اصولی که در برنامه ریزی تحصیلی باید رعایت کرد (بخش دوم)

دانستن برنامه ریزی و شیوه مطالعه ثمربخش تا زمانی که به آن عمل نشود هیچ سودی نخواهد داشت ؛ زیرا شرط رسیدن به موفقیت، توانایی در عمل است. بنابراین باید مسئولیت خود را بپذیرید و نشان دهید می توانید خود را اداره کنید. برای این که بیشترین بهره را از مطالعه ببرید لازم است چند نکته را رعایت کنید: نخست این که روز خود را خوب آغاز کنید. اگر روز را با خستگی، خواب آلودگی و عجله شروع کنید، نباید توقع داشته باشید که در طول روز، بدون فشار و با آرامش به کارهای خود برسید. برای این منظور، شب به موقع بخوابید تا صبح، بانشاط برخیزید. آبی به صورت بزنید و کمی نرمش کنید و بعد از نماز، به اهداف و وظایف خود در روز جاری، فکر کنید. این کار، علاوه بر این که ایجاد انگیزه می کند، سبب می شود ذهن برای انجام دادن تکالیف، آمادگی لازم را بیابد تا در طول روز، دچار سردرگمی و غفلت نشود.

مطالعه و فهم مطلب، نیاز به داشتن آرامش و قرار داشتن در شرایط روحی و جسمی مناسب دارد و از آن جایی که سطح فعالیت و برانگیختگی ذهنی در ساعات مختلف روز بسته به عادات تغذیه، خواب و حالات روحی و جسمی فرق می کند، باید سعی کنید تا ساعات مطالعه خود را در بهترین شرایط روحی و جسمی قرار دهید و امور روزانه و غیر مهم را به ساعاتی که از انرژی کمتری برخوردارید موکول کنید. همچنین در شروع مطالعه، مقدار مطالعه و زمان انجام دادن آن را مشخص کنید ؛ زیرا ذهن، مراحل انجام دادن هر کاری را در مدت زمانی که در اختیار دارد تنظیم می کند و اگر مدت آن تعیین نشود و یا بیش از حد معمول باشد، مطالعه، نتیجه مطلوب را نمی دهد و به خستگی نیز می انجامد. مثلاً در شب امتحان معمولاً سرعت مطالعه به بالاترین حد خود می رسد و این بدین سبب است که ذهن می داند دیگر فرصتی برای مطالعه طولانی نیست و باید کار را جمع کند.

معمولاً برنامه آن گونه که پیش بینی می شود، به اجرا در نمی آید؛ زیرا نمی توان از حوادث پیش بینی نشده، مزاحمت های ناخواسته و حالات روحی نامطلوب جلوگیری کرد؛ اما اینها نباید موجب دوری از مسیر برنامه شود. فقط لازم است با کمی انعطاف پذیری و جابه جایی وظایف، زیان ها، آسیب ها و آفت ها را به حداقل رساند. البته داشتن نظم، کلیدی ترین نیاز برای اجرای برنامه است؛ اما باید مرز بین نظم داشتن و خشک بودن را درک کرد تا گرفتار مطالعه خسته کننده و بی حاصل نشد. برای کسب حالات روحی مطلوب، باید از زندگی و تحصیل خود لذت بُرد و برای این منظور باید برخی امور را که به نوعی به ما روحیه می دهد (از جمله تفریحات سالم) را در زمان هایی که نمی توان مطالعه کرد، انجام داد.

هنگام شروع مطالعه از وررفتن و تمیز کردن میز مطالعه و اطراف بپرهیزید؛ زیرا انجام دادن کارهای کوچک و متفرقه یکی از راه های به تأخیر انداختن مطالعه است. اگر هم واقعا نیاز به مرتب کردن دارید، ابتدا نیم ساعت مطالعه کنید و بعد به این امور برسید. در بین ساعت های مطالعه، باید زمانی را برای استراحت قرار دهید تا شادابی و نشاط خود را از دست ندهید و بهترین استراحت برای بدن انسان، چند نفس عمیق در هوای آزاد و کمی نرمش است. همچنین ترتیب مطالعه درس ها باید به گونه ای باشد که دروس مشابه، پشت سر هم قرار نگیرد تا با نوعی تنوع در مطالعه مواجه باشیم. همیشه سعی کنید از برنامه جلو باشید، تا افزون بر به دست آوردن اعتماد به نفس، از نظر فکری نیز دچار تشویش نشوید. در طول روز، هر قدر را که مطالعه کردید، در قسمت عملکرد برنامه که زیر خط نقطه چین ساعات پیش بینی است، یادداشت کنید.
 

هدف از برنامه ریزی، قرار گرفتن در مسیر پیشرفت و تکامل است و این، ممکن نخواهد بود مگر با شناخت بهتر از ضعف ها و قوت ها، تا با اصلاح ضعف ها و تقویت قوت ها بتوان در مسیر پیشرفت قرار گرفت و این مهم، با کنترل و ارزیابی برنامه به دست می آید. باید توجّه داشت که همه ما دارای نقاط ضعف و قوت هستیم، اما اغلب به آنها آگاهی نداریم و این، امتیاز بزرگی است که کسی بتواند نقاط ضعف و اشتباهات خود را بشناسد تا با این شناخت، فرصت بهبود و اصلاح را به دست آورد.
همان گونه که کنترل و ارزیابی بر اساس برنامه تنظیمی و عملکرد آن صورت می گیرد، تنظیم برنامه بعدی نیز بر اساس کنترل و ارزیابی برنامه پیشین انجام می گیرد. از این رو، کنترل و ارزیابی برنامه، چیزی مستقل از برنامه نیست و تنها برای خودشناسی صورت نمی گیرد؛ بلکه زنجیره ای بین برنامه های هفتگی به وجود می آورد که در صورت رعایت اصول آن، به نتایج بسیار مطلوبی می انجامد و ناخواسته در شما انگیزه ای برای پیشرفت به وجود می آورد.

از سه قسمت جدول، برنامه قسمت اوّل (که مربوط به تنظیم برنامه و ثبت عملکرد آن بود)، انجام گرفته است. اکنون باید با تکمیل دو قسمت باقیمانده، به یک جمع بندی از نتایج کار رسید. قسمت دوم جدول بر اساس نتایج قسمت اوّل تکمیل می شود؛ یعنی جمع ساعات پیش بینی و عملکرد خود را در پیشْ مطالعه، مطالعه و مرور در قسمت مربوط می نویسید تا بدانید که در کدام قسمت، بهتر عمل کرده اید و در کدام قسمت، از خود، ضعف نشان داده اید و باید در هفته بعد، آن را جبران کنید. سپس با توجه به جمع کل ساعات پیش بینی و ساعات عملکرد خود در هفته، نمره خود را با فرمول داده شده، محاسبه کنید.
اگر ساعات پیش بینی و ساعات عملکرد شما یکی باشد، این نمره برابر ساعات عملکرد شما خواهد بود و هرچه عملکرد شما از ساعات پیش بینی، کمتر باشد، نمره، کمتر می شود؛ مثلاً اگر عملکرد شما 18 ساعت باشد و پیش بینی نیز 18 ساعت بوده است، نمره شما 18 می شود؛ ولی اگر عملکرد، همان 18 ساعت باشد اما پیش بینی 24 ساعت بوده، نمره به 5/13 کاهش می یابد. پس برای بالا رفتن نمره، نخست باید سعی کنید کاملاً به ساعات پیش بینی عمل کنید. البته ممکن است در ابتدا به علت عدم شناخت از میزان مطالعه خود، پیش بینی شما بیشتر یا کمتر از عملکردتان باشد؛ اما بعد از دو یا سه هفته، به توان خود پی می برید و برنامه خود را بر اساس آن تنظیم می کنید.

حالا باید سعی کنید که به صورت تدریجی، نمره خود را افزایش دهید؛ مثلاً اگر متوسط نمره شما 18 باشد، برنامه ریزی هفته آینده را بر مبنای کسب نمره 20 انجام دهید. البته توجّه داشته باشید که ملاک شما برای بالا بردن نمره هفته آینده، تنها نمره این هفته نیست؛ بلکه متوسط نمره شماست؛ زیرا ممکن است به دلایل خاص، نمره شما در این هفته، بالا یا پایین رفته باشد. به عنوان مثال ممکن است متوسط نمره شما 22 باشد، اما این هفته به دلیل مشکلاتی نتوانسته اید به برنامه عمل کنید و نمره شما 12 شده است و یا به دلیل تکالیف ویژه و یا امتحانی خاص، نمره شما به 32 هم رسیده باشد؛ اما خودتان هم تشخیص می دهید که این وضعیتْ استثنایی است و نباید ملاک برنامه آینده قرار گیرد.
آخرین قسمت برنامه، ارزشیابی آن است، در این قسمت باید با تفکر و بررسی بر نحوه اجرای برنامه، نقاط قوت و ضعف خود را بیابید. مثلاً ممکن است نقاط قوت این هفته شما استفاده از کتابخانه، سحرخیزی و... باشد و یا نقاط ضعف شما استفاده بی رویه از تلویزیون و یا وقت گذرانی با یکی از دوستانتان باشد. این موارد را در قسمت سوم جدول برنامه ریزی یادداشت کنید و زیر آنها فرصت های به وجود آمده از نقاط قوت و تهدیدهای موجود از نقاط ضعف را یادداشت کنید.
در پایان با توجّه به نقاط قوت و ضعف خود، یک تصمیم راهبردی برای هفته آینده بگیرید؛ مثلاً تصمیم بگیرید که از این پس، صبح ها یک ساعت زودتر بیدار شوید و یا استفاده از تلویزیون را محدود کنید. این تصمیم راهبردی که برآمده از نقاط ضعف و قوت شما در برنامه این هفته بوده است، می تواند مبنایی برای برنامه ریزی هفته آینده بوده و بهبود کمی و کیفی مناسبی را در مسیر پیشرفت تان به ارمغان آورد.


منبع : مجله، حدیث زندگی،  مهر و آبان، 1383، شماره 19