پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام صادق علیه السّلام فرمودند: ثَلاثَهُ اشیاءَ تَدُلُّ عَلی عَقلِ فاعِلِها: الرَّسُولُ عَلی قَدر مَن اَرسَلَهُ، وَ الهَدیَّهُ عَلی قَدرِ مُهدیها، وَ الکِتابُ عَلی قَدرِ کاتِبِهِ؛ سه چیز بر عقل صاحبان آنها دلالت می کند: فرستاده، قدر موقعیت فرستنده را نشان می دهد. هدیه، نشانه قدر و خِرد هدیه دهنده است. و نوشته و نامه، نشانه ی عقل نویسنده ی آن است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
درخت را از میوه اش، کارخانه را از محصولاتش و عاقل را از رفتارش می شناسند.
سه نشانه ای که در این حدیث برای خردمندی بیان شده است، میزان عقل و شعور انسان را نشان می دهد.
وقتی پیک و قاصدی می فرستید، او به نمایندگی از شما به سوی دیگران می رود. اگر این پیغام رسان، فهمیده، مؤدّب و کاردان باشد، نشانه حسن انتخاب شماست و طرف مقابل، بر عقل و فهم شما درود می فرستد.
هدیه ای که به کسی می دهید، گواه میزان درک و عقل شماست. این که در ضرب المثل آمده است: «زیره به کرمان بردن و قطره به عمّان بردن»، اشاره به همین نکته است. برای مثال، اگر شما برای ساحل نشینانی که هر لحظه دسترسی به آب دریا دارند، یک دبّه آب هدیه ببرید، از خود بی ذوقی نشان داده اید. پس، باید به فراخور شأن و موقعیّت و نیاز طرف، هدیه فرستاد.
نوشتن نامه نیز گواه عقل و شعور نویسنده است.
در زمان گذشته، کاتبان و نامه نگاران می کوشیدند نهایت ذوق ادبی، ظرافت مفهومی، خطّ زیبا و جملات فصیح را در نامه های خود استفاده کنند تا دریافت کننده، لذّت ببرد و تحسین کند.
فرستادن نامه ای بد خط، بی مفهوم و اشتباه در کاغذی کوچک و نامناسب برای یک شخصیتِ محترم و مقام عالی، نشان دهنده این است که فرستنده ی نامه، در برخورد با دیگران، آداب اجتماعی و عقل معاشرت و ادب ندارد.
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص322
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)