پرسش :
اگر انتخاب دين آزاد است، چرا بعد از بلوغ فكري، انسان نميتواند دين خود را انتخاب كند و بايد بر دين آبا و اجدادش باشد و در غير اين صورت، مرتد محسوب ميشود؟
پاسخ :
كساني نزد خداوند، ديندار و مؤمن محسوب ميشوند كه قلباً دين را پذيرفته، در درون خود به آن اعتقاد داشته باشند. با اجبار و اكراه ممكن نيست دين به دل و روح كسي راه پيدا كند؛ و تنها در اختيار خود فرد است كه چيزي را از لحاظ قلبي رد يا قبول كند. آزادي در انتخاب دين به همين معناست؛ يعني انسان بايد با اختيار خودش دين را بپذيرد.
توضيح اين كه، رسيدن انسان به كمال و سعادت دو شرط دارد: يكي اين كه، در پيش روي خود، راه حق و صحيحي داشته باشد كه به سعادت منتهي شود و ديگر اين كه، انسان با اختيار خودش اين راه را انتخاب كند و بپيمايد. چون خداوند اين نوع كمال خاص را كه از طريق انتخاب به دست ميآيد براي انسان اراده كرده است و اين سعادت را براي او ميخواهد، پس به انسان قدرت انتخاب داده و در دنيا زمينه و شرايط اعمال اختيار را براي او فراهم كرده است و از سوي ديگر، راه حق و نقشهي مسيري را كه از بين راههاي باطلْ به صلاح و رستگاري او منجر ميشود، در مجموعه و برنامهي كاملي به نام دين عرضه نموده و به انسان فرمان داده است تا نعمت اختيار و انتخاب خود را در پذيرش و عمل به تعاليم دين به كار گيرد و از اين راه به كمال واقعي خود برسد و اگر انسان اين نعمت را در غير آنچه كه خداوند فرمان داده است به كار بگيرد، مسؤول و معاقب خواهد بود.
در اصطلاح، به نيروي اختيار و قدرت انتخاب، آزادي تكويني؛ و به خواست و فرمان خداوند، اراده‌ي تشريعي گفته ميشود؛ بنابراين، از لحاظ تشريعي، انسان آزاد نيست كه از آزادي تكويني خود، در غير مسير حق استفاده نمايد و هر آيين و مسلكي را بپذيرد؛ به عبارت ديگر، آزادي در انتخاب دين، يعني انسان با اختيار خود بايد دين حق را بپذيرد نه اين كه حق دارد هر ديني را كه خواست انتخاب نمايد.
حال اگر با اختيار خود دين ديگري را پذيرفت، هم در آخرت و هم در دنيا به لحاظ احكام حقوقي و اجتماعي اسلام مسؤول است و با توجه به خصوصيّات و موارد، احكام صادر شده از سوي خداوند درباره‌ي او اجرا خواهد شد.
نكته‌ي ديگر اين كه، انسان فطرتاً حق‌پذير است؛ يعني اگر به حقّانيّت چيزي يقين پيدا كرد، فطرتش آن را خواهد پذيرفت. آموزهها و باورهاي اصلي دين و دلايل و مقدّمات اين باورها، چنان صريح و روشن است كه هر شخصي با سلامت عقل و بيداري فطرت، آن را واقعي و يقيني و مطابق آرزوهاي حقيقي خود يافته، مشتاقانه خواهد پذيرفت.
يكي از معاني فطري بودن اسلام همين است؛ يعني چون دين حق و مطابق واقع است، فطرت پاك انساني آن را قبول مي‌كند. لذا براي ديندار شدن، اولين قدم، آگاه شدن از حقّانيّت دين است و بايد علم و يقين پيدا كرد كه دين اسلام حق است. عمدهترين راه وصول به علم و يقين و يافتن حق، تعقّل، تفكّر و انديشه است. به همين خاطر است كه قرآن، سراسر، دعوت به تفكّر و تدبّر و تعقّل است. و به خاطر همين، در اول هر رسالهي عمليّهاي گفته شده است كه اصول دين بايد بر پايهي علم و يقين بنا شود و تقليد كافي نيست.
بنابراين، اسلام به عنوان دين حق، باكي از تعقّل و انديشه ندارد، بلكه درباره‌ي آن بسيار تشويق و تأكيد كرده است. خدا ميداند كه دين او حق است و انسان با تعقّل حق را خواهد يافت؛ لذا امر و تشويق به تعقّل مينمايد. در مقابل، دنباله روي آبا و اجداد و پيروي كوركورانه، بسيار مذمت شده و مطرود است. البته انسان بعد از يافتن حق، ممكن است به خاطر دلدادگي به دنيا و چشم بستن بر فطرت خود، دين را نپذيرد كه نتايج آن را هم خواهد ديد.
اما حكم ارتداد كه موجب شبهه گشته است، به خاطر منع از تفكر و تعقّل نيست، بلكه حكمت‌هاي ديگري دارد كه به برخي از آنها ميپردازيم.
اگر چه يك مسلمان با عقل و يقين ميداند كه خداوند حكيم نسبت به مصالح بندگان خويش از همه آگاهتر و دلسوزتر است؛ «انَّ الله بالناس لرؤف رحيم»[1]؛ لذا در پذيرش حكم خداوند، اگر چه به علت و حكمت آن پي نبرد، ترديد نميكند؛ «ذلكُم حُكمُ الله يحْكُم بينكُم و الله عليم حكيم».[2]
در اصطلاح، مرتد به كسي گفته ميشود كه بعد از قبول اسلام، با بلوغ و سلامت عقل و از روي عمد و اختيار، به گفتار و كرداري در جامعه دست بزند كه بيانگر تكذيب، استهزا و تبليغ عليه اسلام و ضروريّات دين باشد.
مرتد داراي اقسامي است و همهي آنها داراي حكم يكسان نيستند. شديدترين حكم و مجازات درباره‌ي فردي است كه بعد از تولّد و بلوغ در خانوادهي مسلمان، مرتد شود؛ بنابراين، احكام ارتداد در مورد كساني كه رد و انكار خود را آشكار نميكنند نيست و تجسّس در حريم فردي و تفتيش عقايد نيز حرام است. هم‌چنين كساني كه انكار يا شك خود را به صورت سؤال و در مقام تحقيق، نزد عالمان دين طرح نمايند بياشكال است و عالمان دين وظيفه دارند كه به حل مشكلها و پاسخ به سؤالهاي او بپردازند. احكام ارتداد عليه كساني است كه آشكارا اعلام ارتداد نموده، اصول مسلّم دين را انكار كنند و يا نسبت دروغ به آن بدهند و به تبليغ و استهزا عليه آن بپردازند.
اثبات حكم ارتداد و اجراي آن، همانند ديگر احكام جزايي اسلام، منوط به تحقّق شرايطي است و در عمل، در موارد بسيار محدودي، اين احكام به اجرا ميرسند و شايد سالياني بگذرد و موضوعي براي آن يافت نشود؛ لذا كارآيي اين حكم را نبايد فقط به لحاظ مجازات يك فرد نگريست، بلكه اين احكام ناظر به مصالح جامعه هستند و اصل وجود چنين احكامي جامعه را از آسيب حفظ نموده، اثرهاي رواني و اجتماعيِ مطلوبي به جاي ميگذارد كه در جهت تعالي جامعه به كار ميآيد. مطالعهي اين اثرها، بعضي از حكمت‌هاي تشريع اين احكام را مشخص خواهد كرد كه از جمله، ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
يك. پايه و اساس جامعهي اسلامي، دين است و تمام فعّاليّتهاي اجتماعي و فردي بر محور دين انجام ميشود. دين مانند روح زندگي بخش در همهي زواياي جامعهي اسلامي حضور دارد. هر صدمهاي كه به جايگاه رفيع دين وارد شود، اساس جامعه را به خطر مياندازد. اگر انكار، تكذيب و استهزاي دين، به ويژه توسّط مسلمانان صورت گيرد، شبهه و ترديد و عدم پايبندي نسبت به دين در ميان جامعهي اسلامي رخنه و رشد مي‌كند. دشمنان اسلام كه همواره به دنبال نفوذ و ضربه زدن به دين هستند، اگر اين راه را باز ببينند، با به كار گرفتن و جذب افراد سست‌ايمان و كشاندن آنها به كفر، براي خارج كردن دين از جايگاه خود و بياهمّيّت نمودن آن، اقدام خواهند كرد و جامعهي اسلامي با از دست دادن اين سرمايهي عظيم به نابودي كشيده خواهد شد. اسلام كه دين جامع و كامل است با تشخيص درست اين نقطهي آسيبپذير، با وضع حكم ارتداد به مقابله با كساني كه در صدد ضربه زدن به دين هستند پرداخته، ايمان و باورهاي حقّ مردم را در حصار امن قرار داده و با حفاظت از سلامت جامعه، زمينه را براي رشد و سعادت افراد آن فراهم كرده است.
دو. اثر رواني و اجتماعي ديگر اين حكم، بالا بردن اهمّيّت و ارزش دين است. دين براي انجام رسالت خود بايد در جامعه جايگاهي رفيع داشته باشد؛ همانند حكم قصاص و مجازات سارق كه حالتي براي افراد جامعه فراهم مي‌كند كه نه تنها به قتل و سرقت دست نميزنند، بلكه جان و مال ديگران براي آنان احترام پيدا مي‌كند و در جهت حفظ آن ميكوشند. حكم ارتداد كمك مي‌كند تا دين در نظر مردمي كه از منزلت و ارزش نظري و عملي آن آگاه نيستند، جايگاه و ارزش واقعي خود را بيابد؛ و فوايد بسياري از اين طريق حاصل ميشود. اگر دين در نظر مردم، مهم و ارزشمند شد، توجّه خاصّي به آن مبذول ميدارند؛ آن را آسان از دست نميدهند؛ به دنبال آگاهي و اطلاع صحيح از آن بر ميآيند و با طرح نظرات پخته و سنجيده، به رشد عملي و آگاهي ميرسند و اين چراغ هدايت را از تيرگي و خاموشي حفظ ميكنند.
سه. حكمت ديگر اين حكم با توجه به نكتهاي كه گذشت به دست ميآيد. بيان كرديم كه تشخيص و پذيرش دين حق با سلامت عقل و بيداري فطرت امكان مييابد. خداوند با وضع حكم ارتداد، هم ملاكي براي سنجش عقل قرار داد و هم عاملي براي بيداري فطرت. عامل مهّم بيداري فطرت، ياد مرگ است. اسلام هنگام ظهور، با ياد مرگ و آيات قيامت آغاز كرد و علماي اخلاق هم ياد مرگ را عامل اساسي در بيداري و سلوك ميدانند.
دين حق، ديني است كه مسئلهي مرگ را براي انسان حل مي‌كند، اسلام با معرفي مرگ به عنوان پلي براي گذر از دنياي محدود زماني به سراي جاويد آخرت و بيان رمز سعادت دو جهان، مسئلهي مرگ را به خوبي حل كرده و اين در كلام و سيرهي ائمه(ع) و مؤمنين واقعي كاملا مشهود است.
از سوي ديگر، در نزد خداوند، قيمت و ارزش دين، تمام هستي و دارايي انسان است و اين نيز در سيرهي معصومين(ع) و مؤمنان آشكار است؛ به ويژه حضرت سيّدالشّهدا(ع) كه هستياش را براي حفظ دين فدا كرد و عقل حسابگر، اين قيمت را جز براي دين حق نخواهد پرداخت.
خداوند حكيم با وضع اين حكم، چراغي فراروي افرادي كه در صدد تحقيق و انتخاب دين و يا در معرض ارتداد هستند، قرار داده است كه با فطرت بيدار ببينند آيا آنچه بر ميگزينند، مشكل مرگ را حل مي‌كند؟ و با نيروي عقل بسنجند كه آيا راهي كه انتخاب ميكنند، ارزش آن را دارد كه همهي هستي خود را براي آن بدهند؟ به اين ترتيب خداوند با لطف خود اين افراد را به سوي دين حق هدايت مي‌كند و آنها را واميدارد كه با تحقيق و اطّلاع درست بيابند كه جز اسلام، ديني مقبول خدا نيست و با يقين، اسلام را بپذيرند.
نتيجه اين كه، خداوند با وضع حكم ارتداد، نه تنها راه تفكّر و انتخاب را نميبندد و انسان را مجبور به دينداري نميكند، بلكه با اين حكم او را وادار به تفكّر و تحقيق مي‌كند و انسان را در تشخيص راه حق ياري ميدهد تا با اختيار خود آن را بپذيرد.
حال اگر كسي پس از شنيدن نداي فطرت و آشنايي با اسلام، خواستهاي نفساني خود را ترجيح داد و به خاطر جاذبههاي مادي، حاضر شد به حيثيّت نظام اسلامي و بهترين سرمايه و ارزشمندترين گوهر جامعه، لطمه بزند و وقيحانه به رجزخواني و انكار و تكذيب دين بپردازد و با حيات ظاهري خود در صدد نابودي حيات واقعي جامعه برآيد، نجات و صلاح جامعه و علاج خود او در اجراي حكم خداست، كه هم او از شقاوت بيش‌تر و هم جامعه از شر او خلاصي يابد و هم آثار و فوايد وجود چنين حكمي در جامعه بقا و تداوم يابد.
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي بقره (2)، آيه‌ي 147.
[2]. سوره‌ي ممتحنه (60)، آيه‌ي 10.
منبع: دين و آزادي، آیت الله محمد تقي مصباح يزدي، نشر مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه علمیه (1381).
كساني نزد خداوند، ديندار و مؤمن محسوب ميشوند كه قلباً دين را پذيرفته، در درون خود به آن اعتقاد داشته باشند. با اجبار و اكراه ممكن نيست دين به دل و روح كسي راه پيدا كند؛ و تنها در اختيار خود فرد است كه چيزي را از لحاظ قلبي رد يا قبول كند. آزادي در انتخاب دين به همين معناست؛ يعني انسان بايد با اختيار خودش دين را بپذيرد.
توضيح اين كه، رسيدن انسان به كمال و سعادت دو شرط دارد: يكي اين كه، در پيش روي خود، راه حق و صحيحي داشته باشد كه به سعادت منتهي شود و ديگر اين كه، انسان با اختيار خودش اين راه را انتخاب كند و بپيمايد. چون خداوند اين نوع كمال خاص را كه از طريق انتخاب به دست ميآيد براي انسان اراده كرده است و اين سعادت را براي او ميخواهد، پس به انسان قدرت انتخاب داده و در دنيا زمينه و شرايط اعمال اختيار را براي او فراهم كرده است و از سوي ديگر، راه حق و نقشهي مسيري را كه از بين راههاي باطلْ به صلاح و رستگاري او منجر ميشود، در مجموعه و برنامهي كاملي به نام دين عرضه نموده و به انسان فرمان داده است تا نعمت اختيار و انتخاب خود را در پذيرش و عمل به تعاليم دين به كار گيرد و از اين راه به كمال واقعي خود برسد و اگر انسان اين نعمت را در غير آنچه كه خداوند فرمان داده است به كار بگيرد، مسؤول و معاقب خواهد بود.
در اصطلاح، به نيروي اختيار و قدرت انتخاب، آزادي تكويني؛ و به خواست و فرمان خداوند، اراده‌ي تشريعي گفته ميشود؛ بنابراين، از لحاظ تشريعي، انسان آزاد نيست كه از آزادي تكويني خود، در غير مسير حق استفاده نمايد و هر آيين و مسلكي را بپذيرد؛ به عبارت ديگر، آزادي در انتخاب دين، يعني انسان با اختيار خود بايد دين حق را بپذيرد نه اين كه حق دارد هر ديني را كه خواست انتخاب نمايد.
حال اگر با اختيار خود دين ديگري را پذيرفت، هم در آخرت و هم در دنيا به لحاظ احكام حقوقي و اجتماعي اسلام مسؤول است و با توجه به خصوصيّات و موارد، احكام صادر شده از سوي خداوند درباره‌ي او اجرا خواهد شد.
نكته‌ي ديگر اين كه، انسان فطرتاً حق‌پذير است؛ يعني اگر به حقّانيّت چيزي يقين پيدا كرد، فطرتش آن را خواهد پذيرفت. آموزهها و باورهاي اصلي دين و دلايل و مقدّمات اين باورها، چنان صريح و روشن است كه هر شخصي با سلامت عقل و بيداري فطرت، آن را واقعي و يقيني و مطابق آرزوهاي حقيقي خود يافته، مشتاقانه خواهد پذيرفت.
يكي از معاني فطري بودن اسلام همين است؛ يعني چون دين حق و مطابق واقع است، فطرت پاك انساني آن را قبول مي‌كند. لذا براي ديندار شدن، اولين قدم، آگاه شدن از حقّانيّت دين است و بايد علم و يقين پيدا كرد كه دين اسلام حق است. عمدهترين راه وصول به علم و يقين و يافتن حق، تعقّل، تفكّر و انديشه است. به همين خاطر است كه قرآن، سراسر، دعوت به تفكّر و تدبّر و تعقّل است. و به خاطر همين، در اول هر رسالهي عمليّهاي گفته شده است كه اصول دين بايد بر پايهي علم و يقين بنا شود و تقليد كافي نيست.
بنابراين، اسلام به عنوان دين حق، باكي از تعقّل و انديشه ندارد، بلكه درباره‌ي آن بسيار تشويق و تأكيد كرده است. خدا ميداند كه دين او حق است و انسان با تعقّل حق را خواهد يافت؛ لذا امر و تشويق به تعقّل مينمايد. در مقابل، دنباله روي آبا و اجداد و پيروي كوركورانه، بسيار مذمت شده و مطرود است. البته انسان بعد از يافتن حق، ممكن است به خاطر دلدادگي به دنيا و چشم بستن بر فطرت خود، دين را نپذيرد كه نتايج آن را هم خواهد ديد.
اما حكم ارتداد كه موجب شبهه گشته است، به خاطر منع از تفكر و تعقّل نيست، بلكه حكمت‌هاي ديگري دارد كه به برخي از آنها ميپردازيم.
اگر چه يك مسلمان با عقل و يقين ميداند كه خداوند حكيم نسبت به مصالح بندگان خويش از همه آگاهتر و دلسوزتر است؛ «انَّ الله بالناس لرؤف رحيم»[1]؛ لذا در پذيرش حكم خداوند، اگر چه به علت و حكمت آن پي نبرد، ترديد نميكند؛ «ذلكُم حُكمُ الله يحْكُم بينكُم و الله عليم حكيم».[2]
در اصطلاح، مرتد به كسي گفته ميشود كه بعد از قبول اسلام، با بلوغ و سلامت عقل و از روي عمد و اختيار، به گفتار و كرداري در جامعه دست بزند كه بيانگر تكذيب، استهزا و تبليغ عليه اسلام و ضروريّات دين باشد.
مرتد داراي اقسامي است و همهي آنها داراي حكم يكسان نيستند. شديدترين حكم و مجازات درباره‌ي فردي است كه بعد از تولّد و بلوغ در خانوادهي مسلمان، مرتد شود؛ بنابراين، احكام ارتداد در مورد كساني كه رد و انكار خود را آشكار نميكنند نيست و تجسّس در حريم فردي و تفتيش عقايد نيز حرام است. هم‌چنين كساني كه انكار يا شك خود را به صورت سؤال و در مقام تحقيق، نزد عالمان دين طرح نمايند بياشكال است و عالمان دين وظيفه دارند كه به حل مشكلها و پاسخ به سؤالهاي او بپردازند. احكام ارتداد عليه كساني است كه آشكارا اعلام ارتداد نموده، اصول مسلّم دين را انكار كنند و يا نسبت دروغ به آن بدهند و به تبليغ و استهزا عليه آن بپردازند.
اثبات حكم ارتداد و اجراي آن، همانند ديگر احكام جزايي اسلام، منوط به تحقّق شرايطي است و در عمل، در موارد بسيار محدودي، اين احكام به اجرا ميرسند و شايد سالياني بگذرد و موضوعي براي آن يافت نشود؛ لذا كارآيي اين حكم را نبايد فقط به لحاظ مجازات يك فرد نگريست، بلكه اين احكام ناظر به مصالح جامعه هستند و اصل وجود چنين احكامي جامعه را از آسيب حفظ نموده، اثرهاي رواني و اجتماعيِ مطلوبي به جاي ميگذارد كه در جهت تعالي جامعه به كار ميآيد. مطالعهي اين اثرها، بعضي از حكمت‌هاي تشريع اين احكام را مشخص خواهد كرد كه از جمله، ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
يك. پايه و اساس جامعهي اسلامي، دين است و تمام فعّاليّتهاي اجتماعي و فردي بر محور دين انجام ميشود. دين مانند روح زندگي بخش در همهي زواياي جامعهي اسلامي حضور دارد. هر صدمهاي كه به جايگاه رفيع دين وارد شود، اساس جامعه را به خطر مياندازد. اگر انكار، تكذيب و استهزاي دين، به ويژه توسّط مسلمانان صورت گيرد، شبهه و ترديد و عدم پايبندي نسبت به دين در ميان جامعهي اسلامي رخنه و رشد مي‌كند. دشمنان اسلام كه همواره به دنبال نفوذ و ضربه زدن به دين هستند، اگر اين راه را باز ببينند، با به كار گرفتن و جذب افراد سست‌ايمان و كشاندن آنها به كفر، براي خارج كردن دين از جايگاه خود و بياهمّيّت نمودن آن، اقدام خواهند كرد و جامعهي اسلامي با از دست دادن اين سرمايهي عظيم به نابودي كشيده خواهد شد. اسلام كه دين جامع و كامل است با تشخيص درست اين نقطهي آسيبپذير، با وضع حكم ارتداد به مقابله با كساني كه در صدد ضربه زدن به دين هستند پرداخته، ايمان و باورهاي حقّ مردم را در حصار امن قرار داده و با حفاظت از سلامت جامعه، زمينه را براي رشد و سعادت افراد آن فراهم كرده است.
دو. اثر رواني و اجتماعي ديگر اين حكم، بالا بردن اهمّيّت و ارزش دين است. دين براي انجام رسالت خود بايد در جامعه جايگاهي رفيع داشته باشد؛ همانند حكم قصاص و مجازات سارق كه حالتي براي افراد جامعه فراهم مي‌كند كه نه تنها به قتل و سرقت دست نميزنند، بلكه جان و مال ديگران براي آنان احترام پيدا مي‌كند و در جهت حفظ آن ميكوشند. حكم ارتداد كمك مي‌كند تا دين در نظر مردمي كه از منزلت و ارزش نظري و عملي آن آگاه نيستند، جايگاه و ارزش واقعي خود را بيابد؛ و فوايد بسياري از اين طريق حاصل ميشود. اگر دين در نظر مردم، مهم و ارزشمند شد، توجّه خاصّي به آن مبذول ميدارند؛ آن را آسان از دست نميدهند؛ به دنبال آگاهي و اطلاع صحيح از آن بر ميآيند و با طرح نظرات پخته و سنجيده، به رشد عملي و آگاهي ميرسند و اين چراغ هدايت را از تيرگي و خاموشي حفظ ميكنند.
سه. حكمت ديگر اين حكم با توجه به نكتهاي كه گذشت به دست ميآيد. بيان كرديم كه تشخيص و پذيرش دين حق با سلامت عقل و بيداري فطرت امكان مييابد. خداوند با وضع حكم ارتداد، هم ملاكي براي سنجش عقل قرار داد و هم عاملي براي بيداري فطرت. عامل مهّم بيداري فطرت، ياد مرگ است. اسلام هنگام ظهور، با ياد مرگ و آيات قيامت آغاز كرد و علماي اخلاق هم ياد مرگ را عامل اساسي در بيداري و سلوك ميدانند.
دين حق، ديني است كه مسئلهي مرگ را براي انسان حل مي‌كند، اسلام با معرفي مرگ به عنوان پلي براي گذر از دنياي محدود زماني به سراي جاويد آخرت و بيان رمز سعادت دو جهان، مسئلهي مرگ را به خوبي حل كرده و اين در كلام و سيرهي ائمه(ع) و مؤمنين واقعي كاملا مشهود است.
از سوي ديگر، در نزد خداوند، قيمت و ارزش دين، تمام هستي و دارايي انسان است و اين نيز در سيرهي معصومين(ع) و مؤمنان آشكار است؛ به ويژه حضرت سيّدالشّهدا(ع) كه هستياش را براي حفظ دين فدا كرد و عقل حسابگر، اين قيمت را جز براي دين حق نخواهد پرداخت.
خداوند حكيم با وضع اين حكم، چراغي فراروي افرادي كه در صدد تحقيق و انتخاب دين و يا در معرض ارتداد هستند، قرار داده است كه با فطرت بيدار ببينند آيا آنچه بر ميگزينند، مشكل مرگ را حل مي‌كند؟ و با نيروي عقل بسنجند كه آيا راهي كه انتخاب ميكنند، ارزش آن را دارد كه همهي هستي خود را براي آن بدهند؟ به اين ترتيب خداوند با لطف خود اين افراد را به سوي دين حق هدايت مي‌كند و آنها را واميدارد كه با تحقيق و اطّلاع درست بيابند كه جز اسلام، ديني مقبول خدا نيست و با يقين، اسلام را بپذيرند.
نتيجه اين كه، خداوند با وضع حكم ارتداد، نه تنها راه تفكّر و انتخاب را نميبندد و انسان را مجبور به دينداري نميكند، بلكه با اين حكم او را وادار به تفكّر و تحقيق مي‌كند و انسان را در تشخيص راه حق ياري ميدهد تا با اختيار خود آن را بپذيرد.
حال اگر كسي پس از شنيدن نداي فطرت و آشنايي با اسلام، خواستهاي نفساني خود را ترجيح داد و به خاطر جاذبههاي مادي، حاضر شد به حيثيّت نظام اسلامي و بهترين سرمايه و ارزشمندترين گوهر جامعه، لطمه بزند و وقيحانه به رجزخواني و انكار و تكذيب دين بپردازد و با حيات ظاهري خود در صدد نابودي حيات واقعي جامعه برآيد، نجات و صلاح جامعه و علاج خود او در اجراي حكم خداست، كه هم او از شقاوت بيش‌تر و هم جامعه از شر او خلاصي يابد و هم آثار و فوايد وجود چنين حكمي در جامعه بقا و تداوم يابد.
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي بقره (2)، آيه‌ي 147.
[2]. سوره‌ي ممتحنه (60)، آيه‌ي 10.
منبع: دين و آزادي، آیت الله محمد تقي مصباح يزدي، نشر مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه علمیه (1381).
