پرسش :

چرا مردم در غیبت صغری می‌توانستند امام زمان را ببینند ولی در غیبت کبری از این فیض محرومند؟

پاسخ :
شرح پرسش:
چرا در زمان گذشته كه امام زمان علیه السلام در غیبت صغری به سر می‌برد، مردم می‌توانستند با حضرت ارتباط داشته باشند، امّا الآن؛ یعنی در دوره غیبت كبری از آن محروم هستند؟ آیا مردم امروز استحقاق دیدار حضرت را ندارند؟

پرسش:
از برخی روایات استفاده می شود كه یكی از علل غیبت امام زمان (ع) حفظ جان حضرت است؛(1) بدین معنا كه خداوند به وسیله غیبت امام (ع) حضرت را از قتل حفظ كرده است؛ زیرا اگر حضرت از آغاز زندگی میان مردم ظاهر بود، ظالمان او را مانند سایر ائمه (ع) به شهادت می رساندند.
زراره (كه یكی از یاران امام صادق (ع) است) می گوید: امام فرمود: «امام منتظر، پیش از قیام خویش مدّتی از چشم ها غایب خواهد شد... زیرا بر جان خویش بیمناک خواهد بود.»(2)
این فلسفه غیبت امام اقتضا می كند كه ارتباط با ایشان محدود بوده و با شیوه های خاصی صورت گیرد. اگر همه مردم با امام ارتباط برقرار می كردند، با فلسفه غیبت هم‌سویی نداشت. بر این اساس در زمان غیبت صغری نیز همه مردم با امام ارتباط نداشتند، بلكه ارتباط با حضرت از طریق نواب اربعه كه انسان های عالم و پارسا بودند، صورت می گرفت. این افراد عبارت بودند از:
1ـ ابوعمر و عثمان بن سعید عمری: وی از نمایندگان امام هادی (ع) و امام حسن عسكری (ع) و مورد اطمینان بود كه احتمالاً در سال 265 هجری فوت كرده است.
2ـ ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری، متوفای 305 هجری.
3ـ ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی، متوفای 326 هجری.
4ـ ابوالحسن علی بن محمد سمری، متوفای 329.(3)
بر اساس محدودیت ارتباط با امام زمان (ع) بود كه برخی از وكلای دیگر امام كه در مناطق مختلف مانند بغداد، كوفه، اهواز، همدان، قم، ری و ... حضور داشتند، با نواب اربعه ارتباط داشته و این چهار نفر كه در رأس سلسله مراتب وكلای امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت می رساندند.(4)
در زمان غیبت كبری نیز ارتباط مردم با امام قطع نشده و شیوه برقراری ارتباط با حضرت فرق كرده است؛ بدین معنا كه در زمان غیبت كبری مردم با نائبان عام امام كه علمای واجد شرایط هستند، ارتباط برقرار می كنند. آنان نیز مؤظف هستند كه به پرسش‌های مردم پاسخ داده و به مشكلات آنان رسیدگی نمایند. از سوی دیگر نیز مردم وظیفه دارند كه به نائبان عام رجوع نمایند؛ زیرا كه حجت امام هستند. در توقیعی از حضرت آمده است: «در حوادثی كه رخ می دهد، به راویان احادیث ما مراجعه كنید. آن ها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا (بر آنان) هستم.»(5)
برخی از اندیشمندان شیعی باور دارند كسانی كه لیاقت و شایستگی داشته باشند، می توانند با امام ارتباط برقرار نمایند. این دیدگاه در بین دانشمندان شیعی شهرت دارد و افرادی چون محدث نوری، كراجكی و شیخ طوسی و ... از طرفداران این نگرش هستند.(6)
سید مرتضی در پاسخ این اشكال كه امام غائبی كه هیچ كس به وی دسترسی نداشته باشد، چه فایده ای دارد و تفاوت بود و نبود وی چیست، می نویسد: نخستین چیزی كه به آن معترفیم، این است كه قطع نداریم هیچ كس به خدمت امام نمی رسد و هیچ بشری او را ملاقات نمی كند. این امر معلوم نیست.(7)
مرحوم علامه مجلسی تعدادی از عالمان وارسته را ذكر كرده كه حضور امام رسیده و از آن وجود مقدس بهره ها برده اند، عالمانی مانند علامه بحرالعلوم.(8)
از بعضی روایات استفاده می شود كه امام میان مردم حضور دارد، ولی مردم او را نمی شناسند و این خود نیز نوعی ارتباطی است كه در زمان غیبت شكل می گیرد؛ مضافاً آنچه كه گذشت می توان گفت: همان گونه كه در زمان غیبت صغری ارتباط با امام زمان محدودیت داشته و بر اساس شرایط خاص صورت گرفته است، در زمان غیبت كبری نیز ارتباط با حضرت بر اساس شرایط خاصی امكان پذیر است.
امام صادق (ع) فرمود: «اگر زمینی، یك ساعت از جهت خالی باشد، ساكنان خود را فرو خواهد برد. حجت خدا مردم را می شناسد، ولی مردم او را نمی شناسند، همان گونه كه یوسف مردم را می شناخت و آنان او را نمی شناختند.»(9)

پی‌نوشت‌ها:
1. لطف الله صافی، منتخب الاثر، ص 269.
2. شیخ طوسی، كتاب الغیبه، ص 202.
3. مجله حوزه، ویژه نامه امام زمان (ع)، صص 70 ـ 71 ؛ مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، صص 678 ـ 681.
4. محمد بن ابراهیم بغدادی، كتاب الغیبه، ص 225.
5. شیخ طوسی، همان، ص 177.
6. مجله حوزه، ویژه نامه امام زمان (عج)، ص 97.
7. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص 182، با اقتباس از مجله حوزه، ویژه اما زمان (عج)، ص 98.
8. بحارالانوار، ج 52، ص 237 ـ 238.
9. مجله حوزه، ویژه نامه امام زمان (عج)، ص 87.

منبع: موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر علیه السلام