مي‌گويد: تمام كساني كه با امام حسين (ع) كشته شدند از اصحاب و ياران او هفتادودو مرد بوده است.[1] مرحوم شيخ مفيد نيز همين تعداد را ذكر كرده است و مي‌گويد: امام حسين (ع) با اصحابش صبح روز عاشورا آمادة قتال شدند و با امام حسين (ع) سي‌ودو نفر سواره و چهل نفر پياده بودند.[2] ابن اثير صاحب الكامل نيز همين تعداد را نقل مي‌كند.[3] محمد بن جرير طبري شيعي نيز در «دلائل الامة» همين قول را اختيار كرده است،[4] كه قول مشهور نيز همين است.
2ـ «هشتادوهفت نفر» اين تعداد را مسعودي نقل كرده است و مي‌گويد: جميع كساني كه با حسين در روز عاشورا در كربلا كشته شدند، هشتادوهفت نفر بوده‌اند.[5]
3ـ «شصت و يك نفر» بعضي روايت كرده‌اند كه آن روز تعداد شهيدان شصت و يك نفر بوده است.[6] ولي ممكن است اين تعداد اصحاب و ياران امام(ع) غير از شهداي اهل‌بيت و بني‌هاشم بوده‌اند كه با شهداي بني‌هاشم مجموعاً قول بعدي خواهد شد.
4ـ «هفتادوهشت‌نفر» اين تعداد را سيد بن طاووس نقل كرده است و مي‌گويد: روايت شده است كه اصحاب امام حسين (ع) هفتاد و هشت نفر بوده‌اند.[7] و با امام (ع) هفتاد و نه نفر مي‌شوند و با آن تعدادي كه از «اثبات الوصية» نقل شده است و شهداي بني‌هاشم تطبيق مي‌كند.
5ـ «هشتادو دونفر» اين تعداد را مرحوم مجلسي از محمد بن ابي‌طالب نقل كرده است.[8]
6ـ «يكصدوچهل‌و‌پنج نفر» از امام باقر (ع) نقل كرده‌اند كه شهداي كربلا چهل و پنج سواره و يكصد نفر پياده بوده‌اند.[9]
نتيجه اين كه از اين اقوال فهميده مي‌شود كه آن‌ها بدون حضرت سيدالشهداء و بنابراين بر قول مشهور تعداد شهداي كربلا هفتاد دو نفر بوده است.
براي مطالعة بيشتر به كتاب «شفاء الصدور» نوشتة ميرزا ابوالفضل تهراني چاپ سيدالشهداء قم، ج 1، ص 241 مراجعه كنيد. در آنجا اقوال ديگري را راجع به تعداد شهداء ذكر كرده است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - بلاذري، اشهاب الاشراف، (دارالتعارف بيروت)، ج 3، ص 205.
[2] - شيخ مفيد، ارشاد، (مؤسسة آل‌البيت، لاحياء التراث قم)، ج 2، ص 95.
[3] - ابن اثير، الكامل في التاريخ (دار صادر بيروت)، ج 4، ص 10.
[4] - محمد بن جرير من رستم الطبري، دلائل الامامية، (منشورات الرضي، قم)، ص 71.
[5] - مسعودي، مروج الذهب، (داراندلس بيروت)، ج 3، ص 61، و احمد بن سهل بلخي، والتاريخ (مكتبة الاسدي، تهران)، ج 6، ص 11.
[6] - مسعودي، اثبات الوصية، (منشورات الرضي قم)، ص 126.
[7] - سيد بن طاووس، الملهون، (انتشارات داوري قم)، ص 60.
[8] - علامه مجلسي، بحارالانوار، (مؤسسة الوفاء بيروت)، ج 45، ص 4.
[9] - حاج شيخ عباس قمي، نفس المهموم، (انتشارات بصيرتي قم)، ص 236.