پرسش :
چگونه مي توانيم دوستاني خوب در زندگي انتخاب كنم كه مغرض نباشند، اغفالگر نباشند وخلاصه خير وصلاح مرا بخواهند در زندگي ونه موجبات گمراهي وانحراف را فراهم آورند؟
پاسخ :
براي انتخاب دوست خوب ومناسب رعايت دوچيز لازم است :1- آگاهي از ويزگيها ي يك دوست مناسب ،2-امتحان نمودن افراد جهت اين امر كه ايشان داراي اين ويژگيها مي باشند يانه درمورد اول يعني ويژگيهاي دوست مناسب بايد گفت دوست مورد نظر بايد از ويژگيهاى اخلاقى و رفتارى و فكرى خاصى برخوردار باشد تا سزاوار محبت ورزيدن و دوستى نمودن گردد. لذا به ويژگيهاى يك دوست خوب اشاره مىكنيم تا با رعايت آنها در انتخاب دوست خوب موفق باشيد:
الف ـ وفادارى: دوست بايد به اصول اخلاقى و تعهدات دوستى و عهد و پيمانى كه منعقد مىسازد پايبند و وفادار باشد.
ب ـ مؤدب بودن به آداب اجتماعى و متخلّق بودن به اخلاق نيك و پسنديده: چه آدمى متأثر از همنشين و دوست خود است و شخصى بيگانه با آداب اجتماعى نه تنها به شما آسيب مىرساند و به واسطه رعايت نكردن آداب اجتماعى و اخلاق نيك حيثيت شما را تهديد و به آن آسيب مىرساند بلكه بصورت غير مستقيم بى ادبى را به شما نيز مىآموزد و راه و رسم تخلف از اخلاق پسنديده و نيك را به شما ياد مىدهد و سد راه تخلّق به اخلاق حسنه مىگردد.
ج ـ آگاهى و بينش عالى داشتن. آگاهى و بينش چراغ راه و جهت دهنده حركت است و چه زيباست كه دو همراه در مسير زندگى از پرتو فيض وجود يكديگر بهرمند شده و پا بپاى يكديگر گام بردارند و در اين مسير خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بيمه سازند و اوّلين گام در اين فعاليّت شناخت انحرافات و آفات و راه مقابله با آنها مىباشد و شخص جاهل و نادان از اين كار عاجز و تسليم انبوه انحرافات خواهد شد و از تشخيص راه از چاه ناتوان است. پر واضح است كه چنين فردى نه تنها خود را به اعوجاج و انحراف مىكشاند بلكه همراهان خود را مبتلا مىسازد و لذا براى مصونيت يافتن از انحرافها و پى بردن به آفات و انحرافات و شناخت راه حق داشتن دوست آگاه و مطلع يك ضرورت بى ترديد است.
د ـ ديانت و پايبندى به احكام دين و فرامين الهى. اگر اهل دين بودن يك امتياز است و پايبندى به احكام شريعت يك ضرورت مىباشد بايد تمام عوامل مؤثر در اين خصيصه را تأمين نمود و دوست خوب به واسطه تأثيرى كه بر رفتار شما دارد بايد شما را به سمت اين ويژگى ايدهال دعوت نمايد. اگر دوست شما باعث محروميّت شما از خوبىها گردد و به نوعى موجب متضرر شدن شما شود - آنهم ضررى كه جبرانناپذير يا جبران آن سخت است - اين دوستى دوستى پسنديده و معقولى نيست.
ه ـ دور انديشى: تا قبل از بروز خلل و انحراف در زندگى و هر گونه حادثه منفى و ناخوشايندى شما را آگاه و مطلع سازد. و الاّ در آن صورت دو نفر همراه هم به خطا مبتلا مىشويد.
و ـ خدا پروائى و پرهيزكار بودن در همه امور به طوري كه خدا و دستور و رضايت خدا را مدّ نظر داشته باشد.
ز ـ آينه يكديگر بودن و خير خواهى نمودن و عيب يكديگر را دوستانه - نه خصمانه - متذكّر شدن.
و بالآخره يكى ديگر از شرائط دوست خوب همترازى اجتماعى دو دوست و تواضع نمودن و احترام متقابل است.
شرائط دوست ايده ال بيشتر از اين است كه برشمرديم و بيان تفصيلى سخن فراتر از حوصله اينگونه مكاتبات است ولي به اختصار بايد عرض كنيم كه دوست آن است كه:
- سخن گفتنش موجب افزونى علم و دانش شما گردد.
- رفتارش شما را به فكر آخرت بياندازد.
- ديدارش شما را به ياد خداوند اندازد.
امّا از دوستى با چه اشخاصى بايد اجتناب نمود:
از دوستى با افرادى كه ويژگيهاى زير را دارند بايد پرهيز نمود:
1- افراد سخن چين و نمّام.
2- افراد پست و تن پرور و آسوده خواه
3- افراد دروغگو
4- افرادى كه به احكام و مقررات دينى پايبند نيستند
5- كسانى كه تندخو و بد اخلاق مىباشند
6- افراد ترسو
7- افراد بخيل و خسيس
8- افرادى كه متهم شناخته شده و حيثيت اجتماعى مطلوب ندارند
9- افرادى كه از ستمگرى و عدم رعايت حقوق ديگران اباى ندارند
10- نادان، كم ظرفيت و پر توقع و...
در پايان به چند راهكار در كيفيت دوستى اشاره مىكنيم:
دو دوست صميمى بايد از عمق جان نسبت به يكديگر همدرد و خيرخواه باشند و يك لحظه يك رنگى و صفا را فراموش نكنند و در تمام حالات از حقوق دوستى و رفاقت دفاع كنند و بر لغزشها و خطاهاى پيش آمده و غير مترقبه صبر كرد. و بردبارى نشان دهند و بر ناملايمات خنده كنند و از يكديگر توقع و انتظار نداشته باشند و دوستى را زمينه رسيدن به اميال و خواهشهاى شخصى خود قرار ندهند و از مجادله با يكديگر پرهيز كنند و در برابر يكديگر متواضع و فروتن باشند به حرف همديگر گوش دهند و از سرزنش و مذمت يكديگر پرهيز نمايند و بلكه خيرخواه و ناصح همديگر باشند در حق يكديگر دعا كنند و سرّ هم را بپوشانند با دادن هديه - در حد توان - و كلمات محبتآميز اظهار دوستى كنند و در شاد نمودن يكديگر بكوشند - البته به شكلى كه مرتكب گناه نشوند.
همان گونه كه عرض نموديم شرح بيشتر خواهش شما را با مطالعه كتب زير برآورده مىسازيم كه اميدواريم مفيد واقع شود.
1- دوستى در قرآن و حديث، آقاى رى شهرى
2- دوستى و دوستان، آقاى سيد هادى مدرس، ترجمه حميدرضا شيخى و حميدرضا آژير، از انتشارات آستان قدس رضوى، 1376
3- آئين دوستى (دوست يابى)، ديل كارنگى، انتشارات پيمان 1378
4- آئين دوستى در اسلام، آقاى بابازاده
توجه: بيان اين نكته ضرورى است كه آنچه به عنوان ويژگيهاى دوست خوب بيان شد مطلق و صد در صد نيست چه اينكه انسانها كم و بيش داراى نواقصى نيز هستند كما اينكه خود ما وقتى به كارنامه زندگى خود نگاهى مىافكنيم آن را بى نقص و عيب نمىبينيم لذا همه ويژگيهايى كه گفته شد به اين معناست كه به طور نسبى دوست خوب بايد اين خصوصيات را داشته باشد و جهت كلّى زندگى او نيز به سمت و سوى اين ويژگيها و جنبههاى مثبت باشد.
در مورد امتحان كردن افراد براي دوستي بايد گفت : در روايات راههاى متعددى براى امتحان نمودن دوستان مشخص شده كه عبارت است از:
الف) در حال بىنيازى و فقر، دوستى او عوض نشود؛ امامباقر فرمود: بدترين دوست كسى است كه تو را به هنگام بىنيازيت حفظ كند و به وقت تنگدستى رها سازد، (ميزان الحكمه، ج 1، ص 53). سعدى گويد:
دوست مشمار آن كه در نعمت زند لاف يارى و برادر خواندگى
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست در پريشان حالى و درماندگى
ب ) به هنگام عصبانيت، بدگويى تو را ننمايد؛ امامصادق(ع) فرمود: دوستى كه سه بار از تو عصبانى شد ولى بدگويى تو را ننمود و كلام ناسزا از دهانش خارج نشد او را براى خود نگهدار، (بحارالانوار، ج 78، ص 251).
ج ) به نماز اهميت بدهد؛ قرآن مىفرمايد: «اى اهل ايمان با آن گروه از اهل كتاب و كافران كه دين شما را به بازيچه گرفتند دوستى مكنيد. زمانى كه شما نداى نماز بلند مىكنيد آن را به مسخره و بازى مىگيرند زيرا آن قوم مردمى نادان و بىخردند»، (مائده، آيه 57). سعدى در اين باره گفته است:
وامش مده آن كه بىنماز است گرچه دهنش زفاقه باز است
كو فرض خدا نمىگزارد از قرض تو نيز غم ندارد
د ) اهل نيكى در هنگام سختى و راحتى انسان باشد؛ اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «در سختىها دوستان امتحان مىگردند»، (غررالحكم، حرف فاء لفظ في).
در اين باره نيز سعدى زيبا سروده است:
جوانى پاكباز پاك رو بود كه با پاكيزهرويى در گرو بود
چنين خواندم كه در درياى اعظم به گردابى درافتادند با هم
چو ملاّح آمدش تا دست گيرد مبادا كاندرين حالت بميرد
همى گفتى در ميان موج و تشوير مرا بگذار ودستِ يار من گير
ه ) هنگام زوال توانايى انسان دوستيش از بين نرود؛ حضرت امير(ع) فرمود: «هنگام از بين رفتن قدرت انسان دوست از دشمن شناخته مىگردد»، (غرر الحكم، حرف عين، لفظ عند).
و ) هنگام به قدرت رسيدنش از احسان به دوستان خوددارى ننمايد.
www.morsalat.com
براي انتخاب دوست خوب ومناسب رعايت دوچيز لازم است :1- آگاهي از ويزگيها ي يك دوست مناسب ،2-امتحان نمودن افراد جهت اين امر كه ايشان داراي اين ويژگيها مي باشند يانه درمورد اول يعني ويژگيهاي دوست مناسب بايد گفت دوست مورد نظر بايد از ويژگيهاى اخلاقى و رفتارى و فكرى خاصى برخوردار باشد تا سزاوار محبت ورزيدن و دوستى نمودن گردد. لذا به ويژگيهاى يك دوست خوب اشاره مىكنيم تا با رعايت آنها در انتخاب دوست خوب موفق باشيد:
الف ـ وفادارى: دوست بايد به اصول اخلاقى و تعهدات دوستى و عهد و پيمانى كه منعقد مىسازد پايبند و وفادار باشد.
ب ـ مؤدب بودن به آداب اجتماعى و متخلّق بودن به اخلاق نيك و پسنديده: چه آدمى متأثر از همنشين و دوست خود است و شخصى بيگانه با آداب اجتماعى نه تنها به شما آسيب مىرساند و به واسطه رعايت نكردن آداب اجتماعى و اخلاق نيك حيثيت شما را تهديد و به آن آسيب مىرساند بلكه بصورت غير مستقيم بى ادبى را به شما نيز مىآموزد و راه و رسم تخلف از اخلاق پسنديده و نيك را به شما ياد مىدهد و سد راه تخلّق به اخلاق حسنه مىگردد.
ج ـ آگاهى و بينش عالى داشتن. آگاهى و بينش چراغ راه و جهت دهنده حركت است و چه زيباست كه دو همراه در مسير زندگى از پرتو فيض وجود يكديگر بهرمند شده و پا بپاى يكديگر گام بردارند و در اين مسير خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بيمه سازند و اوّلين گام در اين فعاليّت شناخت انحرافات و آفات و راه مقابله با آنها مىباشد و شخص جاهل و نادان از اين كار عاجز و تسليم انبوه انحرافات خواهد شد و از تشخيص راه از چاه ناتوان است. پر واضح است كه چنين فردى نه تنها خود را به اعوجاج و انحراف مىكشاند بلكه همراهان خود را مبتلا مىسازد و لذا براى مصونيت يافتن از انحرافها و پى بردن به آفات و انحرافات و شناخت راه حق داشتن دوست آگاه و مطلع يك ضرورت بى ترديد است.
د ـ ديانت و پايبندى به احكام دين و فرامين الهى. اگر اهل دين بودن يك امتياز است و پايبندى به احكام شريعت يك ضرورت مىباشد بايد تمام عوامل مؤثر در اين خصيصه را تأمين نمود و دوست خوب به واسطه تأثيرى كه بر رفتار شما دارد بايد شما را به سمت اين ويژگى ايدهال دعوت نمايد. اگر دوست شما باعث محروميّت شما از خوبىها گردد و به نوعى موجب متضرر شدن شما شود - آنهم ضررى كه جبرانناپذير يا جبران آن سخت است - اين دوستى دوستى پسنديده و معقولى نيست.
ه ـ دور انديشى: تا قبل از بروز خلل و انحراف در زندگى و هر گونه حادثه منفى و ناخوشايندى شما را آگاه و مطلع سازد. و الاّ در آن صورت دو نفر همراه هم به خطا مبتلا مىشويد.
و ـ خدا پروائى و پرهيزكار بودن در همه امور به طوري كه خدا و دستور و رضايت خدا را مدّ نظر داشته باشد.
ز ـ آينه يكديگر بودن و خير خواهى نمودن و عيب يكديگر را دوستانه - نه خصمانه - متذكّر شدن.
و بالآخره يكى ديگر از شرائط دوست خوب همترازى اجتماعى دو دوست و تواضع نمودن و احترام متقابل است.
شرائط دوست ايده ال بيشتر از اين است كه برشمرديم و بيان تفصيلى سخن فراتر از حوصله اينگونه مكاتبات است ولي به اختصار بايد عرض كنيم كه دوست آن است كه:
- سخن گفتنش موجب افزونى علم و دانش شما گردد.
- رفتارش شما را به فكر آخرت بياندازد.
- ديدارش شما را به ياد خداوند اندازد.
امّا از دوستى با چه اشخاصى بايد اجتناب نمود:
از دوستى با افرادى كه ويژگيهاى زير را دارند بايد پرهيز نمود:
1- افراد سخن چين و نمّام.
2- افراد پست و تن پرور و آسوده خواه
3- افراد دروغگو
4- افرادى كه به احكام و مقررات دينى پايبند نيستند
5- كسانى كه تندخو و بد اخلاق مىباشند
6- افراد ترسو
7- افراد بخيل و خسيس
8- افرادى كه متهم شناخته شده و حيثيت اجتماعى مطلوب ندارند
9- افرادى كه از ستمگرى و عدم رعايت حقوق ديگران اباى ندارند
10- نادان، كم ظرفيت و پر توقع و...
در پايان به چند راهكار در كيفيت دوستى اشاره مىكنيم:
دو دوست صميمى بايد از عمق جان نسبت به يكديگر همدرد و خيرخواه باشند و يك لحظه يك رنگى و صفا را فراموش نكنند و در تمام حالات از حقوق دوستى و رفاقت دفاع كنند و بر لغزشها و خطاهاى پيش آمده و غير مترقبه صبر كرد. و بردبارى نشان دهند و بر ناملايمات خنده كنند و از يكديگر توقع و انتظار نداشته باشند و دوستى را زمينه رسيدن به اميال و خواهشهاى شخصى خود قرار ندهند و از مجادله با يكديگر پرهيز كنند و در برابر يكديگر متواضع و فروتن باشند به حرف همديگر گوش دهند و از سرزنش و مذمت يكديگر پرهيز نمايند و بلكه خيرخواه و ناصح همديگر باشند در حق يكديگر دعا كنند و سرّ هم را بپوشانند با دادن هديه - در حد توان - و كلمات محبتآميز اظهار دوستى كنند و در شاد نمودن يكديگر بكوشند - البته به شكلى كه مرتكب گناه نشوند.
همان گونه كه عرض نموديم شرح بيشتر خواهش شما را با مطالعه كتب زير برآورده مىسازيم كه اميدواريم مفيد واقع شود.
1- دوستى در قرآن و حديث، آقاى رى شهرى
2- دوستى و دوستان، آقاى سيد هادى مدرس، ترجمه حميدرضا شيخى و حميدرضا آژير، از انتشارات آستان قدس رضوى، 1376
3- آئين دوستى (دوست يابى)، ديل كارنگى، انتشارات پيمان 1378
4- آئين دوستى در اسلام، آقاى بابازاده
توجه: بيان اين نكته ضرورى است كه آنچه به عنوان ويژگيهاى دوست خوب بيان شد مطلق و صد در صد نيست چه اينكه انسانها كم و بيش داراى نواقصى نيز هستند كما اينكه خود ما وقتى به كارنامه زندگى خود نگاهى مىافكنيم آن را بى نقص و عيب نمىبينيم لذا همه ويژگيهايى كه گفته شد به اين معناست كه به طور نسبى دوست خوب بايد اين خصوصيات را داشته باشد و جهت كلّى زندگى او نيز به سمت و سوى اين ويژگيها و جنبههاى مثبت باشد.
در مورد امتحان كردن افراد براي دوستي بايد گفت : در روايات راههاى متعددى براى امتحان نمودن دوستان مشخص شده كه عبارت است از:
الف) در حال بىنيازى و فقر، دوستى او عوض نشود؛ امامباقر فرمود: بدترين دوست كسى است كه تو را به هنگام بىنيازيت حفظ كند و به وقت تنگدستى رها سازد، (ميزان الحكمه، ج 1، ص 53). سعدى گويد:
دوست مشمار آن كه در نعمت زند لاف يارى و برادر خواندگى
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست در پريشان حالى و درماندگى
ب ) به هنگام عصبانيت، بدگويى تو را ننمايد؛ امامصادق(ع) فرمود: دوستى كه سه بار از تو عصبانى شد ولى بدگويى تو را ننمود و كلام ناسزا از دهانش خارج نشد او را براى خود نگهدار، (بحارالانوار، ج 78، ص 251).
ج ) به نماز اهميت بدهد؛ قرآن مىفرمايد: «اى اهل ايمان با آن گروه از اهل كتاب و كافران كه دين شما را به بازيچه گرفتند دوستى مكنيد. زمانى كه شما نداى نماز بلند مىكنيد آن را به مسخره و بازى مىگيرند زيرا آن قوم مردمى نادان و بىخردند»، (مائده، آيه 57). سعدى در اين باره گفته است:
وامش مده آن كه بىنماز است گرچه دهنش زفاقه باز است
كو فرض خدا نمىگزارد از قرض تو نيز غم ندارد
د ) اهل نيكى در هنگام سختى و راحتى انسان باشد؛ اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «در سختىها دوستان امتحان مىگردند»، (غررالحكم، حرف فاء لفظ في).
در اين باره نيز سعدى زيبا سروده است:
جوانى پاكباز پاك رو بود كه با پاكيزهرويى در گرو بود
چنين خواندم كه در درياى اعظم به گردابى درافتادند با هم
چو ملاّح آمدش تا دست گيرد مبادا كاندرين حالت بميرد
همى گفتى در ميان موج و تشوير مرا بگذار ودستِ يار من گير
ه ) هنگام زوال توانايى انسان دوستيش از بين نرود؛ حضرت امير(ع) فرمود: «هنگام از بين رفتن قدرت انسان دوست از دشمن شناخته مىگردد»، (غرر الحكم، حرف عين، لفظ عند).
و ) هنگام به قدرت رسيدنش از احسان به دوستان خوددارى ننمايد.
www.morsalat.com
