پرسش :
مشورت با زنان چگونه است ؟
پاسخ :
پر واضح است که مهمترین هدف مشورت، یافتن بهترین گزینه و شیوههای اجرایی است و لذا هر کس نمی تواند طرف مشورت قرار گیرد، زیرا گاه آنها نقاط ضعفی دارند که مشورت با آنها مایه بدبختی و عقب افتادگی است. چنان که امام علی(علیه السلام)می فرماید با فرد بخیل، ترسو وحریص مشورت نکن، چون در هر یک از اینها نقطه ضعفی وجود دارد که مانع نیل تو به حقیقت میشوند، (نهجالبلاغه امام علی)، مترجم سید جعفر شهیدی، نامه 53 (خطاب به مالک اشتر)، ص 328).در همین راستا، به خاطر برخی نکات بیولوژیکی و زیستشناختی در بانوان که همانا غلبه احساسات و هیجانها بر خردورزی آنها و نیز محدودیت اجتماعی که باعث کاهش تجربه آنان میگردد احیانا رایزنی با بانوان را محدود نموده است. توضیح آنکه: در دو نکته بین آموزههای اسلام و یافتههای علوم جدید از جمله روانشناسی تفاوتی نیست.1ـ تساوی میزان هوش زن و مرد: چنان که «کارل هافمن» تصریح میکند زنها به اندازه مردها هوشمند هستند، گرچه مغزهای آنان به طور متوسط 20درصد کوچکتر از مغز مردهاست، (کارل هافمن (و دیگران)، روانشناسی عمومی، ج1 ؛ مترجم: سیامک نقشبندی (و دیگران)؛ تهران: ارسباران، 1378، ص 349).
2ـ فزونی هیجانات در بانوان نسبت به مردان: چنانکه خود ایشان اذعان میدارند: «پژوهشهای انجام شده بر روی دانشجویان نشان میدهند که در چهار مورد از پنج هیجان اساسی (شادی، عشق، ترس، اندوه و خشم) زنها هیجانهای شدیدتر و فراوانتری گزارش میکند تامردها، و آن هیجان مورد استثنا که مردها بر زن پیشی می گیرند، خشم است؛ زنها نه تنها هیجانهای ظریف (شادی، عشق، ترس و اندوه) را با شدت و فراوانی بیشتری تجربه میکنند، بلکه همچنین در موقعیتهای مثبت و منفی، هیجانها را بهتر تشخیص داده و بیشتر به آنها پاسخ میدهند، (همان، ج 2، صص 53 ـ54).نتیجه آنکه عقل زنها هرگز کمتر از مردها نیست بلکه تعقل آنها (یعنی بهرهگیری از عقل) کمتر است و این به واسطه هیجانات و احساساتی تر بودن آنهاست.همانطور که خانم «کلیودالسون» به عنوان یک زن روانشناس که مدت مدیدی در این زمینه تحقیقات و پژوهشهایی داشته است اعلام میکند «... به این نتیجه رسیدهام که خانمها تابع احساسات و آقایان تابع عقل هستند»، (ر.ک: حسینی، سیدابراهیم، فمینیزم علیه زنان، کتاب نقد، شماره 17، ص 164). و یا «اتو کلایی برگ» مینویسد: «زنان بیشتر به کارهای خانه واشیاء و اعمال ذوقی علاقه نشان میدهند و کارهائی را دوست میدارند که در آنها باید مواظبت و دلسوزی بسیاری خرج داد مانند مواظبت از کودکان و اشخاص عاجز و بینوا... زنها عموما احساساتیتر از مردان هستند»، (همان، ص165).
البته بر خلاف نظر خانم «کلیودالسون» که این مسأله را جزو نقاط ضعف خانمها تلقی کرده است، (همان، ص 164). به نظر ما لازمه زیست اجتماعی و تقسیم وظائف، اختلاف کارکردهاست که این امر به نوبه خود مقتضیات خاص خود را دارد وچنانچه خانمها لبریز از عواطف و احساسات نباشند آیا میتوانند در تربیت فرزندان که مهمترین سرمایه یک جامعه هستند موفق باشند؟! و آیا این نقش که به قول افلاطون مادران با همان دستی که گهواره را تکان میدهند، جهان را زیر و رو میکنند، کمتر از نشستن پشت فلان دستگاه صنعتی یا اختراع یک ابزار آهنین است؟! لذا قرآن کریم بعد از ذکر وجود تفاوتهایی بین زن و مرد، می فرماید نباید هیچ یک از شما از مواهبی که در صنف دیگر قرار دادیم، مطالبه کند چرا که هر یک از این ویژگیها به مقتضای حکمت الهی است و لا تتمنّوا مافضّل اللّه به بعضکم علی بعض للرّجال نصیب ممّا اکتسبوا و للنساء نصیب ممّا اکتسبن و اسألوا اللّه من فضله انّ اللّه کان بکلّ شییءعلیما ، (سوره نساء، آیه 32 و ر.ک: علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، طهران: دار الکتب الاسلامیه، 1376 ه، صص 357 ـ 358). همان طورکه دکتر «الکسیس کارل» متذکر میشود: «زنان باید به بسط مواهب طبیعی خود در جهت و سرشت خاص خویش بدون تقلید کورکورانه از مردان بکوشند. وظیفه ایشان در راه تکامل بشریت، خیلی بزرگتر از مردهاست و نبایستی آن را سرسری بگیرند و رها سازند»،(حسینی، سید ابراهیم، همان، ص 165).حاصل کلام آن که به خاطر احساساتی تر بودن زنها و نیز حضور کمتر آنان در جامعه که باعث نپختگی و تجربه کمتر آنان میشود یک سری محدودیت هائی در بهرهگیری از نظر مشورتی زنان لحاظ شده است. لذا در حدیثی که از علی(ع) نقل شده است آمده است ایّاکَ و مُشاورة النّساء فانّ رأیهنّ الی أفن و عزمهنّ الی وهنٍ ؛ از رایزنی با زنان بپرهیز، زیرا رأی آنان سست بوده، در تصمیمگیری ناتوانند ، (نهجالبلاغه، نامه 31). و لکن هر دو مسأله با رفع عوامل آن قابل جبران است لذا در حدیث دیگری که علامه مجلسی از علی(ع) نقل میکند آمده است: ایّاک و مشاورة النساء ؛ از مشورت با زنان بپرهیزید اما بلافاصله زنانی که کمال عقلشان آزموده و اثبات شده است استثناء میشود الاّ من جربت بکمال عقل ، (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج103؛ طهران: المکتبة الاسلامیة، 1389 ه.ق، ص 253).این به لحاظ نوع زنان است و الاّ چه بسیار مردانی نیز باشند که احساساتی یا کم تجربه باشند، مشورت با آنان نیز نافع نیست و چه بسا زیانبار باشد. بر اساس حدیث مذکور نیز امام علی(ع) کمال عقل و آگاهی را در مشورت شونده شرط میداند و زن بودن را مانع جواز مشورت نمی شمارد.از طرف دیگر در برخی امور که تخصصی و آشنایی زنان بیشتر است سفارش شده است که با زنان مشورت کنید مثل آن حدیثی که رسول اکرم(ص) میفرماید: اِئتمروا النساء فی بناتهنّ ؛ در امور مربوط به دخترانتان با زنان خود مشورت کنید ، (نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص))، مترجم: ابوالقاسم پاینده، تهران: سازمان چاپ وانتشارات جاویدان، چاپ نهم، 1354، ص 2، ح 7).بالاتر آنکه در قرآن کریم خداوند متعال در برخی مسایل خانوادگی دستور به رایزنی زن و مرد و تبادل افکار آنان داده است فأن اراد فصالا عن تراض و تشاور فلا جناح علیهما ؛ اگر پدر ومادر بخواهند با رضایت و مشورت یکدیگر فرزندشان را زودتر از دو سال از شیر بازگیرند مرتکب گناهی نشدهاند ، (سوره بقره، آیه 233).مقصود از تشاور، همدلی و همرأیی و مشاوره میان زن و مرد است، و چون مادر چیزهایی از تربیت فرزند میداند که پدر نمی داند، پس اگر هم فکری و رایزنی نکنند به زیان فرزند میانجامد، (ر.ک: رجب نژاد، محمدرضا؛ خرد زیبا (بررسی شبهه نقصان عقل) تهران: انتشارات عابد، بهار 80، ص 91). در سوره طلاق نیز درباره هم فکری و همکاری زن و مرد اشاره شده است، (سوره طلاق، آیه 6).همان طور که مرحوم علامه جعفری فرمودند، نظام خانواده در اسلام نظام شورایی با سرپرستی و مأموریت اجرایی مرد است، (علامه جعفری، زن از دیدگاه امام علی(ع)، تنظیم و تلخیص، محمدرضا جوادی،تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378، ص 51).و روایات نقل شده از علی(ع) یا سایر روایات اثبات میکند که مقصود از «بر حذر بودن از زنان خوب» یا «برحذر داشتن از مشورت با زنان» دقت در گفتار و اندیشههای زنان معمولی است و یا زنان هوسباز و کم خرد و تبه کار و تهی مغزی که دل به زخارف فریبنده دنیا بستهو چشم از حقایق برتر فرو بستهاند. اما زنانی که از زر و زیور دنیا اعراض کرده و به تعقل پرداختهاند، مانند مردان شایسته مورد مشورت هستند و به تعبیر علامه جعفری روایاتی نظیر «ایاک و مشاورة النساء الاّ من جرّبت بکمال عقل» مؤید نظریه «درون شورایی و برون سرپرستی مرد» در نظام خانوادگی از دیدگاه اسلام است، (همان، ص 104).و روایات نقل شده از رسول اکرم(ص) در این زمینه، بر فرض صحت سند روایت، اشاره به نکات فوق الذکر است و نه مطلق منع از مشورت با زنان یا مخالفت با نظر آنان پس از مشورت با آنان. لذا روایات مذکور هرگز قابل تعمیم به همه بانوان نیست. این قیود با توجه به سایر روایات وآیات و نیز سیره عملی پیامبر اکرم و ائمه اطهار(ع) به دست می آید چه اینکه، این بزرگواران در مشاوره خود، زنان را نیز شرکت می دادند، (رجبنژاد، پیشین، ص 93).برای آگاهی بیشتر به کتاب زن از دیدگاه امام علی(ع)، اثر علامه جعفری و نیز خرد زیبا تألیف آقای محمدرضا رجبنژاد، مراجعه شود.
پر واضح است که مهمترین هدف مشورت، یافتن بهترین گزینه و شیوههای اجرایی است و لذا هر کس نمی تواند طرف مشورت قرار گیرد، زیرا گاه آنها نقاط ضعفی دارند که مشورت با آنها مایه بدبختی و عقب افتادگی است. چنان که امام علی(علیه السلام)می فرماید با فرد بخیل، ترسو وحریص مشورت نکن، چون در هر یک از اینها نقطه ضعفی وجود دارد که مانع نیل تو به حقیقت میشوند، (نهجالبلاغه امام علی)، مترجم سید جعفر شهیدی، نامه 53 (خطاب به مالک اشتر)، ص 328).در همین راستا، به خاطر برخی نکات بیولوژیکی و زیستشناختی در بانوان که همانا غلبه احساسات و هیجانها بر خردورزی آنها و نیز محدودیت اجتماعی که باعث کاهش تجربه آنان میگردد احیانا رایزنی با بانوان را محدود نموده است. توضیح آنکه: در دو نکته بین آموزههای اسلام و یافتههای علوم جدید از جمله روانشناسی تفاوتی نیست.1ـ تساوی میزان هوش زن و مرد: چنان که «کارل هافمن» تصریح میکند زنها به اندازه مردها هوشمند هستند، گرچه مغزهای آنان به طور متوسط 20درصد کوچکتر از مغز مردهاست، (کارل هافمن (و دیگران)، روانشناسی عمومی، ج1 ؛ مترجم: سیامک نقشبندی (و دیگران)؛ تهران: ارسباران، 1378، ص 349).
2ـ فزونی هیجانات در بانوان نسبت به مردان: چنانکه خود ایشان اذعان میدارند: «پژوهشهای انجام شده بر روی دانشجویان نشان میدهند که در چهار مورد از پنج هیجان اساسی (شادی، عشق، ترس، اندوه و خشم) زنها هیجانهای شدیدتر و فراوانتری گزارش میکند تامردها، و آن هیجان مورد استثنا که مردها بر زن پیشی می گیرند، خشم است؛ زنها نه تنها هیجانهای ظریف (شادی، عشق، ترس و اندوه) را با شدت و فراوانی بیشتری تجربه میکنند، بلکه همچنین در موقعیتهای مثبت و منفی، هیجانها را بهتر تشخیص داده و بیشتر به آنها پاسخ میدهند، (همان، ج 2، صص 53 ـ54).نتیجه آنکه عقل زنها هرگز کمتر از مردها نیست بلکه تعقل آنها (یعنی بهرهگیری از عقل) کمتر است و این به واسطه هیجانات و احساساتی تر بودن آنهاست.همانطور که خانم «کلیودالسون» به عنوان یک زن روانشناس که مدت مدیدی در این زمینه تحقیقات و پژوهشهایی داشته است اعلام میکند «... به این نتیجه رسیدهام که خانمها تابع احساسات و آقایان تابع عقل هستند»، (ر.ک: حسینی، سیدابراهیم، فمینیزم علیه زنان، کتاب نقد، شماره 17، ص 164). و یا «اتو کلایی برگ» مینویسد: «زنان بیشتر به کارهای خانه واشیاء و اعمال ذوقی علاقه نشان میدهند و کارهائی را دوست میدارند که در آنها باید مواظبت و دلسوزی بسیاری خرج داد مانند مواظبت از کودکان و اشخاص عاجز و بینوا... زنها عموما احساساتیتر از مردان هستند»، (همان، ص165).
البته بر خلاف نظر خانم «کلیودالسون» که این مسأله را جزو نقاط ضعف خانمها تلقی کرده است، (همان، ص 164). به نظر ما لازمه زیست اجتماعی و تقسیم وظائف، اختلاف کارکردهاست که این امر به نوبه خود مقتضیات خاص خود را دارد وچنانچه خانمها لبریز از عواطف و احساسات نباشند آیا میتوانند در تربیت فرزندان که مهمترین سرمایه یک جامعه هستند موفق باشند؟! و آیا این نقش که به قول افلاطون مادران با همان دستی که گهواره را تکان میدهند، جهان را زیر و رو میکنند، کمتر از نشستن پشت فلان دستگاه صنعتی یا اختراع یک ابزار آهنین است؟! لذا قرآن کریم بعد از ذکر وجود تفاوتهایی بین زن و مرد، می فرماید نباید هیچ یک از شما از مواهبی که در صنف دیگر قرار دادیم، مطالبه کند چرا که هر یک از این ویژگیها به مقتضای حکمت الهی است و لا تتمنّوا مافضّل اللّه به بعضکم علی بعض للرّجال نصیب ممّا اکتسبوا و للنساء نصیب ممّا اکتسبن و اسألوا اللّه من فضله انّ اللّه کان بکلّ شییءعلیما ، (سوره نساء، آیه 32 و ر.ک: علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، طهران: دار الکتب الاسلامیه، 1376 ه، صص 357 ـ 358). همان طورکه دکتر «الکسیس کارل» متذکر میشود: «زنان باید به بسط مواهب طبیعی خود در جهت و سرشت خاص خویش بدون تقلید کورکورانه از مردان بکوشند. وظیفه ایشان در راه تکامل بشریت، خیلی بزرگتر از مردهاست و نبایستی آن را سرسری بگیرند و رها سازند»،(حسینی، سید ابراهیم، همان، ص 165).حاصل کلام آن که به خاطر احساساتی تر بودن زنها و نیز حضور کمتر آنان در جامعه که باعث نپختگی و تجربه کمتر آنان میشود یک سری محدودیت هائی در بهرهگیری از نظر مشورتی زنان لحاظ شده است. لذا در حدیثی که از علی(ع) نقل شده است آمده است ایّاکَ و مُشاورة النّساء فانّ رأیهنّ الی أفن و عزمهنّ الی وهنٍ ؛ از رایزنی با زنان بپرهیز، زیرا رأی آنان سست بوده، در تصمیمگیری ناتوانند ، (نهجالبلاغه، نامه 31). و لکن هر دو مسأله با رفع عوامل آن قابل جبران است لذا در حدیث دیگری که علامه مجلسی از علی(ع) نقل میکند آمده است: ایّاک و مشاورة النساء ؛ از مشورت با زنان بپرهیزید اما بلافاصله زنانی که کمال عقلشان آزموده و اثبات شده است استثناء میشود الاّ من جربت بکمال عقل ، (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج103؛ طهران: المکتبة الاسلامیة، 1389 ه.ق، ص 253).این به لحاظ نوع زنان است و الاّ چه بسیار مردانی نیز باشند که احساساتی یا کم تجربه باشند، مشورت با آنان نیز نافع نیست و چه بسا زیانبار باشد. بر اساس حدیث مذکور نیز امام علی(ع) کمال عقل و آگاهی را در مشورت شونده شرط میداند و زن بودن را مانع جواز مشورت نمی شمارد.از طرف دیگر در برخی امور که تخصصی و آشنایی زنان بیشتر است سفارش شده است که با زنان مشورت کنید مثل آن حدیثی که رسول اکرم(ص) میفرماید: اِئتمروا النساء فی بناتهنّ ؛ در امور مربوط به دخترانتان با زنان خود مشورت کنید ، (نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص))، مترجم: ابوالقاسم پاینده، تهران: سازمان چاپ وانتشارات جاویدان، چاپ نهم، 1354، ص 2، ح 7).بالاتر آنکه در قرآن کریم خداوند متعال در برخی مسایل خانوادگی دستور به رایزنی زن و مرد و تبادل افکار آنان داده است فأن اراد فصالا عن تراض و تشاور فلا جناح علیهما ؛ اگر پدر ومادر بخواهند با رضایت و مشورت یکدیگر فرزندشان را زودتر از دو سال از شیر بازگیرند مرتکب گناهی نشدهاند ، (سوره بقره، آیه 233).مقصود از تشاور، همدلی و همرأیی و مشاوره میان زن و مرد است، و چون مادر چیزهایی از تربیت فرزند میداند که پدر نمی داند، پس اگر هم فکری و رایزنی نکنند به زیان فرزند میانجامد، (ر.ک: رجب نژاد، محمدرضا؛ خرد زیبا (بررسی شبهه نقصان عقل) تهران: انتشارات عابد، بهار 80، ص 91). در سوره طلاق نیز درباره هم فکری و همکاری زن و مرد اشاره شده است، (سوره طلاق، آیه 6).همان طور که مرحوم علامه جعفری فرمودند، نظام خانواده در اسلام نظام شورایی با سرپرستی و مأموریت اجرایی مرد است، (علامه جعفری، زن از دیدگاه امام علی(ع)، تنظیم و تلخیص، محمدرضا جوادی،تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378، ص 51).و روایات نقل شده از علی(ع) یا سایر روایات اثبات میکند که مقصود از «بر حذر بودن از زنان خوب» یا «برحذر داشتن از مشورت با زنان» دقت در گفتار و اندیشههای زنان معمولی است و یا زنان هوسباز و کم خرد و تبه کار و تهی مغزی که دل به زخارف فریبنده دنیا بستهو چشم از حقایق برتر فرو بستهاند. اما زنانی که از زر و زیور دنیا اعراض کرده و به تعقل پرداختهاند، مانند مردان شایسته مورد مشورت هستند و به تعبیر علامه جعفری روایاتی نظیر «ایاک و مشاورة النساء الاّ من جرّبت بکمال عقل» مؤید نظریه «درون شورایی و برون سرپرستی مرد» در نظام خانوادگی از دیدگاه اسلام است، (همان، ص 104).و روایات نقل شده از رسول اکرم(ص) در این زمینه، بر فرض صحت سند روایت، اشاره به نکات فوق الذکر است و نه مطلق منع از مشورت با زنان یا مخالفت با نظر آنان پس از مشورت با آنان. لذا روایات مذکور هرگز قابل تعمیم به همه بانوان نیست. این قیود با توجه به سایر روایات وآیات و نیز سیره عملی پیامبر اکرم و ائمه اطهار(ع) به دست می آید چه اینکه، این بزرگواران در مشاوره خود، زنان را نیز شرکت می دادند، (رجبنژاد، پیشین، ص 93).برای آگاهی بیشتر به کتاب زن از دیدگاه امام علی(ع)، اثر علامه جعفری و نیز خرد زیبا تألیف آقای محمدرضا رجبنژاد، مراجعه شود.
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
