پرسش :
چرا پيامبران از منطقه ى جغرافيايى خاصى برخاسته اند؟
پاسخ :
گاهى اين پرسش مطرح مى شود كه چرا پيامبران تنها از منطقه ى خاور ميانه برخاستند؛ نوح(عليه السلام) از سرزمين عراق؛ ابراهيم(عليه السلام) در عراق و شام و پس از آن در مصر و حجاز؛ موسى(عليه السلام) در مصر و سپس در فلسطين؛ مسيح(عليه السلام) از شام و فلسطين، و سرانجام پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در سرزمين حجاز. آيا مناطق ديگر جهان به پيامبر نيازى نداشته اند كه پيامبرى براى آنان فرستاده نشد؟!
جواب : اولا: دليل و شاهدى وجود ندارد كه اثبات كند ساير مناطق جهان از نعمت پيامبر بى بهره بوده اند. شمار بالاى پيامبران در منطقه ى خاور ميانه، دليل بر نبودن پيامبر در سرزمين هاى ديگر نيست. خداوند 124 هزار پيامبر براى بشر فرستاده است[1] و ما تنها نام و سرگذشت برخى از آن ها را مى دانيم[2]؛ چه بسا مناطق ديگر نيز داراى پيامبر بوده اند، ولى ما از آن ها آگاهى نداشته باشيم.
ثانياً: بر فرض كه دليلى بر وجود پيامبران در ساير مناطق وجود نداشته باشد، ولى نبودن دليل، نبودن آن ها را اثبات نمى كند (عدم الدليل "يا عدم الوجدان" لا يدل على عدم الوجود).
ثالثاً: آنچه از روايات و كتب تاريخى به دست مى آيد، عدم انحصار پيامبران در سرزمين هاى ياد شده (در پرسش) مى باشد؛ براى مثال ايران خاستگاه ظهور پيامبران متعددى بوده است كه امروزه قبور برخى از آن ها زيارتگاه مؤمنان است؛ از جمله: مزار حضرت شعيا(عليه السلام) در كنار قبر امامزاده اسماعيل در اصفهان، در اولين مسجدى كه در آن شهر ساخته شده است؛ قبر يوشع(عليه السلام) در اصفهان؛ مزار دانيال(عليه السلام) در شوش خوزستان؛ مزار باقر روبن ـ فرزند يعقوب(عليه السلام) ـ در شمال شهر خرمشهر؛ مزار سه پيامبر در شهر قزوين، از جمله پسر لقمان(عليه السلام)؛ قبر حضرت ارميا در ميامى (در مسير مشهد)؛ قبر قيدار ـ فرزند اسماعيل(عليه السلام) ـ در جنوب زنجان در روستاى قيدار؛ قبر شموئيل(عليه السلام) در ده فرسخى ساوه؛ مزار حيقوق(عليه السلام)در تويسركان[3].
و يا رسالت حضرت هود (ع) كه افزون بر سرزمين حجاز و عراق، شامل هند و ايران نيز بوده است[4]، و يا ذوالكفل كه در سرزمين روم هدايتگر مردم بوده و در همان جا وفات كرده است[5].
موارد ياد شده كه براى نمونه ذكر شد، بيانگر آن است كه آگاهى هاى ما از خاستگاه ظهور پيامبران بسيار اندك است: «و ما اوتيتم من العلم الا قليلا[6]؛ و جز اندكى از دانش به شما داده نشده است.»
رابعاً: از قرآن استفاده مى شود كه خداوند براى هر قوم و ملتى، پيامبر و هادى فرستاده است: (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْم هاد)؛[7] -اى پيامبر!- تو تنها بيم دهنده اى، و براى هر گروهى هدايت كننده اى است.
اين آيه ى شريف به صراحت اعلام مى كند كه هيچ قومى بر روى كره ى زمين از نعمت نبوت و هدايت الهى محروم نبوده و نخواهد بود.
خامساً: دليل هايى كه ضرورت وجود پيامبران را براى انسان ها به اثبات مى رساند، دليل هايى عقلى و غير قابل تخصيص هستند؛ از اين رو نمى توان ضرورت وجود پيامبران را ويژه ى منطقه اى خاص دانست و مناطق ديگر را مشمول آن دليل ها ندانست.
بنابراين، آنچه از عقل و نقل (از جمله قرآن و روايات) به دست مى آيد، آن است كه پيامبران در تمامى سرزمين هايى كه محل سكونت انسان ها و تشكيل جوامع بشرى بوده است، حضور داشته و همه ى آن ها در راستاى تحقق هدف خلقت انسان، به وظيفه ى الهى خود عمل مى كرده اند.
تذكر:
آنچه گفته شد، ضرورت هدايت نبوى را براى انسان ها بيان مى كند، ولى بايد توجه داشت كه تحقق اين هدايت، به وجود پيامبران صاحب كتاب و شريعت مستقل، در تمامى مناطق جهان وابسته نيست؛ از اين رو مانعى ندارد كه اين دسته از پيامبران كه اولواالعزم هستند، تنها در يك منطقه (خاور ميانه) مبعوث شده باشند و پيامبران تبليغى كه مروج دين پيامبر پيش از خود بوده اند، از سوى خداوند در مناطق مختلف جهان به هدايت مردم پرداخته باشند؛ اما اين كه «چرا خاور ميانه خاستگاه پيامبران اولواالعزم شده است؟» در پاسخ مى توان گفت:
جايگاه خاور ميانه در بعثت پيامبران
مورخان بزرگ جهان، در توصيف اين منطقه، تصريح مى كنند كه مشرق زمين ـ به ويژه شرق ميانه ـ گهواره ى تمدن انسانى است و به آن نام «هلال خصيب» = هلال پر بركت؛ (منطقه اى كه از دره ى نيل شروع شده و تا مسير دجله و فرات و اروند رود ادامه دارد و به صورت يك هلال بزرگ روى نقشه جغرافيا مشخص است) داده اند. اين منطقه زادگاه تمدن هاى بزرگ جهان است.
تمدن مصر باستان كه قديمى ترين تمدن شناخته شده جهان است؛ تمدن بابل در عراق؛ تمدن يمن در جنوب حجاز، و همچنين تمدن ايران و شامات، همه، نمونه هايى از تمدن هاى معروف اين منطقه ى مهم به شمار مى روند و بناها، سنگ نوشته ها و آثار تاريخى مهمى كه در اين مناطق باقى مانده، همه، شاهد گوياى آن است. قدمت تمدن انسانى در اين مناطق به هفت هزار سال يا بيشتر باز مى گردد[8].
وجود تمدن و انسان هاى متمدن در اين منطقه، نياز به آيين هاى الهى را بيشتر مى كند تا بدين وسيله انسان ها، هم از قوانين اجتماعى اديان آسمانى بهره جسته و هم فطرت الهى خويش را با آموزش هاى پيامبران شكوفا سازند؛ بر همين اساس مى گوييم: نياز بشر امروز به مذهب، به ويژه كشورهايى كه از تمدن صنعتى سهم بيشترى دارند، از هر زمان ديگرى بيشتر است. اقوام وحشى يا نيمه وحشى، آمادگى زيادى براى پذيرش مذهب ندارند، و اگر هم آن را بپذيرند، توانايى نشر آن را ندارند، ولى هنگامى كه مذهب در مراكز تمدن ظهور كند، به سرعت از آن جا به نقاط ديگر گسترش مى يابد؛ زيرا مردم مناطق ديگر، جهت رفع نيازمندى هاى خود، به طور دائم به اين مناطق سفر مى كنند و از حوادث آن جا با خبر مى شوند؛ گذشته از اين، وسايل نشر افكار، در اين مراكز بيشتر است.
البته حجاز ـ سرزمين ظهور اسلام ـ گرچه سهم مهمّى در تمدن آن زمان نداشته است، ولى اگر نقشه ى جغرافيا را به دقت نگاه كنيم، مى بينيم كه اين منطقه سوق الجيشى، مركزى مهم براى پنج تمدن بزرگ آن دوران به شمار مى رفته است، به گونه اى كه سرزمين مكه نسبت به آن ها مانند مركز دايره بوده است؛ در شمال، تمدن روم شرقى و شامات، در شمال شرقى، تمدن ايران و كلده و آشور، در جنوب، تمدن يمن، و در غرب، تمدن مصر باستان؛[9] از اين رو مى بينيم كه پس از گذشت زمان كوتاهى، تمام قلمرو اين تمدن هاى پنج گانه زير سيطره ى اسلام و فرهنگ ناب آن قرار مى گيرد و تمدن با شكوه اسلامى، در سرتاسر اين مناطق حرف اول را مى زند.
چكيده سخن اين كه بر اساس دليل هايى كه بيان شد، نمى توان وجود پيامبران را به منطقه ى خاور ميانه محدود دانست، بلكه همان گونه كه بيان شد، هيچ قومى بر روى زمين از هدايت پيامبران محروم نبوده است. خداوندى كه حتى جنيان را از نعمت نبوت بى بهره نگذاشته است، آيا ممكن است كه پيامبرانى را براى سرزمين هاى ديگر نفرستاده باشد. آرى منطقه ى خاور ميانه به علت اهميت و مركزيتى كه داشت، محل ظهور بسيارى از پيامبران الهى، از جمله تمامى پيامبران اولواالعزم بوده است؛ اما اين بدان معنى نيست كه ساير مناطق از اين لطف و عنايت حكيمانه ى پروردگار محروم بوده اند.
منبعى براى آگاهى بيشتر:
1. پيام قرآن، ج7، ص367.
پی نوشتها:
[1]. بنابر ديدگاه مشهور نزد علماى اسلام، مراجعه شود به مقاله ى «تعداد پيامبران» در همين كتاب.
[2]. خداوند ـ در قرآن مجيد ـ مى فرمايد: «ورسلا قد قصصنا هم عليك من قبل و رسلا لم نقصصهم عليك؛ و پيش از اين داستان پيامبرانى را بر تو گفتيم و شرح حال پيامبرانى را بر تو نگفتيم» (نساء، 164).
[3]. تاريخ انبيا از آدم تا خاتم، ص563.
[4]. همان، ص 191.
[5]. همان، ص569.
[6]. اسراء، 85.
[7]. رعد، 7.
[8]. امروزه نيز خاور ميانه مهم ترين منطقه ى استراتژيك جهان به شمار مى رود. ر. ك: آلاسداير در ايسدل و جرالداچ. بليك، جغرافياى سياسى خاور ميانه و شمال آفريقا، ترجمه: دره ى مير حيدر، ص19 به بعد.
شمس الدين رحمانى از منطقه ى خاورميانه به «لولاى سه قاره (آسيا و آفريقا وا ئاروپا)» تعبير مى كند و كتابى به همين نام نوشته است (تهران، سازمان تبليغات، چاپ اول، 1371).
[9]. افزون بر آنچه گفته شد، شهر مكه در طول تاريخ، براى اقوام مختلف جهان ا ئشهرى مقدس و مذهبى و محل تلاقى بازرگانان از نقاط مختلف بوده است. ر.ك: سيماى مكه، ص222 و 48.
منبع: پرسش ها و پاسخ هايى پيرامون نبوت و رسالت، فاضل عرفان، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه (1383).
گاهى اين پرسش مطرح مى شود كه چرا پيامبران تنها از منطقه ى خاور ميانه برخاستند؛ نوح(عليه السلام) از سرزمين عراق؛ ابراهيم(عليه السلام) در عراق و شام و پس از آن در مصر و حجاز؛ موسى(عليه السلام) در مصر و سپس در فلسطين؛ مسيح(عليه السلام) از شام و فلسطين، و سرانجام پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در سرزمين حجاز. آيا مناطق ديگر جهان به پيامبر نيازى نداشته اند كه پيامبرى براى آنان فرستاده نشد؟!
جواب : اولا: دليل و شاهدى وجود ندارد كه اثبات كند ساير مناطق جهان از نعمت پيامبر بى بهره بوده اند. شمار بالاى پيامبران در منطقه ى خاور ميانه، دليل بر نبودن پيامبر در سرزمين هاى ديگر نيست. خداوند 124 هزار پيامبر براى بشر فرستاده است[1] و ما تنها نام و سرگذشت برخى از آن ها را مى دانيم[2]؛ چه بسا مناطق ديگر نيز داراى پيامبر بوده اند، ولى ما از آن ها آگاهى نداشته باشيم.
ثانياً: بر فرض كه دليلى بر وجود پيامبران در ساير مناطق وجود نداشته باشد، ولى نبودن دليل، نبودن آن ها را اثبات نمى كند (عدم الدليل "يا عدم الوجدان" لا يدل على عدم الوجود).
ثالثاً: آنچه از روايات و كتب تاريخى به دست مى آيد، عدم انحصار پيامبران در سرزمين هاى ياد شده (در پرسش) مى باشد؛ براى مثال ايران خاستگاه ظهور پيامبران متعددى بوده است كه امروزه قبور برخى از آن ها زيارتگاه مؤمنان است؛ از جمله: مزار حضرت شعيا(عليه السلام) در كنار قبر امامزاده اسماعيل در اصفهان، در اولين مسجدى كه در آن شهر ساخته شده است؛ قبر يوشع(عليه السلام) در اصفهان؛ مزار دانيال(عليه السلام) در شوش خوزستان؛ مزار باقر روبن ـ فرزند يعقوب(عليه السلام) ـ در شمال شهر خرمشهر؛ مزار سه پيامبر در شهر قزوين، از جمله پسر لقمان(عليه السلام)؛ قبر حضرت ارميا در ميامى (در مسير مشهد)؛ قبر قيدار ـ فرزند اسماعيل(عليه السلام) ـ در جنوب زنجان در روستاى قيدار؛ قبر شموئيل(عليه السلام) در ده فرسخى ساوه؛ مزار حيقوق(عليه السلام)در تويسركان[3].
و يا رسالت حضرت هود (ع) كه افزون بر سرزمين حجاز و عراق، شامل هند و ايران نيز بوده است[4]، و يا ذوالكفل كه در سرزمين روم هدايتگر مردم بوده و در همان جا وفات كرده است[5].
موارد ياد شده كه براى نمونه ذكر شد، بيانگر آن است كه آگاهى هاى ما از خاستگاه ظهور پيامبران بسيار اندك است: «و ما اوتيتم من العلم الا قليلا[6]؛ و جز اندكى از دانش به شما داده نشده است.»
رابعاً: از قرآن استفاده مى شود كه خداوند براى هر قوم و ملتى، پيامبر و هادى فرستاده است: (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْم هاد)؛[7] -اى پيامبر!- تو تنها بيم دهنده اى، و براى هر گروهى هدايت كننده اى است.
اين آيه ى شريف به صراحت اعلام مى كند كه هيچ قومى بر روى كره ى زمين از نعمت نبوت و هدايت الهى محروم نبوده و نخواهد بود.
خامساً: دليل هايى كه ضرورت وجود پيامبران را براى انسان ها به اثبات مى رساند، دليل هايى عقلى و غير قابل تخصيص هستند؛ از اين رو نمى توان ضرورت وجود پيامبران را ويژه ى منطقه اى خاص دانست و مناطق ديگر را مشمول آن دليل ها ندانست.
بنابراين، آنچه از عقل و نقل (از جمله قرآن و روايات) به دست مى آيد، آن است كه پيامبران در تمامى سرزمين هايى كه محل سكونت انسان ها و تشكيل جوامع بشرى بوده است، حضور داشته و همه ى آن ها در راستاى تحقق هدف خلقت انسان، به وظيفه ى الهى خود عمل مى كرده اند.
تذكر:
آنچه گفته شد، ضرورت هدايت نبوى را براى انسان ها بيان مى كند، ولى بايد توجه داشت كه تحقق اين هدايت، به وجود پيامبران صاحب كتاب و شريعت مستقل، در تمامى مناطق جهان وابسته نيست؛ از اين رو مانعى ندارد كه اين دسته از پيامبران كه اولواالعزم هستند، تنها در يك منطقه (خاور ميانه) مبعوث شده باشند و پيامبران تبليغى كه مروج دين پيامبر پيش از خود بوده اند، از سوى خداوند در مناطق مختلف جهان به هدايت مردم پرداخته باشند؛ اما اين كه «چرا خاور ميانه خاستگاه پيامبران اولواالعزم شده است؟» در پاسخ مى توان گفت:
جايگاه خاور ميانه در بعثت پيامبران
مورخان بزرگ جهان، در توصيف اين منطقه، تصريح مى كنند كه مشرق زمين ـ به ويژه شرق ميانه ـ گهواره ى تمدن انسانى است و به آن نام «هلال خصيب» = هلال پر بركت؛ (منطقه اى كه از دره ى نيل شروع شده و تا مسير دجله و فرات و اروند رود ادامه دارد و به صورت يك هلال بزرگ روى نقشه جغرافيا مشخص است) داده اند. اين منطقه زادگاه تمدن هاى بزرگ جهان است.
تمدن مصر باستان كه قديمى ترين تمدن شناخته شده جهان است؛ تمدن بابل در عراق؛ تمدن يمن در جنوب حجاز، و همچنين تمدن ايران و شامات، همه، نمونه هايى از تمدن هاى معروف اين منطقه ى مهم به شمار مى روند و بناها، سنگ نوشته ها و آثار تاريخى مهمى كه در اين مناطق باقى مانده، همه، شاهد گوياى آن است. قدمت تمدن انسانى در اين مناطق به هفت هزار سال يا بيشتر باز مى گردد[8].
وجود تمدن و انسان هاى متمدن در اين منطقه، نياز به آيين هاى الهى را بيشتر مى كند تا بدين وسيله انسان ها، هم از قوانين اجتماعى اديان آسمانى بهره جسته و هم فطرت الهى خويش را با آموزش هاى پيامبران شكوفا سازند؛ بر همين اساس مى گوييم: نياز بشر امروز به مذهب، به ويژه كشورهايى كه از تمدن صنعتى سهم بيشترى دارند، از هر زمان ديگرى بيشتر است. اقوام وحشى يا نيمه وحشى، آمادگى زيادى براى پذيرش مذهب ندارند، و اگر هم آن را بپذيرند، توانايى نشر آن را ندارند، ولى هنگامى كه مذهب در مراكز تمدن ظهور كند، به سرعت از آن جا به نقاط ديگر گسترش مى يابد؛ زيرا مردم مناطق ديگر، جهت رفع نيازمندى هاى خود، به طور دائم به اين مناطق سفر مى كنند و از حوادث آن جا با خبر مى شوند؛ گذشته از اين، وسايل نشر افكار، در اين مراكز بيشتر است.
البته حجاز ـ سرزمين ظهور اسلام ـ گرچه سهم مهمّى در تمدن آن زمان نداشته است، ولى اگر نقشه ى جغرافيا را به دقت نگاه كنيم، مى بينيم كه اين منطقه سوق الجيشى، مركزى مهم براى پنج تمدن بزرگ آن دوران به شمار مى رفته است، به گونه اى كه سرزمين مكه نسبت به آن ها مانند مركز دايره بوده است؛ در شمال، تمدن روم شرقى و شامات، در شمال شرقى، تمدن ايران و كلده و آشور، در جنوب، تمدن يمن، و در غرب، تمدن مصر باستان؛[9] از اين رو مى بينيم كه پس از گذشت زمان كوتاهى، تمام قلمرو اين تمدن هاى پنج گانه زير سيطره ى اسلام و فرهنگ ناب آن قرار مى گيرد و تمدن با شكوه اسلامى، در سرتاسر اين مناطق حرف اول را مى زند.
چكيده سخن اين كه بر اساس دليل هايى كه بيان شد، نمى توان وجود پيامبران را به منطقه ى خاور ميانه محدود دانست، بلكه همان گونه كه بيان شد، هيچ قومى بر روى زمين از هدايت پيامبران محروم نبوده است. خداوندى كه حتى جنيان را از نعمت نبوت بى بهره نگذاشته است، آيا ممكن است كه پيامبرانى را براى سرزمين هاى ديگر نفرستاده باشد. آرى منطقه ى خاور ميانه به علت اهميت و مركزيتى كه داشت، محل ظهور بسيارى از پيامبران الهى، از جمله تمامى پيامبران اولواالعزم بوده است؛ اما اين بدان معنى نيست كه ساير مناطق از اين لطف و عنايت حكيمانه ى پروردگار محروم بوده اند.
منبعى براى آگاهى بيشتر:
1. پيام قرآن، ج7، ص367.
پی نوشتها:
[1]. بنابر ديدگاه مشهور نزد علماى اسلام، مراجعه شود به مقاله ى «تعداد پيامبران» در همين كتاب.
[2]. خداوند ـ در قرآن مجيد ـ مى فرمايد: «ورسلا قد قصصنا هم عليك من قبل و رسلا لم نقصصهم عليك؛ و پيش از اين داستان پيامبرانى را بر تو گفتيم و شرح حال پيامبرانى را بر تو نگفتيم» (نساء، 164).
[3]. تاريخ انبيا از آدم تا خاتم، ص563.
[4]. همان، ص 191.
[5]. همان، ص569.
[6]. اسراء، 85.
[7]. رعد، 7.
[8]. امروزه نيز خاور ميانه مهم ترين منطقه ى استراتژيك جهان به شمار مى رود. ر. ك: آلاسداير در ايسدل و جرالداچ. بليك، جغرافياى سياسى خاور ميانه و شمال آفريقا، ترجمه: دره ى مير حيدر، ص19 به بعد.
شمس الدين رحمانى از منطقه ى خاورميانه به «لولاى سه قاره (آسيا و آفريقا وا ئاروپا)» تعبير مى كند و كتابى به همين نام نوشته است (تهران، سازمان تبليغات، چاپ اول، 1371).
[9]. افزون بر آنچه گفته شد، شهر مكه در طول تاريخ، براى اقوام مختلف جهان ا ئشهرى مقدس و مذهبى و محل تلاقى بازرگانان از نقاط مختلف بوده است. ر.ك: سيماى مكه، ص222 و 48.
منبع: پرسش ها و پاسخ هايى پيرامون نبوت و رسالت، فاضل عرفان، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه (1383).
