پرسش :
وضعیت اقتصادى ایران و عراق در جریان جنگ تحمیلی چگونه بود؟
پاسخ :
ایران
هر چند وضعیت اقتصادى ایران در ابتداى جنگ و در سال 1360 نابسامان بود اما در سال 1361 به علت افزایش قیمت نفت و افزایش صادرات این کالا، اوضاع اقتصادى و درآمد ارزى ایران نسبت به سالهاى قبل بهبود یافت و دولت انقلابى ایران توانست به تدریج اوضاع اقتصادى کشور را سامان بخشد.
باز پس دادن برخى از وامها و بدهىهاى گذشته آغاز گردید، بازار مصرف تا حدودى مجددا اشباع شد و کارخانههاى دولتى و غیر دولتى با ارز دولتى شروع به کار کردند. اما به تدریج با گسترش جنگ، آزادسازى مناطق اشغالى و به هم خوردن توان نظامى به نفع ایران، کشورهاى غربى و منطقه براى جلوگیرى از پیروزى ایران، فشارهاى اقتصادى علیه ایران را تشدید کردند و هم زمان با تجهیز عراق براى حمله به مراکز اقتصادى، پایانههاى نفتى و نفتکشهاى حامل نفت ایران، توان اقتصادى ایران را تضعیف کردند.
در پى کاهش صادرات نفتى ایران و افزایش هزینههاى جنگى، اوضاع اقتصادى ایران روز به روز نابسامانتر مىشد. وضعیت نامناسب اقتصادى در سالهاى 1364 و 1365 و کاهش بهاى نفت، عدم توازن سالهاى گذشته را تشدید کرد و عواملى همچون جنگ قیمتها، جنگ نفتکشها و بمباران شدید مراکز صنعتى و اقتصادى ایران به وسیله عراق، موقعیت بسیار دشوارى را براى ایران به وجود آورد. قیمت نفت در تیر 1365 به زیر ده دلار رسید. کاهش قیمت نفت سبب کاهش درآمدهاى ارزى دولت شد. درآمد ملى در سال 1365 به 9 /2907 میلیارد ریال رسید که حدود 4 / 11 درصد نسبت به رقم مشابه سال قبل کاهش نشان مىداد. این کاهش درآمد، کسرى بودجه را هر ساله افزایش مىداد و دولت مجبور بود کسرى مزبور را با استقراض از سیستم بانکى تأمین نماید که خود افزایش تورم را به دنبال داشت و مانع از هرگونه تصمیمگیرى و سیاست گذارى شایسته جهت سالمسازى اقتصاد کشور مىگردید.
براساس بر آورد دبیرخانه اوپک، درآمد نفت ایران در 6 ماهه اول سال 1986 )دى 1364 تا تیر 1365( حدود 9 / 2 میلیارد دلار بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از نصف تقلیل یافت. از طرف دیگر نظام غلط توزیع، عامل اصلى و واقعى تورمزایى و مشکلات ناشى از آن بوده است و سهم نامناسبى از فعالیتهاى بخش خدمات مربوط به خدمات غیر مولد و واسطهاى بود.
در هر حال، وضعیت اقتصادى ایران در روزهاى پایانى جنگ به گونهاى بود که حضرت امام یکى از دلایل پذیرش قطعنامه را وضعیت بسیار بد اقتصادى که مسئولان اقتصادى کشور گزارش دادهاند، ذکر مىکنند.
عراق
عراق در آغاز جنگ وضعیت اقتصادى مناسبى داشت و داراى 30 میلیارد دلار ذخیره ارزى بود، اما در دوران جنگ به دلیل آسیب پذیرى مراکز اقتصادى عراق و همچنین کاهش تولید و صدور نفت، درآمدهاى این کشور کاهش یافت. کاهش درآمد دولت، هر چند بر اقتصاد عراق تأثیر منفى گذاشت و در مجموع بودجه دولت را در بخشهاى مختلف به ویژه در بخش نظامى تحتالشعاع قرار داد، اما باعث نشد که وضعیت اقتصادى این کشور از حالت عادى خارج شود و وضعیت نابسامانى به خود بگیرد؛ چون که عراق در دوران جنگ از کمکهاى اقتصادى و نظامى فراوانى برخوردار بود. دهها میلیارد دلار کمکهاى اقتصادى کشورهاى حوزه خلیج فارس در اختیار عراق قرار مىگرفت. کاهش صادرات نفت عراق به میزان نیم میلیون بشکه نفت در روز را عربستان و کویت جبران مىکردند و نیز دریافت میلیاردها دلار وام از کشورهاى دیگر، در سرپا نگهداشتن اقتصاد عراق نقش مهمى داشت. مجموعه این عوامل از نابسمانى اقصتاد عراق در طول جنگ جلوگیرى نمود به طورى که عراق در پایان جنگ نسبت به ایران از وضعیت اقتصادى بهترى برخوردار بود.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
ایران
هر چند وضعیت اقتصادى ایران در ابتداى جنگ و در سال 1360 نابسامان بود اما در سال 1361 به علت افزایش قیمت نفت و افزایش صادرات این کالا، اوضاع اقتصادى و درآمد ارزى ایران نسبت به سالهاى قبل بهبود یافت و دولت انقلابى ایران توانست به تدریج اوضاع اقتصادى کشور را سامان بخشد.
باز پس دادن برخى از وامها و بدهىهاى گذشته آغاز گردید، بازار مصرف تا حدودى مجددا اشباع شد و کارخانههاى دولتى و غیر دولتى با ارز دولتى شروع به کار کردند. اما به تدریج با گسترش جنگ، آزادسازى مناطق اشغالى و به هم خوردن توان نظامى به نفع ایران، کشورهاى غربى و منطقه براى جلوگیرى از پیروزى ایران، فشارهاى اقتصادى علیه ایران را تشدید کردند و هم زمان با تجهیز عراق براى حمله به مراکز اقتصادى، پایانههاى نفتى و نفتکشهاى حامل نفت ایران، توان اقتصادى ایران را تضعیف کردند.
در پى کاهش صادرات نفتى ایران و افزایش هزینههاى جنگى، اوضاع اقتصادى ایران روز به روز نابسامانتر مىشد. وضعیت نامناسب اقتصادى در سالهاى 1364 و 1365 و کاهش بهاى نفت، عدم توازن سالهاى گذشته را تشدید کرد و عواملى همچون جنگ قیمتها، جنگ نفتکشها و بمباران شدید مراکز صنعتى و اقتصادى ایران به وسیله عراق، موقعیت بسیار دشوارى را براى ایران به وجود آورد. قیمت نفت در تیر 1365 به زیر ده دلار رسید. کاهش قیمت نفت سبب کاهش درآمدهاى ارزى دولت شد. درآمد ملى در سال 1365 به 9 /2907 میلیارد ریال رسید که حدود 4 / 11 درصد نسبت به رقم مشابه سال قبل کاهش نشان مىداد. این کاهش درآمد، کسرى بودجه را هر ساله افزایش مىداد و دولت مجبور بود کسرى مزبور را با استقراض از سیستم بانکى تأمین نماید که خود افزایش تورم را به دنبال داشت و مانع از هرگونه تصمیمگیرى و سیاست گذارى شایسته جهت سالمسازى اقتصاد کشور مىگردید.
براساس بر آورد دبیرخانه اوپک، درآمد نفت ایران در 6 ماهه اول سال 1986 )دى 1364 تا تیر 1365( حدود 9 / 2 میلیارد دلار بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از نصف تقلیل یافت. از طرف دیگر نظام غلط توزیع، عامل اصلى و واقعى تورمزایى و مشکلات ناشى از آن بوده است و سهم نامناسبى از فعالیتهاى بخش خدمات مربوط به خدمات غیر مولد و واسطهاى بود.
در هر حال، وضعیت اقتصادى ایران در روزهاى پایانى جنگ به گونهاى بود که حضرت امام یکى از دلایل پذیرش قطعنامه را وضعیت بسیار بد اقتصادى که مسئولان اقتصادى کشور گزارش دادهاند، ذکر مىکنند.
عراق
عراق در آغاز جنگ وضعیت اقتصادى مناسبى داشت و داراى 30 میلیارد دلار ذخیره ارزى بود، اما در دوران جنگ به دلیل آسیب پذیرى مراکز اقتصادى عراق و همچنین کاهش تولید و صدور نفت، درآمدهاى این کشور کاهش یافت. کاهش درآمد دولت، هر چند بر اقتصاد عراق تأثیر منفى گذاشت و در مجموع بودجه دولت را در بخشهاى مختلف به ویژه در بخش نظامى تحتالشعاع قرار داد، اما باعث نشد که وضعیت اقتصادى این کشور از حالت عادى خارج شود و وضعیت نابسامانى به خود بگیرد؛ چون که عراق در دوران جنگ از کمکهاى اقتصادى و نظامى فراوانى برخوردار بود. دهها میلیارد دلار کمکهاى اقتصادى کشورهاى حوزه خلیج فارس در اختیار عراق قرار مىگرفت. کاهش صادرات نفت عراق به میزان نیم میلیون بشکه نفت در روز را عربستان و کویت جبران مىکردند و نیز دریافت میلیاردها دلار وام از کشورهاى دیگر، در سرپا نگهداشتن اقتصاد عراق نقش مهمى داشت. مجموعه این عوامل از نابسمانى اقصتاد عراق در طول جنگ جلوگیرى نمود به طورى که عراق در پایان جنگ نسبت به ایران از وضعیت اقتصادى بهترى برخوردار بود.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
