پرسش :
گفته مي شود فلان نماز يا دعاي مستحبي ثواب شهادت و حج و آزاد كردن بنده و... را دارد آيا این با عدل الهي سازگار است؟ و بين عمل با پاداش خدا تناسب رعايت شده است؟
پاسخ :
با بیان چند نکته تطابق ثواب های ذکر شده با اعمال مربوط به آنها روشن می شود:
1- ثواب های الهی بر اساس استحقاق بندگان نیست بلکه تفضلی است که خداوند بر اساس رفتارهای بندگان در دنیا و قابلیتهایی که کسب کرده اند، به آنها لطف می کند[1].
بندگان ( در صورتی که خداوند به آنها وعده ای نمی داد ) هیچ حقی برای دریافت ثواب و پاداش از خدا نداشتند چون تمام اعمالی که در دنیا انجام داده اند به وسیله نعمتهای خداوند بوده است؛ و خداوند بر اساس رحمت و حکمت خود به بندگان وعده ی اجر و پاداش داده و خود را ملزم به اجرای آن دانسته است. پس این رحمت بی انتها و حکمت کامل الهی است که تعیین کننده ی میزان پاداش اعمال است نه سختی و راحتی یا کوتاهی و طول اعمال. بنابراین زیادی و حتی کمی نعمتها و پاداشهای بندگان که از طرف خدا برای آنها تدارک دیده شده خدشه ای به عدل الهی وارد نمی آورد چون حقی از کسی ضایع نشده و بلکه بیش از حق بندگان به آنها داده می شود.
2- دعاها، زیارات و نمازهای مستحبی، در صورتی دارای آن ثوابهای زیاد می باشند که تمام شرایط در آنها رعایت شده باشد و ما به برخی از آن شرایط اشاره می کنیم:
الف) ادای همۀ تکالیف و واجبات شرعی؛ پس اگر کسی در حالی که وظیفه ی او جهاد و یا حج است و بجای آنها مشغول دعا و نماز مستحبی شود نه تنها ثوابی بدست نمی آورد چه بسا گرفتار عذاب الهی گردد.
ب) داشتن معرفت و حضور قلب و اخلاص. چنان که در روایاتی شرط رسیدن به اجر فراوان بعضی از زیارات، داشتن معرفت بیان شده است[2]. در روایتی امام صادق(ع) فرموده اند: مردم بر اساس نیت هایشان در روز قیامت محشور می شوند[3]. از همین جا می توان فهمید مبنای اصلی پاداشهای الهی سختی عمل نمی باشد بلکه این نیت و اعتقادات بنده است که بسیار بیشتر از سختی و بزرگی مادی عمل در اجر و ثواب آن تاثیر می گذارد.
روشن است تحصیل و بدست آوردن معرفت، اخلاص و حضور قلب کامل، اگر از جنگ و جهاد سخت تر نباشد، آسان تر هم نیست. و به همین جهت افراد زیادی در ظاهر در جهاد و حج شرکت می کنند اما افراد بسیار کمی می توانند قله های معرفت و اخلاص را بپیمایند. در روایات زیادی معصومان (ع) شیعیان را به زیارت ائمه و خصوصا امام رضا (ع) تشویق کرده اند[4] که از این روایات استفاده می شود که معصومان دو نوع ثواب برای زیارت قایل شده اند، که ثواب های آن وابسته به چگونگی انجام زیارت است. بنابراین یک ثواب ثابت برای زیارت هر کسی وجود ندارد و بیان این گونه ثوابها بیان قابلیت آنها است نه بیان ثوابی که تحت هر شرایطی شامل حال عمل کننده می شود.
3- بسیاری از ادعیه و زیارات نقش تعیین کننده ای در بیان اصول اعتقادی و گسترش معرفت دینی دارند و ائمه علیهم السلام در قالب ادعیه و زیارت معارفی را به جامعه ی بشریت اهدا نمودند که در قالبهای دیگر ممکن نبوده است. بنابراین اهمیت دادن به آنها در واقع موجب زنده نگه داشتن جهاد، فرهنگ شهادت، حج و دین و شریعت خواهد شد و درحقیقت این معارف اند که حاجی و مجاهد پرورش می دهند.
4- در زمانی که جنگ و جهادی وجود ندارد و وقت حج گذاردن نیست، معمولا زمینه برای فعالیت شیطان و نیروهای باطل بیشتر فراهم است و طبع انسان نیز به سوی شهوات تمایل بیشتری دارد در چنین شرایطی اگر کسی بجای پرداختن به خواسته های شهوانی با دعا و زیارت و نماز، قلب و جان خود را صفا و صیقلی دهد باید از معرفت و اخلاص سطح بالایی بر خوردار باشد و به همین دلیل رسول گرامی اسلام(ص) به عده ای از یاران خود که از جهاد سختی بر می گشتند فرمود: آفرین بر گروهی که از جهاد کوچک برگشتند و جهاد بزرگ در پیش رو دارند. پرسیدند منظورتان از جهاد بزرگ چیست؟ فرمود جهاد با نفس[5].
و شاید یکی از دلایل اینکه ائمه(ع) این همه ثواب برای این دعاها و نمازها بیان نمودند این بوده که خواستند بدین وسیله روح جامعه را از گرفتار شدن در منجلاب هواهای نفسانی، که مایه هر گونه پستی و ذلت دنیا و آخرت است، نجات دهند تا بتونند در آسمانهای معنویت و نورانیت پرواز کنند.
و در هرحال منظور این روایات ، توجه دادن به ارزش و اهمیت این عبادات است، نه کاستن و پایین آوردن ارزش جنگ و حج؛ بلکه می توان گفت خود این روایات به صورت غیر مستقیم ارزش و اهمیت حج و جهاد را بیان می کنند که ملاک و معیار برای سنجش دیگر عبادات هستند چنانکه ما در امور دنیایی می گوییم فلان متاع مثل طلا شده است.
پی نوشتها:
[1] نک: تفسیر نمونه، ج 23، ص 361.
[2] من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 583.
[3] تهذیب الاحکام، ج 6، ص 135.
[4] کافی، ج 4، ص 585.
[5] وسائلالشيعة ، ج 15، ص 161.
منبع: http://farsi.islamquest.net
با بیان چند نکته تطابق ثواب های ذکر شده با اعمال مربوط به آنها روشن می شود:
1- ثواب های الهی بر اساس استحقاق بندگان نیست بلکه تفضلی است که خداوند بر اساس رفتارهای بندگان در دنیا و قابلیتهایی که کسب کرده اند، به آنها لطف می کند[1].
بندگان ( در صورتی که خداوند به آنها وعده ای نمی داد ) هیچ حقی برای دریافت ثواب و پاداش از خدا نداشتند چون تمام اعمالی که در دنیا انجام داده اند به وسیله نعمتهای خداوند بوده است؛ و خداوند بر اساس رحمت و حکمت خود به بندگان وعده ی اجر و پاداش داده و خود را ملزم به اجرای آن دانسته است. پس این رحمت بی انتها و حکمت کامل الهی است که تعیین کننده ی میزان پاداش اعمال است نه سختی و راحتی یا کوتاهی و طول اعمال. بنابراین زیادی و حتی کمی نعمتها و پاداشهای بندگان که از طرف خدا برای آنها تدارک دیده شده خدشه ای به عدل الهی وارد نمی آورد چون حقی از کسی ضایع نشده و بلکه بیش از حق بندگان به آنها داده می شود.
2- دعاها، زیارات و نمازهای مستحبی، در صورتی دارای آن ثوابهای زیاد می باشند که تمام شرایط در آنها رعایت شده باشد و ما به برخی از آن شرایط اشاره می کنیم:
الف) ادای همۀ تکالیف و واجبات شرعی؛ پس اگر کسی در حالی که وظیفه ی او جهاد و یا حج است و بجای آنها مشغول دعا و نماز مستحبی شود نه تنها ثوابی بدست نمی آورد چه بسا گرفتار عذاب الهی گردد.
ب) داشتن معرفت و حضور قلب و اخلاص. چنان که در روایاتی شرط رسیدن به اجر فراوان بعضی از زیارات، داشتن معرفت بیان شده است[2]. در روایتی امام صادق(ع) فرموده اند: مردم بر اساس نیت هایشان در روز قیامت محشور می شوند[3]. از همین جا می توان فهمید مبنای اصلی پاداشهای الهی سختی عمل نمی باشد بلکه این نیت و اعتقادات بنده است که بسیار بیشتر از سختی و بزرگی مادی عمل در اجر و ثواب آن تاثیر می گذارد.
روشن است تحصیل و بدست آوردن معرفت، اخلاص و حضور قلب کامل، اگر از جنگ و جهاد سخت تر نباشد، آسان تر هم نیست. و به همین جهت افراد زیادی در ظاهر در جهاد و حج شرکت می کنند اما افراد بسیار کمی می توانند قله های معرفت و اخلاص را بپیمایند. در روایات زیادی معصومان (ع) شیعیان را به زیارت ائمه و خصوصا امام رضا (ع) تشویق کرده اند[4] که از این روایات استفاده می شود که معصومان دو نوع ثواب برای زیارت قایل شده اند، که ثواب های آن وابسته به چگونگی انجام زیارت است. بنابراین یک ثواب ثابت برای زیارت هر کسی وجود ندارد و بیان این گونه ثوابها بیان قابلیت آنها است نه بیان ثوابی که تحت هر شرایطی شامل حال عمل کننده می شود.
3- بسیاری از ادعیه و زیارات نقش تعیین کننده ای در بیان اصول اعتقادی و گسترش معرفت دینی دارند و ائمه علیهم السلام در قالب ادعیه و زیارت معارفی را به جامعه ی بشریت اهدا نمودند که در قالبهای دیگر ممکن نبوده است. بنابراین اهمیت دادن به آنها در واقع موجب زنده نگه داشتن جهاد، فرهنگ شهادت، حج و دین و شریعت خواهد شد و درحقیقت این معارف اند که حاجی و مجاهد پرورش می دهند.
4- در زمانی که جنگ و جهادی وجود ندارد و وقت حج گذاردن نیست، معمولا زمینه برای فعالیت شیطان و نیروهای باطل بیشتر فراهم است و طبع انسان نیز به سوی شهوات تمایل بیشتری دارد در چنین شرایطی اگر کسی بجای پرداختن به خواسته های شهوانی با دعا و زیارت و نماز، قلب و جان خود را صفا و صیقلی دهد باید از معرفت و اخلاص سطح بالایی بر خوردار باشد و به همین دلیل رسول گرامی اسلام(ص) به عده ای از یاران خود که از جهاد سختی بر می گشتند فرمود: آفرین بر گروهی که از جهاد کوچک برگشتند و جهاد بزرگ در پیش رو دارند. پرسیدند منظورتان از جهاد بزرگ چیست؟ فرمود جهاد با نفس[5].
و شاید یکی از دلایل اینکه ائمه(ع) این همه ثواب برای این دعاها و نمازها بیان نمودند این بوده که خواستند بدین وسیله روح جامعه را از گرفتار شدن در منجلاب هواهای نفسانی، که مایه هر گونه پستی و ذلت دنیا و آخرت است، نجات دهند تا بتونند در آسمانهای معنویت و نورانیت پرواز کنند.
و در هرحال منظور این روایات ، توجه دادن به ارزش و اهمیت این عبادات است، نه کاستن و پایین آوردن ارزش جنگ و حج؛ بلکه می توان گفت خود این روایات به صورت غیر مستقیم ارزش و اهمیت حج و جهاد را بیان می کنند که ملاک و معیار برای سنجش دیگر عبادات هستند چنانکه ما در امور دنیایی می گوییم فلان متاع مثل طلا شده است.
پی نوشتها:
[1] نک: تفسیر نمونه، ج 23، ص 361.
[2] من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 583.
[3] تهذیب الاحکام، ج 6، ص 135.
[4] کافی، ج 4، ص 585.
[5] وسائلالشيعة ، ج 15، ص 161.
منبع: http://farsi.islamquest.net
