«هدف» را هدف بگیرید!

چکیده: جملاتی مانند: «انسان باید در زندگی هدف داشته باشد» و «انسان باید هدفمند باشد» و جملاتی دیگر از این قبیل را زیاد شنیده‌اید. اما به‌واقع، اصول صحیح هدف گزاری در تحصیل چیست؟ چگونه من به هدفم بهتر می‌رسم؟ از کجا باید شروع کنم؟ برای دانستن پاسخ سؤالات فوق، با ما همراه باشید.

تعداد کلمات: 1201 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

مقدمه

هدف، وضعیت و جایگاهی است که می‌خواهیم در آینده به آن برسیم. انسان‌ها برای کارها و عملکرد خود، نیازمند هدف هستند. این هدف است که سبب تحریک انسان به حرکت می‌شود. سیستم روانی انسان به این صورت است که ابتدا در مورد کاری اندیشه می‌کند، سپس احساسات و انگیزه در او نسبت به انجام کار برانگیخته‌شده و درنهایت رفتار از او سر می‌زند.
بنابراین، هدف سبب حرکت در انسان است و تعیین آن نقش عمده‌ای در رفتار انسان خواهد داشت.

ثمرات هدفمند بودن:

پیشرفت در تحصیل، مرهون داشتن هدف صحیح از تحصیل است. اگر هدف از تحصیل مشخص باشد، این سبب می‌شود تا فرد:
مرتب و منظم به کلاس برود.
به‌طور منظم مطالعه کند و تکالیف خود را انجام دهد.
برای ساعات تفریح خود برنامه داشته باشد.
به تغذیه خود اهمیت بدهد.
اعتمادبه‌نفس داشته باشد.
عزت‌نفس داشته باشد.
در فعالیت‌های خود بانشاط و پرانرژی باشد.
از کارهای بی‌ثمر دوری کند.
در انتخاب دوست، دقت بیشتری داشته باشد.
اما در نقطه مقابل، انسان بی‌هدف علاوه بر اینکه از آثار فوق محروم است، دچار خمودگی و کسالت و در معرض بیماری‌های مختلف روحی و جسمی قرار دارد.

انواع هدف:

هدف گزاری باید بر سه محور زیر صورت پذیرد:

1. اهداف کوتاه‌مدت: این اهداف، مانند طی کردن قدم‌هایی است که درنهایت ما را به هدف نهایی خواهد رساند. مثلاً برنامه‌ریزی این‌که هر روز باید علاوه بر اینکه تکالیف امروز را انجام می‌دهم، پیش مطالعه‌ای هم از درس فردا داشته باشم. برنامه‌ریزی اهداف کوتاه‌مدت سبب روشن‌تر شدن مسیر جهت رسیدن به هدف نهایی و همچنین ارزیابی فرد از خودش خواهد شد. همچنین از بزرگنمایی و استرس رسیدن به هدف نهایی می‌کاهد.
2. اهداف میان‌مدت: مثلاً دوست دارم در پایان هرسال تحصیلی، معدل من 18 باشد.
3. اهداف بلندمدت: به‌طور مثال، کسب مدرک دکترای روانشناسی در آینده می‌تواند یک هدف بلندمدت باشد.

بنابراین، باید علاوه بر تعیین هدف بلندمدت، اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز در کنار آن در نظر گرفته شود.

ویژگی‌های هدف:

1- ارزشمند باشد: ارزش هر عملی به نوع هدف از انجام آن عمل است. شاید حدیث معروف «انما الاعمال بالنیات»[1] را شنیده باشید. این حدیث به این اشاره دارد که گاه امکان دارد دو نفر، کار واحدی را به دو نیت مختلف انجام دهند. اما ارزش و اهمیت آن دو عمل یکی نیست. مثلاً دو دانش آموز در یک کلاس درسی حاضر می‌شوند و به خوبی درس می‌خوانند و پیشرفت تحصیلی خوبی دارند. اما یکی به خاطر اینکه فردی مفید در جامعه شده و به مردم خدمت رسانی کند درس می‌خواند. اما دیگری صرفاً برای اهداف شخصی و پولدار شدن به تحصیل می‌پردازد. مشخص است که قدر و منزلت و سجایای اخلاقی این دو فرد یکسان نیست و مطمئناً ارزشمند بودن هدف نیز در سلوک اخلاقی و معنوی تاثیرگزار است. امام علی(ع) فرمودند: «نعوذ بالله من المطامع الدَنیة و الهمم الغیر المرضیة» به خدا پناه می‌بریم از مطامع پست و همت‌ها و خواسته‌های ناپسند[2].
2- نیازها را برآورده کند: هدف باید طوری انتخاب شود که انواع نیازهای انسان را پوشش دهد. طبق هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو، انسان‌ها دارای 5 طبقه از انواع نیازها می‌باشند[3]. این نیازها شامل: نیازهای فیزیولوژیک، امنیت و ایمنی، عشق و تعلق، احترام و خودشکوفایی هستند. مفید بودن یک هدف از آنجا ناشی می‌شود که بتواند بخشی از نیازهای فرد را پوشش دهد. امام علی (ع) می‌فرمایند: «اِقصِر همتک علی ما یَلزمک و لا تَخُض فیما لا یعنیک» همت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را که به کار تو نمی‌آید پیگیری مکن[4].
3- مشخص و واضح باشد: هدفی که انتخاب می‌کنید نباید مبهم باشد. مثلاً دوست دارم در آینده فردی توانمند باشم. این هدف مبهم است و نمی‌توان برای آن اهداف کوتاه‌مدت تعیین کرد. باید جنبه توانمندی مشخص شود که آیا منظور توانمندی جسمی، اخلاقی و یا علمی است.
4- قابل اندازه‌گیری باشد: اگر مثال بالا: «در آینده فردی توانمند باشم» را در نظر بگیریم، علاوه بر آنکه مبهم است، قابل اندازه‌گیری نیز نیست. چون باید منظور از توانمندی مشخص شود که آیا منظور از توانمندی علمی، داشتن مدرک دکترا، کارشناسی ارشد و یا حتی کارشناسی است؟ یا اصلاً منظور انسانی است که در زمینه ای خاص فقط مطالعاتی دارد؟ اگر هدف ما قابل اندازه‌گیری نباشد، نمی توان برای آن اهداف کوتاه مدت و میان مدت تعیین کرد.
5- قابل پذیرش باشد: یعنی هدف را خودتان تعیین کرده باشید نه اینکه دیگران برای شما هدفی تعیین کنند و شما به آن راغب نباشید.
6- واقع گرایانه باشد: به توانایی‌های خودتان واقف بوده و با توجه به آن، هدف تعیین نمایید. اگر هدف تعیین شده، خیالی باشد، علاوه بر آنکه به زحمت فراوان می‌افتید، شکست نیز دور از انتظار نخواهد بود.
7- هدف خود را مثبت تعیین کنید: مثلاً بگویید: «هدفم این است که در پایان سال تحصیلی معدل 18 بگیرم» نه اینکه «هدفم این است در پایان سال تحصیلی مشروط نشوم» . با این کار ذهن شما به تفکر مثبت تشویق شده و به آن عادت خواهد کرد.
8- مشوت کنید: برای تعیین هدف خود و رسیدن به آن، با افراد باتجربه در آن زمینه و کارشناسان مشورت کنید. در نظر داشته باشید که اگر با هرکسی هدف خود را بازگو کنید، نظرات بی مورد و مأیوس‌کننده آن‌ها ممکن است شما را از رسیدن به هدف ناامید کند.

تعیین هدف:

برای تعیین هدف، باید دست به قلم شده و هدف خود را با تمام جزئیات آن بنویسید[5]. برای آنکه مغز شما این هدف گزاری را جدی تلقی کند باید آن را بنویسید تا انگیزه کافی برای رسیدن به آن صورت بگیرد. در غیر این صورت، امری بی ارزش برای مغز تلقی شده و تلاش کافی برای رسیدن به آن نخواهید داشت. ه.رچه اطلاعات کامل تری برای هدفتان داشته باشید، بهتر به سوی آن هدایت می‌شوید.
در یاد داشته باشید که هر از چند گاهی باید اهدافتان را مرور کنید. این کار سبب می‌شود تا علاوه بر آنکه انگیزه شما تقویت شود، ذهن شما بر روی هدف متمرکز شده و از انجام کارهای مخالف با آن پرهیز کنید.
در انجام دادن کارهای خاص، زمان بر و متفرقه، سعی کنید با خودتان مرور کنید که انجام این کار آیا من را به هدفم نزدیک می کند یا خیر؟ و سپس در مورد انجام ان کار تصمیم بگیرید.

نتیجه گیری:

داشتن هدف در تحصیل، سبب رشد و شکوفایی فرد در تحصیل شده و در آینده رضایتمندی از زندگی را برای او به ارمغان خواهد آورد.

 

مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم: آل البیت، ج، 1385.
تمیمی، عبدالواحدبن محمد، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات، 1366.
جان دبلیو سانتراک، زمینه روانشناسی سانتراک، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا، 1383.
ابوالفضل ابراهیمی، بر ساحل تحصیل، قم: موسسه امام خمینی، 1391.