جایگاه مدگرایی در سبک زندگی اسلامی (بخش اول)

چکیده : در تعالیم اسلام شکل و فرمی خاص، برای پوشش و آرایش معرفی نشده است، اما جهت مصونیت مسلمانان از پیآمدهای منفی افراط و تفریط در خودآرایی و مدگرایی، معیارهای اصلی و متغیر خاصی را برای مسلمانان، متناسب با نیازهای ثابت و متغیر ادوار مختلف تعیین کرده است.
 
تعداد کلمات 1110 کلمه / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

 

اگرچه مدگرایی در نیازهای طبیعی انسان ریشه دارد و برخاسته از روحیه نوگرایی اوست؛ اما از ابعاد مختلف اعتقادی، اخلاقی، روانشناختی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی آسیب­ ها و پیامدهای منفی متعددی را ایجاد می­کند. از سوی دیگر مدگرایی غربی آثار مخربی در زندگی فردی و اجتماعی انسان بر جای می گذارد.

اما پرسش مهمی که باید بررسی شود آن است که، با وجود پدیده مدگرایی در عصر حاضر و تهدید هویت ملی و دینی مسلمانان، به ویژه جوانان، دستورالعمل اسلام برای کسانی که از یک سو می خواهند به روز باشند و از سوی دیگر سبک زندگی خود را مطابق با دستورات اسلام تنظیم کنند، چیست؟ دست یابی به پاسخ این پرسش امکان پذیر نیست مگر با بررسی و تحلیل قواعد و ویژگی های موجود در اسلام. ویژگیهای ممتازی که موجب شده این دین ضمن حفظ اصول و ارزش های خویش، پاسخگوی تمامی نیازهای جوامع مختلف بشری در هر زمان و مکانی باشد.
 

یکی از مهم ترین ویژگی های دین اسلام این است که برای احتیاجات ثابت بشر، قوانین ثابت و برای احتیاجات متغیر وی وضع متغیری در نظر گرفته است؛ چرا که پاره ای از احتیاجات بشر، چه در زمینه فردی و شخصی و چه در زمینه های عمومی و اجتماعی، وضع ثابتی دارد و در همه آنها یکسان است. به عنوان نمونه، آن پاسخی که بشر باید به غرایز خود بدهد و آن نظامی که باید به اجتماع خود بدهد، از نظر اصول و کلیات در همه زمانها یکسان است و اسلام برای این گونه احتیاجات، قوانین ثابتی دارد.
قسمت دیگری از احتیاجات بشر احتیاجات متغیر وی است که قوانین متغیر و ناثابتی را ایجاب می کند. اسلام درباره این احتیاجات متغیر، وضع متغیری در نظر گرفته و با مربوط کردن متغیرها با اصول ثابت، در هر وضع متغیری قانون فرعی خاصی را به وجود می آورد. به گونه ای که مراعات این معیارها در هر عصر و زمان برای پیروان اسلام موجب برخورداری مسلمانان از منافع و جنبه­ های مختلف زندگی گردیده و از گرفتار شدن در راه­ ها و روش­ های غلط و آداب و سنت های نادرستی که دامنگیر دیگران می شود، مصونیت می بخشد.
در تعالیم اسلام شکل و فرمی خاص برای پوشش و آرایش معرفی نشده و اصراری به تبعیت از یک مدل خاص به عمل نیامده، اما جهت مصونیت مسلمانان به از دست دادن هویت ملی و دینی­شان و نیز در امان ماندن از پی آمدهای منفی افراط و تفریط در خودآرایی و مدگرایی، معیارهای اصلی و متغیر خاصی را برای مسلمانان، متناسب با نیازهای ثابت و متغیر دوران مختلف تعیین کرده است. مجموعه این اصول و متغیرهای مبین دیدگاه اسلام درباره مد و مدگرایی، در هر جامعه وجود دارد.
برای روشن شدن هر چه بیشتر این مسئله، ابتدا متغیرهایی که بر اساس آن، پوشش و آرایش افراد در طول قرن های مختلف می­توانند تغییر یابد را معرفی می کنیم، سپس اصول ثابت اسلامی که باید این متغیرها بر اساس آن تنظیم گردد را تبیین می کنیم.[1]
 

از دیدگاه اسلام پنج متغیر مهم در شکل­ گیری و تغییر پوشش و آرایش افراد تأثیر گذار است که به تدریج به آن اشاره می­ کنیم.
 

در گذر زمان عوامل متعددی مثل بهبود شرایط اقتصادی فرهنگی جامعه، ورود طرح های نو یا ورود فن آوری های جدید در عرصه بافت پارچه های مختلف و... دست به دست هم داده و در نوع پوشش افراد تاثیر مستقیم گذاشته اند؛ به گونه ای که هر دوران، پوشش خاص خود را اقتضا می­ کند.
پیشوایان معصوم(ع) عالم علاوه بر گوشزد کردن این موضوع از طرق مختلف به پیروان خود، در عمل نیز پوشش و آراستگی خود را متناسب با مقتضیات زمان تنظیم می کردند. در این جا به چند نمونه اشاره می کنیم.

نمونه اول: از امیرالمؤمنین علی(ع) درباره کلام رسول خدا(ص) که فرموده بود: «پیری را با خضاب بپوشانید و خود را همانند یهود مگردانید» سؤال کردند.[2] ایشان در پاسخ فرمودند: همانا گفته آن حضرت در زمانی بود که اهل دین کم بودند، اما اکنون که میدان اسلام فراخ گردیده و دعوت آن به همه جا رسیده، هر کس اختیار خود دارد. (می تواند خضاب کند یا آن را رها کند.)[3]

نمونه دوم: فردی به نام سفیان ثوری در انتقاد به نوع پوشش امام صادق(ع) ، به ایشان عرضه داشت: شما روایت می کنید که علی(ع) لباس خشن می پوشید، و حال آنکه خودتان لباس قومی و مروی (دو پارچه قیمتی منسوب به قهستان و مرو) می پوشید؟! حضرت فرمودند: وای بر تو! على ما در زمان تنگ دستی مردم زندگی می کرد، ولی چون روزگار فراخی رسید، نیکان زمانه به آن شایسته ترند.[4]
در روایت دیگری، آن حضرت با تأکید بر نقش مقتضیات زمانه بر نوع پوشش فرمودند: شیعیان ضعیف الایمان دوست دارند که من بر پلاس بنشینم و لباس خشن بپوشم، ولی زمانه اقتضا ندارد.[5]
با توجه به آنچه گفته شد، معلوم می شود یکی از متغیرهای مهمی که اسلام در نوع پوشش و آرایش مسلمانان در نظر گرفته، مقتضیات زمان است و نوع پوشش و آرایش افراد بر اساس عرف زمان قابل تغییر است چنان که امام صادق(ع) فرمودند: خیر لباس کل زمان لباس اهله؛[6] بهترین لباس هر زمان، لباس اهل آن زمان است.

ادامه دارد....

منابع:
موسوی؛ سید حسن (1394)، مد و مدگرایی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

 

پی نوشت : 
[1] شهید مرتضی مطهری، اسلام و مقتضیات زمان.
[2] ظاهرا علت این پرسش آن بود که حضرت علی(ع) در اواخر عمر شریفشان خضاب نمی کردند.
[3] بحارالأنوار، ج ۲۳، ص ۱۰۴.
[4] شیخ حسن طبرسی، مکارم الأخلاق، ج ۱، ص ۱۸۴.
[5] همان، ص ۱۸۵.
[6] کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱