پرسش :
يكى از مشكلات من اين است كه اصلاً تمركز حواس ندارم، هنگام نماز خواندن و درس خواندن اصلاً نمىتوانم به يك مسأله بينديشم و زود حواسم پرت مىشود، چه كنم؟
پاسخ :
هرگز حديث حاضر غايب شنيدهاى
من در ميان جمع و دلم جاى ديگر است
دوست عزيز
پاسخ به اين پرسش را با يك سؤال آغاز مىكنم:
تمركز حواس چيست؟
يكى از مهمترين عوامل يادگيرى و ياد سپارى و باز يافت اطلاعات، تمركز حواس است. اساس تمركز حواس هماهنگى ذهنى است، يعنى اراده معطوف به هدف و به زبان سادهتر، به خود ياد آورى كنيم چه كار يا هدفى را پى مىگيريم. پاسخگو خود به ياد دارد اين مسأله در عبادت و نيايش بارها برايش اتّفاق افتاده است. هرگز فراموش نمىكنم، حدود 22 سال پيش وقتى نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز يا نداشتن حواس متمركز بر عبادت نگرانم مىساخت. اين مشكل را با بزرگى كه مدرّس قرآن بود، در ميان گذاشتم. فرمود: قبل از نيت و تكبيرة الاحرام، به خود تلقين كن در اين لحظات در برابر مهمترين كار قراردارى و بايد آن را در مدّت معيّن و شرايط خاص به نحو احسن انجام دهى. در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خودياد آورى كن. بعد از مدتى اين رفتار يا تلقين درونى مىگردد. سپس تمرين دوم را انجام بده و آن تامل بر كلمات و عبارات نماز يا دعا است. بنده سالها است از اين تجربه گرانبها استفاده مىكنم و لذّت مىبرم. نتيجه بحث تا اينجا چنين است: اگر ما حواس خود را براى انجام كارى هماهنگ كرده، به آن كار معطوف كنيم، تمركز حواس ايجاد كردهايم و هر چه تمركز بيشتر باشد، يادگيرى دقيقتر و كاملتر و ماندگارتر خواهد بود. تمركز كم به گسستگى مطالب و بىنظمى ذهنى و آشفتگى روانى و فراموشى مىانجامد.
عوامل ايجاد تمركز حواس
1. قصد
تا انگيزه و نياز به چيزى نباشد، تمركز حواس و توجّه به آن امر دقيق نخواهد بود. براى آن كه به چيزى توجّه پيدا كنيم، بايد انگيزهاى نسبت به آن در ما پديد آيد. در خصوص امور درسى و تحصيلى مقاصدى چون پيشرفت، موفقيت، رقابت سالم، اتمام تحصيل، يافتن شغل، مقام و منزلت اجتماعى، رفع نيازهاى مادّى زندگى، ازدواج و مىتواند موجب تمركز حواس گردد.
2. زمان و مكان و شرايط مطالعه
مطالعه منظم در زمانهاى تعيين شده در مكان ويژه اين كار، به شرط تداوم، در ايجاد تمركز تأثير به سزا خواهد داشت. وقتى در مكان تعيين شده يا مثلًا پشت ميز كار خود قرار گرفتيم، به آرامى تمركز در ما شكل مىگيرد. البتّه اگر شرطهاى زير رعايت شود:
الف) لم ندهيم.
ب) از شل شدن بيش از حد عضلات جلوگيرى كنيم.
ج) از لباس خواب و راحتى بهره نگيريم.
د) ارتباط خود را با دنياى خارج قطع كنيم.
ه) گرماى مكان مطالعه را طبيعى و متوسط نگهداريم.
و) از سر و صدا دورى كنيم.
ز) از برنامههاى تلويزيونى دور بمانيم.
3. پرهيز از خيالبافى
خيالبافى، غرق شدن در خاطرات گذشته و ياد كرد مشكلات از عوامل مخلّ تمركز است و سراغ مطالعه گرانى مىآيد كه مجال لازم را به آنها مىدهند. عبادت ارجمند و مطالعه هدفمند اجازه خيالبافى نمىدهد.
4. تعارض انگيزهها
براى داشتن تمركز حواس، بايد به بلا تكليفى خود پايان دهيم از ميان انگيزههاى مختلف و متنوعى كه ما را احاطه كردهاند، با انتخاب درست، يكى را برگزينيم و بقيه را به حاشيه ذهن برانيم.
5. مرور ذهنى
مرور فعاليت قبل از انجام آن كه اصطلاحاً نقشه ذهنى خوانده مىشود، تمركز زا است چنان كه آغاز كار با اضطراب و بدون برنامه و مقدمه تمركز زدا است. وقتى سير فعاليت علمى را در ذهن به سرعت مرور مىكنيم، آموختهها و اطلاعات نهفته در حافظه دراز مدّت به صفحه هشيار حافظه حاضر مىشوند و در نتيجه براى تمركز حواس در يادگيرى، آمادگى فزونتر به دست مىآوريم.
تمرينات تقويت حافظه و تمركز بسيار سومند است. اين تمرينات بارها در كارگاههاى فراوان به فراگيران آموزش داده شده و به رضايت بسيار آنها انجاميده است. مطالعه آن مىتواند خوانندگان را در موفقيت بيشتر تحصيلى يارى دهد. در اين نوشتار ياد كرد نكات زير كافى مىنمايد:
الف) متخصصان فراروان Meracognation ( ( معتقدند بهترين روش، براى يادگيرى بهتر و دقّت بيشتر، برخورد سؤالى با موضوع، متن يا محتواى مورد مطالعه است.
ب) تمركز، تابع مستقيم نوع حافظ است. در مقاله شمارههاى بعدى پرسمان از انواع حافظه بحث خواهد شد.
ج) مطالعه چند كتاب در اين زمينه سودمند است از جمله كتاب مديريت زمان، اثر لوتار جى سى ورت (ترجمه توكلى نيا) و كتاب 57 راه براى تقويت حافظه
هرگز حديث حاضر غايب شنيدهاى
من در ميان جمع و دلم جاى ديگر است
دوست عزيز
پاسخ به اين پرسش را با يك سؤال آغاز مىكنم:
تمركز حواس چيست؟
يكى از مهمترين عوامل يادگيرى و ياد سپارى و باز يافت اطلاعات، تمركز حواس است. اساس تمركز حواس هماهنگى ذهنى است، يعنى اراده معطوف به هدف و به زبان سادهتر، به خود ياد آورى كنيم چه كار يا هدفى را پى مىگيريم. پاسخگو خود به ياد دارد اين مسأله در عبادت و نيايش بارها برايش اتّفاق افتاده است. هرگز فراموش نمىكنم، حدود 22 سال پيش وقتى نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز يا نداشتن حواس متمركز بر عبادت نگرانم مىساخت. اين مشكل را با بزرگى كه مدرّس قرآن بود، در ميان گذاشتم. فرمود: قبل از نيت و تكبيرة الاحرام، به خود تلقين كن در اين لحظات در برابر مهمترين كار قراردارى و بايد آن را در مدّت معيّن و شرايط خاص به نحو احسن انجام دهى. در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خودياد آورى كن. بعد از مدتى اين رفتار يا تلقين درونى مىگردد. سپس تمرين دوم را انجام بده و آن تامل بر كلمات و عبارات نماز يا دعا است. بنده سالها است از اين تجربه گرانبها استفاده مىكنم و لذّت مىبرم. نتيجه بحث تا اينجا چنين است: اگر ما حواس خود را براى انجام كارى هماهنگ كرده، به آن كار معطوف كنيم، تمركز حواس ايجاد كردهايم و هر چه تمركز بيشتر باشد، يادگيرى دقيقتر و كاملتر و ماندگارتر خواهد بود. تمركز كم به گسستگى مطالب و بىنظمى ذهنى و آشفتگى روانى و فراموشى مىانجامد.
عوامل ايجاد تمركز حواس
1. قصد
تا انگيزه و نياز به چيزى نباشد، تمركز حواس و توجّه به آن امر دقيق نخواهد بود. براى آن كه به چيزى توجّه پيدا كنيم، بايد انگيزهاى نسبت به آن در ما پديد آيد. در خصوص امور درسى و تحصيلى مقاصدى چون پيشرفت، موفقيت، رقابت سالم، اتمام تحصيل، يافتن شغل، مقام و منزلت اجتماعى، رفع نيازهاى مادّى زندگى، ازدواج و مىتواند موجب تمركز حواس گردد.
2. زمان و مكان و شرايط مطالعه
مطالعه منظم در زمانهاى تعيين شده در مكان ويژه اين كار، به شرط تداوم، در ايجاد تمركز تأثير به سزا خواهد داشت. وقتى در مكان تعيين شده يا مثلًا پشت ميز كار خود قرار گرفتيم، به آرامى تمركز در ما شكل مىگيرد. البتّه اگر شرطهاى زير رعايت شود:
الف) لم ندهيم.
ب) از شل شدن بيش از حد عضلات جلوگيرى كنيم.
ج) از لباس خواب و راحتى بهره نگيريم.
د) ارتباط خود را با دنياى خارج قطع كنيم.
ه) گرماى مكان مطالعه را طبيعى و متوسط نگهداريم.
و) از سر و صدا دورى كنيم.
ز) از برنامههاى تلويزيونى دور بمانيم.
3. پرهيز از خيالبافى
خيالبافى، غرق شدن در خاطرات گذشته و ياد كرد مشكلات از عوامل مخلّ تمركز است و سراغ مطالعه گرانى مىآيد كه مجال لازم را به آنها مىدهند. عبادت ارجمند و مطالعه هدفمند اجازه خيالبافى نمىدهد.
4. تعارض انگيزهها
براى داشتن تمركز حواس، بايد به بلا تكليفى خود پايان دهيم از ميان انگيزههاى مختلف و متنوعى كه ما را احاطه كردهاند، با انتخاب درست، يكى را برگزينيم و بقيه را به حاشيه ذهن برانيم.
5. مرور ذهنى
مرور فعاليت قبل از انجام آن كه اصطلاحاً نقشه ذهنى خوانده مىشود، تمركز زا است چنان كه آغاز كار با اضطراب و بدون برنامه و مقدمه تمركز زدا است. وقتى سير فعاليت علمى را در ذهن به سرعت مرور مىكنيم، آموختهها و اطلاعات نهفته در حافظه دراز مدّت به صفحه هشيار حافظه حاضر مىشوند و در نتيجه براى تمركز حواس در يادگيرى، آمادگى فزونتر به دست مىآوريم.
تمرينات تقويت حافظه و تمركز بسيار سومند است. اين تمرينات بارها در كارگاههاى فراوان به فراگيران آموزش داده شده و به رضايت بسيار آنها انجاميده است. مطالعه آن مىتواند خوانندگان را در موفقيت بيشتر تحصيلى يارى دهد. در اين نوشتار ياد كرد نكات زير كافى مىنمايد:
الف) متخصصان فراروان Meracognation ( ( معتقدند بهترين روش، براى يادگيرى بهتر و دقّت بيشتر، برخورد سؤالى با موضوع، متن يا محتواى مورد مطالعه است.
ب) تمركز، تابع مستقيم نوع حافظ است. در مقاله شمارههاى بعدى پرسمان از انواع حافظه بحث خواهد شد.
ج) مطالعه چند كتاب در اين زمينه سودمند است از جمله كتاب مديريت زمان، اثر لوتار جى سى ورت (ترجمه توكلى نيا) و كتاب 57 راه براى تقويت حافظه
