بررسی راهبردهای شبکه فارسی وان برای مخاطب سازی (قسمت اول)

تغییر نگرش و ذایقه،راهبرد شبکه های ماهواره ای برای مخاطب سازی است.
 

در واقع، بیشترین زمان برنامه‌های این شبکه به سریال اختصاص دارد و مهمترین علت گرایش مخاطبان به این شبکه نیز ‌سریال‌های آن به شمار می‌روند و دیگر برنامه‌های آن یعنی نماآهنگ‌ها (موسیقی- تصویر) و تبلیغات تجاری، تاثیر چندانی در جلب مخاطب به این شبکه نداشته‌اند. شهرت و زبانزد شدن فارسی‌وان، در مدتی کوتاه عمدتاً به دلیل سریال‌هایی است که شنبه تا چهارشنبه‌ها، به طور پیوسته در ساعات آغازین شب و سریال‌های كمدی است كه در پایان هفته‌ها از این شبکه پخش می‌شوند.

تعداد کلمات: 1700/ تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

 

 
فرایند شهرت و زبانزد شدن فارسی وان
در ماه‌های اخیر موضوع شبكه‌های ماهواره‌ای به ویژه تاثیرات شبكه‌ماهواره‌ای فارسی‌وان و اقبال نسبی مخاطبان ایرانی به این شبكه در محافل مختلف فرهنگی- اجتماعی و حتی سیاسی، مورد توجه و تمركز بوده و رسانه‌های مختلف نوشتاری، دیداری و شنیداری نیز تلاش كرده‌اند از زاویه دید خود به موضوع بپردازند. در بسیاری از مطالب نوشته و گفته شده درباره این شبكه، چند نكته بسیار برجسته بوده است؛
1- مالك این شبكه غول بزرگ رسانه‌ای، كیت روپرت مورداك، معروف به روپرت مرداك، از دوستان آریل شارون و از شیفتگان بقاء و تقویت رژیم صهیونیستی است
2- این شبكه گوی سبقت را از دیگر شبكه‌های ماهواره‌ای ربوده است
3- گفتمان غالب این شبكه، خیانت است. با در نظر گرفتن این سه نكته، و به منظور خودداری از تكرار مطالب بیان شده، در این نوشتار ضمن تبیین مضامین اصلی برنامه‌های شبكه فارسی‌وان، برخی دلایل گرایش مخاطبان به این شبكه برشمرده می‌شوند.

در واقع، بیشترین زمان برنامه‌های این شبکه به سریال اختصاص دارد و مهمترین علت گرایش مخاطبان به این شبکه نیز ‌سریال‌های آن به شمار می‌روند و دیگر برنامه‌های آن یعنی نماآهنگ‌ها (موسیقی- تصویر) و تبلیغات تجاری، تاثیر چندانی در جلب مخاطب به این شبکه نداشته‌اند. شهرت و زبانزد شدن فارسی‌وان، در مدتی کوتاه عمدتاً به دلیل سریال‌هایی است که شنبه تا چهارشنبه‌ها، به طور پیوسته در ساعات آغازین شب و سریال‌های كمدی است كه در پایان هفته‌ها از این شبکه پخش می‌شوند.
از آغاز فعالیت شبكه «فارسی‌وان» در مرداد 1388 تاكنون حدود 25 سریال از این شبكه پخش شده یا در حال پخشند كه برخی از آنها عبارتند از: «همسر یا دردسر»، «سامسون»، «خواهر دوست داشتنی من»، «شب به شب»، «ققنوس»، «افسانه افسونگر»، «همسر من بی‌نظیره»، «رویاهای شیشه‌ای» (کره‌ای)؛ «خانه مد، آشنایی با مادر»، «معجزه كوچك»، «ریبا»، «دارما و گِرِگ»، «24»، «حصار چوبی»، «جسور و زیبا» و «فرار از زندان» (آمریكایی)؛ «مونس و مونس»، «همسایه‌ها»، «سفری دیگر» و «در جستجوی پدر» (کلمبیایی)؛ «ویكتوریا» (محصول مشترك آمریكا و كلمبیا ساخته شده در مكزیك)، «آرزوی عروسک پارچه‌ای» (ترکیه‌ای) و...
 
فارسی وان و پخش سریال های کره ای
سریال‌های كره‌ای پخش شده از فارسی‌وان به جهت محتوایی و مضامین، اگر چه تا حدودی شباهت‌هایی به برخی سریال‌های كلمبیایی دارند (چون در آنها كشور كره جنوبی را كه در حال گذار از فرهنگ سنتی به فرهنگ مدرن است) به تصویر در آمده است مثلاً از این حیث كه در این سریال‌ها، مردهای خائن به همسرشان برجسته هستند، اما در مجموع این سریال‌ها به دلیل این كه در فضایی شرقی و با مختصات فرهنگ شرق ساخته شده‌اند تا حد زیادی از مسائل و عوارض سریال‌های كلمبیایی و آمریكایی به دورند.
 
به نظر می‌رسد كه متصدیان شبكه فارسی 1 از ذائقه سال‌های اخیر مخاطبان ایرانی در خصوص علاقه‌مندی به درام‌های كره‌ای، آگاهی كامل داشته‌اند و به همین جهت در آغاز فعالیت این شبكه، دو سریال كره‌ای با مضامین درام را در كنداكتور خود گنجاندند و حتی آنها را دوبار پخش كردند. در میان سریال‌های كره‌ای، سریال «خواهر دوست داشتنی من» به علت داستان‌پردازی زیبایش كه به مشكلات زن جوان فداكاری می‌پرداخت كه پس از مفقود شدن پدرش با مشكل فقر خانواده‌اش مبارزه می‌كرد و به نحوی حس همدردی ایرانیان را بر می‌انگیخت بسیار توجه مخاطبان ایرانی را به یك سریال كره‌ای در «فارسی‌وان» جلب کرد.
پس از آن، سریال «افسانه افسونگر» نیز با مضمونی مشابه (از دست دادن پدر به دلیل ازدواج با زن دوم و ترك خانواده و مشكلات معیشتی شدید) به حفظ مخاطبان فارسی‌وان کمک کرد. فضای این سریال و نیز برخی سریال‌های دیگر مانند «سامسون» و «خواهر دوست داشتنی من» بر مضمون «زندگی دختر فقیر و سخت کوش» کلیشه‌ای که همواره سبب جذب مخاطبان ایرانی، به ویژه زنان به سریال‌های شرقی، مخصوصاً ژاپنی و کره‌ای شده - متمرکز بوده است.
این موضوع حاکی از نگاه تیز سیاستگذاران شبکه «فارسی‌وان» است، چرا که این مضمون، همواره با برانگیختن حس همدردی و هم‌ذات‌پنداری ایرانیان- كه انسانهایی عاطفی هستند- همراه بوده و در جلب مخاطب بسیار موفق بوده است. نمونه این موضوع را در سریال‌هایی مانند «سال‌های دور از خانه»، «داستان زندگی»، «جواهری در قصر» که بر زندگی شخصیت‌هایی مانند «اوشین»، «هانیکو» و «یانگوم» متمرکز بودند، شاهد بودیم و در این زمینه تفاوتی وجود نداشته كه سریال از چه شبكه‌ای پخش شده، مهم مضمون سریال بوده است.

به طور قاطع می‌توان گفت در شبکه «فارسی‌وان»، سریال‌های كره‌ای، برای مخاطبان نقش دام را ایفا می‌کنند چرا كه این سریال‌ها به دلیل نزدیكی نسبی برخی مضامین آن‌ها به فرهنگ و زندگی خود ایرانی‌ها، مخاطبان را با این شبكه آشنا و برای دیدن این شبكه ترغیب و تشویق می‌كنند. با این حال، این سریال‌ها، از فضایی بسیار كلیشه‌ای که مختص سریال‌های كره‌ای است، تبعیت می‌كنند كه در آن، ‌دائماً تعلیقی در یك ارتباط عاطفی مثلثی شکل ایجاد شده است. در سریال‌های «امپراطور دریا»، «تاجر پوسان»، و «افسانه جومونگ» كه همگی از شبكه سوم سیما پخش شده‌اند، نیز مثلث عشقی مشابهی وجود داشت، كه در واقع پاس‌كاری‌های جاری در این مثلث‌ها یكی از علل اصلی كشش بینندگان به آن بوده است. این فضای تعلیق در تمام سریال‌های كره‌ای پخش شده از «فارسی‌وان» نیز، به ‌چشم می‌خورد.

بیشتر سریال‌های كره‌ای متعلق به تلویزیون ملی كره جنویی یعنی شبكه MBCبوده‌اند و حتی یكی از سریال‌ها (افسانه افسونگر) بر فضای ساخت سریال در این شبكه نیز نیم نگاهی داشت، از این رو به دلیل این كه این سریال‌ها برای مخاطب گسترده و عام كره تهیه شده بودند، از بسیاری از صحنه‌های اروتیك و مضامین غیراخلاقی فاصله داشته‌اند. در مجموع می‌توان سریال‌های كره‌ای این شبكه را نوعی ارتباطات میان‌فرهنگی دانست، اما یك نكته را نباید از نظر دور داشت و آن موضوع باور كره‌ای‌ها به تناسخ و زندگی پس از مرگ در قالب جسمی جدید است كه گاهی اوقات در سریال‌هایی مانند «خواهر دوست داشتنی من» و «افسانه افسونگر» پررنگ‌تر بود و رسوخ این موضوع در فضای ایدئولوژیك كشورمان، اگر چه بعید است اما بر اهل تبلیغ است كه شبهات این گونه را در مناسبت‌ها و مكان و زمان مناسب خود بر طرف نمایند تا احیاناً نوجوانان یا افرادی كه در این زمینه آگاهی كافی ندارند، دچار شبهه نشوند.
 
 

سریال‌های كلمبیایی و امریكایی
سریال‌های آمریكایی پخش شده از فارسی‌وان، سه دسته بوده‌اند: 1- یك سریال ویژه كودك به نام معجزه كوچك: این سریال به دلیل این كه تبلیغ زیادی روی آن صورت نگرفته و هفته‌ای یكبار پخش شده، مخاطب چندانی نداشته ضمن این كه عمدتاً بر زندگی یك ربات متمركز بوده و چندان مساله‌ساز نبوده است. 2- سریال‌های پلیسی- جنایی: «24»، «فرار از زندان» و «حصار چوبی». دو سریال اول، پیش از آن كه از فارسی‌وان پخش شوند، در ایران به طور گسترده توزیع شده بودند و علاقه‌مندان این سریال‌ها آنها را تماشا كرده بودند، حتی فرار از زندان در حال حاضر با همان دوبله داخل ایران پخش می‌شود كه در مجموع این سریال، مضامین مثبتی همچون ایثار و فداكاری، اهمیت ایمان در زندگی انسان و... را در بردارد.
به نظر می‌رسد شبكه فارسی‌وان، به دلیل گرایش گسترده‌ای كه در ایران به این سریال ایجاد شد، پخش آن را در دستور كار خود قرار داد كه عملاً دست به كار بیهوده‌ای زده است چون این سریال اكنون بیننده زیادی در كشورمان ندارد. سریال 24 نیز همان وضع فرار از زندان را دارد، بعلاوه این كه دوبله فارسی‌وان به قدری ضعیف است كه مخاطب را برای تماشای یك سریال جنایی سیاسی جذب نمی‌كند. سریال حصار چوبی، ساختاری قوی و جذاب نداشت و به سرعت نیز از آنتن فارسی‌وان برداشته شد.
اما همان طور كه اشاره شد مساله اصلی در خصوص این شبكه، مضامین سریال‌های كلمبیایی و نیز آمریكایی درام‌بوده‌اند. ترغیب به داشتن روابط متهورانه و متنوع جنسی، متقاعد كردن زنان به رسیدگی بیشتر به تن و ظاهر خود برای جلب توجه مردان، برجسته‌كردن جذابیت لذت بیشتر بردن از جنس مخالف، زیر سوال بردن ازدواج و ایجاد تردید درباره اهمیت و ارزش آن، تئوری‌پردزای، طرح سوال و ایجاد شبهه و تردید مكرر درباره دیدگاه‌های افرادی كه به بی‌بندو باری رو نیاورده‌اند یا به زندگی مشترك خود پایبندند و در مقابل ارائه دیدگاه‌ها و پاسخ به سوال‌های شبهه‌افكنانه برای اقناع مخاطب در خصوص این كه زمانه تغییر كرده است و افراد باید پایبند به زندگی‌های سنتی نباشند، از برجسته‌ترین مضامین این دسته از سریال‌های آمریکایی و کلمبیایی این شبكه بوده است.
روابط متهورانه دختران و پسران جوان، نمایش مكرر مشروب‌خواری و مزخرف‌گویی‌های هنگام مستی، بیان راه‌های دوست شدن با جنس مخالف و نیز ظرافت‌ها و مشكلات و مسائل مربوط به دوستی با جنس مخالف، ‌نمایش روابط خارج از چارچوب‌های اخلاقی، ابراز علاقه شهوانی و اغوا كننده، عدم وفاداری زنان و مردان متاهل به همسران خود كه بعضاً با نیت انتقام از همسر به علت عدم وفاداری او صورت می‌گیرد، دیالوگ‌های جنسی و‌توصیه به خیانت و عدم‌وفاداری از دیگر نكات برجسته در سریال‌های كلمبیایی و امریكایی درام این شبكه است. در بسیاری از این سریال‌ها به ندرت پیامی فرهنگی و اخلاقی وجود دارد و در اغلب آنها از یك مغالطه بسیار پیچیده استفاده شده است؛
 
استراتژی فارسی وان برای جذب مخاطب
در این سریال‌ها به منظور متقاعدسازی افراد برای هوس‌بازی و تنوع‌طلبی جنسی در هنگام قرار گرفتن در فضای یك مثلث عاطفی از یك نسخه واحد استفاده می‌شود: «به دلت مراجعه كن» كه در حقیقت عبارت است از؛ «به هوا و هوست مراجعه كن» و معمولاً این مراجعه به هوا و هوس به خیانت به همسر ختم می‌شود. از این رو اغلب این سریال‌ها به طور زیرپوستی و در لفافه مجوز خیانت را برای مردان و زنان متاهل كه در زندگی زناشویی خود دچار مشكلاتی عاطفی هستند یا به نوعی در ارتباطات اجتماعی با مردان و زنان دیگری در تعامل نزدیك قرار گرفته‌اند، صادر می‌كنند و بیشترین قشر آسیب‌پذیر از این سریال‌ها نیز همین دسته از افراد هستند. اثر دیگر این سریال‌ها كاشته شدن انواع بذرهای شك و تردید در ذهن تماشاگران در خصوص همسران خود است، به گونه‌ای كه بسیاری از ارتباطات سالم آنها در اجتماع نیز زیر ذره بین سوء ظن قرار می‌گیرد. در حقیقت به تدریج فضای ارتباطات بسیاری از خانواده‌ها سلامت و انس و الفت عاشقانه و صمیمانه را از دست می‌دهد.
تاكنون یک سریال ترکیه‌ای نیز از این شبكه پخش شده‌است كه اگر چه عمدتاً‌مخاطب كودك را هدف قرار داده است اما برخی از مسائل و مضامین یاد شده در خصوص سریال‌های امریكایی و کلمبیایی در آن به صورت خفیف به چشم می‌خورد.
شبكه فارسی‌وان حدود 6 ساعت در شبانه‌روز را به پخش نماآهنگ اختصاص داده است كه حاوی چند نماآهنگ بیشتر نبوده است و پیوسته همین نماآهنگ‌ها تكرار می‌شوند. در آغاز در این نماآهنگ‌ها موسیقی ایرانی پخش نمی‌شد، اما به تدریج با برقراری ارتباط این شبکه با برخی از خوانندگان جوان و نیز قدیمی لس‌آنجلسی، نماآهنگ‌های ایرانی نیز از این شبکه پخش شد. در نماآهنگ‌های غیرایرانی این شبکه اغلب فضای خشونت و آنارشیسم موج می‌زند و به نوعی برعکس سریال‌های این شبکه که به ندرت پیام‌سیاسی دارند، نماآهنگ‌های این شبکه به طور غیرمستقیم از بار سیاسی برخوردارند. در مجموع این نماآهنگ‌ها در رقابت با شبكه‌های دیگر فارسی زبان كه اقدام به پخش شبانه‌روزی نماآهنگ می‌نمایند در جذب مخاطبان توفیق چندانی به دست نیاوردند.
 
ادامه دارد...