پرسش :
تغذيه در سالمندان باید چگونه باشد؟
پاسخ :
با توجه به پيشرفت‌هاي علم پزشكي و بهداشتي متوسط عمر انسان افزايش يافته و در كشورهاي پيشرفته، اين ميزان افزايش بيشتر است. پيرشدن و سالخوردگي با كاهش تدريجي فعاليت‌هاي فيزيكي و افزايش بيماريهاي مزمن همراه مي‌شود و به نظر مي‌رسد كه بهبود تغذيه تا حد زيادي قادر است از اين مشكلات پيشگيري كند و يا آنها را تخفيف دهد. به همين دليل يكي از مسائل مهم سالمندان، مسائل پزشكي و بهداشتي از جمله وضعيت تغذيه آنهاست. با افزايش سن، نياز آنها به انرژي كاهش يافته و تمايل به مصرف غذا كمتر مي‌شود. در اين حال اگر انتخاب غذا درست صورت نگيرد، ميزان دريافت مواد مغذي ضروري در آنها پايين‌تر از حد مطلوب خواهد بود. در اين بحث به بررسي بعضي از مشكلات تغذيه‌اي سالمندان و نيز نيازهاي تغذيه آنها خواهيم پرداخت.
عوامل مؤثر در ايجاد مشكلات تغذيه‌اي سالمندان
1 ـ عوامل جسماني: مانند كاهش كل انرژي مورد نياز، بيماريهاي مزمن، بي‌اشتهايي، تغيير حس چشايي، خرابي دندان‌ها، بي‌تحركي، ناتواني جسمي، مشكلات گوارشي، تداخلات دارويي و يا تداخل غذا و داروها
2 ـ مشكلات روحي و رواني: افسردگي، تنهايي، از دست دادن همسر
3 ـ مشكلات اقتصادي: درآمد كم، كمبود امكانات براي تهيه و طبخ غذاي مناسب و زندگي در آسايشگاه
نيازهاي تغذيه‌اي سالمندان
ميزان انرژي مورد نياز :
با افزايش سن ميزان نياز به انرژي كاهش مي‌يابد كه مي‌تواند به دليل كاهش فعاليت جسمي، كاهش توده عضلاني و فعال بدن باشد. در صورت دريافت مازاد بر نياز انرژي مشكلات و عوارضي مانند چاقي، فشارخون، بيماريهاي قلبي‌ـ‌عروقي براي سالمند ايجاد مي‌شود. ميزان نياز به انرژي براي هر سالمند متفاوت بوده و براساس وزن، قد، شرايط فيزيكي و سلامتي وي محاسبه مي‌شود.
ميزان پروتئين مورد نياز سالمندان :
با افزايش سن علاوه بر كاهش توده عضلاني، ذخيره پروتئيني بدن نيز كاهش مي‌يابد و ميزان نياز به پروتئين با افزايش سن نه تنها كاهش نيافته بلكه ثابت مانده و يا افزايش مي‌يابد. بويژه در صورت ابتلا به بيماري‌ها و يا عفونت‌ها كه اين مسئله بسيار مهم مي‌باشد. توصيه مي‌شودچهل تا شصت درصد از انرژي دريافتي روزانه سالمندان از پروتئين‌ها به ويژه پروتئين‌هاي با كيفيت بالا تامين شود.
ميزان مايعات مورد نياز سالمندان:
توجه به دريافت كافي مايعات در سالمندان از مسائل مهم مي‌باشد. علايم كمبود آب در بسياري از سالمندان ممكن است به صورت خشكي لب‌ها، گودافتادن چشم‌ها، تب، يبوست، كاهش حجم ادرار و تهوع باشد كه اين مسئله در مورد سالمنداني كه در مناطق گرم زندگي مي‌كنند بيشتر شايع است. استفاده از داروهاي ادرارآور نيز از عوامل مؤثر در ايجاد كم‌آبي در سالمندان مي‌باشد. بنابراين توجه به مصرف كافي آب و مايعات در اين دوران اهميت ويژه‌اي دارد.
ويتامين‌ها و مواد معدني:
اغلب سالمندان علاقه زيادي به مصرف مكمل‌هاي ويتاميني دارند كه بايد به اين مسئله توجه شده و از مصرف بيش از حد نياز اين مكمل‌ها خودداري شود.
در مورد ويتامين‌هاي محلول در آب، معمولا كمبودي در سالمندان ديده نمي‌شود. مگر در سالمندان الكلي كه كمبود ويتامين ب 1 مي‌تواند وجود داشته باشد و يا سالمنداني كه دچار سوء‌تغذيه هستند. همچنين ممكن است بعضي از سالمندان به علت مشكلات دندان و يا مشكلات گوارشي از خوردن سبزيجات و ميوه‌جات پرهيز كنند درحاليكه اين منابع غذايي تامين كننده ويتامين ث هستند و يا مصرف زياد آنتي بيوتيك‌ها مي‌تواند در سالمندان كمبود ويتامين كا ايجاد كند.
كمبود ويتامين D ممكن است در سالمندان به ويژه آنهايي كه از نور آفتاب دور هستند بوجود آيد. در مورد مواد معدني بايد گفت با رعايت يك برنامه غذايي صحيح مي‌توان مواد معدني مورد نياز سالمندان را تا حد زيادي تامين كرد. فقط بايد به ميزان كلسيم دريافتي كه معمولا مقدار مصرف آن در سالمندان به ميزان توصيه شده نمي‌رسد توجه شود. عوامل متعددي در كمبود كلسيم در سالمندان نقش دارند. از جمله ميزان جذب روده‌اي كلسيم، كار كليه‌ها، متابوليسم استخوان‌ها، اثرات متقابل مواد مغذي بر يكديگر و بر داروها، كم‌تحركي و عدم مصرف كافي لبنيات به دليل عدم تحمل به لاكتوز در صورتي كه شير و لبنيات به مقدار كافي مصرف نشود ممكن است نياز به مصرف مكمل كلسيم باشد كه البته تشخيص آن بايد توسط پزشك و متخصص تغذيه صورت گيرد. در مورد سديم هم بايد در سالمنداني كه مبتلا به فشارخون، مشكلات قلبي، كليوي و ديابت هستند محدوديت‌هايي اعمال شود.
به طوركلي سالمندان عزيز بايد اصول كلي زير را مد نظر داشته باشند:
1 ـ مراجعه به موقع به پزشك و متخصص تغذيه جهت بررسي وضعيت سلامت و تغذيه و پيروي از يك برنامه غذايي صحيح
2 ـ توجه و رسيدگي مناسب به بهداشت دهان و دندان
3 ـ مصرف 6 ـ 5 ليوان آب در روز
4 ـ استفاده از تمام گروههاي غذايي و ايجاد تنوع غذايي در برنامه روزانه
5 ـ مصرف مقادير كافي ميوه جات و سبزيجات
6 ـ استفاده از نان‌هاي سبوس‌دار
7 ـ محدود كردن مصرف غذاهاي چرب و شيريني‌ها
8 ـ مصرف كافي لبنيات مثل شير و ماست
9 ـ سالمنداني كه دچار بي خوابي هستند از مصرف قهوه و چاي در بعدازظهر و شب خودداري كنند و يك فنجان شير گرم قبل از خواب مصرف كنند.
10 ـ از مصرف چاي تا 2 ساعت بعد از غذا اجتناب كرده و در صورت امكان از ليموترش تازه در كنار غذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده كنند.
11 ـ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نيم ساعت در روز و استفاده از لباس‌هاي رنگ روشن.
12 ـ به كليه سالمندان محترم توصيه مي‌شود با توجه به شرايط بدني خود، نرمش و تحرك روزانه را هر چند كم آغاز كنند. حتي 20 دقيقه پياده‌روي سبك در هواي آزاد مي‌تواند در ايجاد نشاط و سلامت سالمندان بسيار مؤثر واقع شود و براي انجام فعاليت‌هاي سنگين هم بهتر است ابتدا با پزشك خود مشورت كنيد.
با توجه به پيشرفت‌هاي علم پزشكي و بهداشتي متوسط عمر انسان افزايش يافته و در كشورهاي پيشرفته، اين ميزان افزايش بيشتر است. پيرشدن و سالخوردگي با كاهش تدريجي فعاليت‌هاي فيزيكي و افزايش بيماريهاي مزمن همراه مي‌شود و به نظر مي‌رسد كه بهبود تغذيه تا حد زيادي قادر است از اين مشكلات پيشگيري كند و يا آنها را تخفيف دهد. به همين دليل يكي از مسائل مهم سالمندان، مسائل پزشكي و بهداشتي از جمله وضعيت تغذيه آنهاست. با افزايش سن، نياز آنها به انرژي كاهش يافته و تمايل به مصرف غذا كمتر مي‌شود. در اين حال اگر انتخاب غذا درست صورت نگيرد، ميزان دريافت مواد مغذي ضروري در آنها پايين‌تر از حد مطلوب خواهد بود. در اين بحث به بررسي بعضي از مشكلات تغذيه‌اي سالمندان و نيز نيازهاي تغذيه آنها خواهيم پرداخت.
عوامل مؤثر در ايجاد مشكلات تغذيه‌اي سالمندان
1 ـ عوامل جسماني: مانند كاهش كل انرژي مورد نياز، بيماريهاي مزمن، بي‌اشتهايي، تغيير حس چشايي، خرابي دندان‌ها، بي‌تحركي، ناتواني جسمي، مشكلات گوارشي، تداخلات دارويي و يا تداخل غذا و داروها
2 ـ مشكلات روحي و رواني: افسردگي، تنهايي، از دست دادن همسر
3 ـ مشكلات اقتصادي: درآمد كم، كمبود امكانات براي تهيه و طبخ غذاي مناسب و زندگي در آسايشگاه
نيازهاي تغذيه‌اي سالمندان
ميزان انرژي مورد نياز :
با افزايش سن ميزان نياز به انرژي كاهش مي‌يابد كه مي‌تواند به دليل كاهش فعاليت جسمي، كاهش توده عضلاني و فعال بدن باشد. در صورت دريافت مازاد بر نياز انرژي مشكلات و عوارضي مانند چاقي، فشارخون، بيماريهاي قلبي‌ـ‌عروقي براي سالمند ايجاد مي‌شود. ميزان نياز به انرژي براي هر سالمند متفاوت بوده و براساس وزن، قد، شرايط فيزيكي و سلامتي وي محاسبه مي‌شود.
ميزان پروتئين مورد نياز سالمندان :
با افزايش سن علاوه بر كاهش توده عضلاني، ذخيره پروتئيني بدن نيز كاهش مي‌يابد و ميزان نياز به پروتئين با افزايش سن نه تنها كاهش نيافته بلكه ثابت مانده و يا افزايش مي‌يابد. بويژه در صورت ابتلا به بيماري‌ها و يا عفونت‌ها كه اين مسئله بسيار مهم مي‌باشد. توصيه مي‌شودچهل تا شصت درصد از انرژي دريافتي روزانه سالمندان از پروتئين‌ها به ويژه پروتئين‌هاي با كيفيت بالا تامين شود.
ميزان مايعات مورد نياز سالمندان:
توجه به دريافت كافي مايعات در سالمندان از مسائل مهم مي‌باشد. علايم كمبود آب در بسياري از سالمندان ممكن است به صورت خشكي لب‌ها، گودافتادن چشم‌ها، تب، يبوست، كاهش حجم ادرار و تهوع باشد كه اين مسئله در مورد سالمنداني كه در مناطق گرم زندگي مي‌كنند بيشتر شايع است. استفاده از داروهاي ادرارآور نيز از عوامل مؤثر در ايجاد كم‌آبي در سالمندان مي‌باشد. بنابراين توجه به مصرف كافي آب و مايعات در اين دوران اهميت ويژه‌اي دارد.
ويتامين‌ها و مواد معدني:
اغلب سالمندان علاقه زيادي به مصرف مكمل‌هاي ويتاميني دارند كه بايد به اين مسئله توجه شده و از مصرف بيش از حد نياز اين مكمل‌ها خودداري شود.
در مورد ويتامين‌هاي محلول در آب، معمولا كمبودي در سالمندان ديده نمي‌شود. مگر در سالمندان الكلي كه كمبود ويتامين ب 1 مي‌تواند وجود داشته باشد و يا سالمنداني كه دچار سوء‌تغذيه هستند. همچنين ممكن است بعضي از سالمندان به علت مشكلات دندان و يا مشكلات گوارشي از خوردن سبزيجات و ميوه‌جات پرهيز كنند درحاليكه اين منابع غذايي تامين كننده ويتامين ث هستند و يا مصرف زياد آنتي بيوتيك‌ها مي‌تواند در سالمندان كمبود ويتامين كا ايجاد كند.
كمبود ويتامين D ممكن است در سالمندان به ويژه آنهايي كه از نور آفتاب دور هستند بوجود آيد. در مورد مواد معدني بايد گفت با رعايت يك برنامه غذايي صحيح مي‌توان مواد معدني مورد نياز سالمندان را تا حد زيادي تامين كرد. فقط بايد به ميزان كلسيم دريافتي كه معمولا مقدار مصرف آن در سالمندان به ميزان توصيه شده نمي‌رسد توجه شود. عوامل متعددي در كمبود كلسيم در سالمندان نقش دارند. از جمله ميزان جذب روده‌اي كلسيم، كار كليه‌ها، متابوليسم استخوان‌ها، اثرات متقابل مواد مغذي بر يكديگر و بر داروها، كم‌تحركي و عدم مصرف كافي لبنيات به دليل عدم تحمل به لاكتوز در صورتي كه شير و لبنيات به مقدار كافي مصرف نشود ممكن است نياز به مصرف مكمل كلسيم باشد كه البته تشخيص آن بايد توسط پزشك و متخصص تغذيه صورت گيرد. در مورد سديم هم بايد در سالمنداني كه مبتلا به فشارخون، مشكلات قلبي، كليوي و ديابت هستند محدوديت‌هايي اعمال شود.
به طوركلي سالمندان عزيز بايد اصول كلي زير را مد نظر داشته باشند:
1 ـ مراجعه به موقع به پزشك و متخصص تغذيه جهت بررسي وضعيت سلامت و تغذيه و پيروي از يك برنامه غذايي صحيح
2 ـ توجه و رسيدگي مناسب به بهداشت دهان و دندان
3 ـ مصرف 6 ـ 5 ليوان آب در روز
4 ـ استفاده از تمام گروههاي غذايي و ايجاد تنوع غذايي در برنامه روزانه
5 ـ مصرف مقادير كافي ميوه جات و سبزيجات
6 ـ استفاده از نان‌هاي سبوس‌دار
7 ـ محدود كردن مصرف غذاهاي چرب و شيريني‌ها
8 ـ مصرف كافي لبنيات مثل شير و ماست
9 ـ سالمنداني كه دچار بي خوابي هستند از مصرف قهوه و چاي در بعدازظهر و شب خودداري كنند و يك فنجان شير گرم قبل از خواب مصرف كنند.
10 ـ از مصرف چاي تا 2 ساعت بعد از غذا اجتناب كرده و در صورت امكان از ليموترش تازه در كنار غذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده كنند.
11 ـ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نيم ساعت در روز و استفاده از لباس‌هاي رنگ روشن.
12 ـ به كليه سالمندان محترم توصيه مي‌شود با توجه به شرايط بدني خود، نرمش و تحرك روزانه را هر چند كم آغاز كنند. حتي 20 دقيقه پياده‌روي سبك در هواي آزاد مي‌تواند در ايجاد نشاط و سلامت سالمندان بسيار مؤثر واقع شود و براي انجام فعاليت‌هاي سنگين هم بهتر است ابتدا با پزشك خود مشورت كنيد.
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
