گام‌هایی در راستای برنامه‌ریزی تحصیلی

چکیده: حتماً این ضرب المثل را شنیده اید که «وقت طلاست». بسیاری از دانش پژوهان با مشکلاتی از قبیل: وقت کم آوردن برای مطالعه، انجام تکالیف با سرعت و دقت پائین، عدم نظارت بر زمان و هدر رفتن وقت خود رنج می برند. اما باید دانست که فقط با انجام پنج گام، در برنامه ریزی، می توان موفقیت را از آن خود نمود. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات: 1510 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

مقدمه:

برنامه ریزی، هنر تنظیم کارها و اوقات خود در راستای دستیابی به اهداف می باشد. بزرگترین راهکار در راستای بهره وری از زمان و جلوگیری از هدر رفت آن، برنامه ریزی است. باید در نظر داشت که زمان برای همه انسان‌ها یکسان است. اما افراد موفق کسانی هستند که توانسته اند از زمان خود به‌طور بهینه استفاده نماید و افراد ناموفق نیز اغلب از این هنر بی بهره بوده اند.
در موقعیت های مختلف، معصومین(ع) ضرورت توجه به گذر زمان و غنیمت شمردن وقت و اهمیت نظم در کارها را به پیروان خود گوشزد نموده اند.  به طور مثال، امیرالمؤمنین (ع) در واپسین لحظات حیات خود در وصیت خود به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فرمودند: « أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ‏ أَمْرِکُم‏»[1] من شما و جمیع فرزندانم و تمام کسانی که نامه من به آن‌ها می رسد را به ترس از خدا و نظم در کارهایشان سفارش می کنم.

فواید برنامه ریزی

برخی از فواید برنامه ریزی را می توان این‌گونه برشمرد:
1- استفاده بهینه از وقت و زمان
2- استفاده بهینه از امکانات و توانایی ها
3- سازماندهی افکار و عدم مشغولیت ذهنی
4- شناسایی نقاط قوت و ضعف خود
5- پیش بینی موانع و آمادگی برای آن‌ها
6- شناسایی فرصت های پیش رو
7- رهایی از سردرگمی و عدم دوباره کاری و یا کار اضافی
8- نظم و انضباط در کارها
9- بالا رفتن اعتماد به نفس

گام اول: پایش زمان فعلی

هر فردی با توجه به عادت‌ها و رسومی که بر طبق آن زندگی نموده است، از سبک زندگی خاصی برخوردار می باشد. برای اینکه اهمیت و ضرورت برنامه ریزی برای ما بهتر مشخص شود، فرد باید اوقات خود را همان طور که روزمره زندگی می کند، یادداشت نماید. پس از یک هفته که فعالیت های روزمره خود را یادداشت نمود، باید آن را جمع بندی نموده و به تفسیر آن بپردازد.
به طور مثال، مشاهده می کند که روزانه 6 ساعت خود را به تماشای تلویزیون پرداخته و 10 ساعت را نیز خواب بوده است. اگر بخواهیم این ها را بصورت در صدی از عمر خود محاسبه کنیم، فرد نزدیک به 48% عمر خود را در خواب سپری و 25% دیگر عمر را نیز صرف تماشای تلویزیون می کند. اگر به طور حدودی زمان غذا خوردن و فعالیت‌های شخصی و نظافت را در حدود 3 ساعت که مطابق تقریباً 12% خواهد شد، به آن اضافه کنیم، تقریباً فرد قادر به استفاده از 15% زمان عمر خود برای فعالیت‌های مفید (که اگر انجام شود!) خواهد بود.
مشخصاً این وضعیت نگران کننده است. از این رو، اهمیت و ضرورت برنامه ریزی زمان بیشتر نمودار خواهد شد.

گام دوم: تعیین اهداف

اهداف خود را در زندگی معین کنید. این کار باید با توجه به توانایی، استعداد و نیازهای جامعه صورت بگیرد. اهداف را باید در سه طبقه: اهداف بلند مدت، اهداف میان مدت و اهداف کوتاه مدت مشخص نمایید.

گام سوم: اولویت بندی

باید مشخص کنید که کدام هدف از اولویت بالایی برای شما برخوردار است، کدام هدف وقتش نزدیک و فوری است و ... . امام علی (ع) فرمودند: «من اشتغل بغیر المهم ضیع الاهم»[2] هرکس به چیزی که مهم نیست بپردازد، آنچه را که اهمیت بیشتری دارد از دست می دهد. بنابراین اهداف را در چهار دسته زیر اولویت بندی نمایید:
1- کارهای مهم و فوری
2- کارهای ضروری و فوری(ولی نه چندان مهم)
3- کارهای مهم و نه بسیار فوری
4- کارهای غیر ضروری و غیر فوری[3]

گام سوم: مشخص کردن نیازها

باید با توجه به کارها و اهدافی که برای خود در نظر گرفته اید و همچنین با توجه به زمان باقی مانده تا آن و سرعت و توانایی خود، میزان ساعاتی را که نیاز دارید مشخص کنید.
مثلا پنج شنبه شما امتحان ریاضی دارید و تا آن موقع چهار روز باقی مانده است. به کتاب که مراجعه کردید، مشخص شد که 12 صفحه باید مطالعه کنید. بهترین کار این است که شما 3 صفحه مطالعه را در هر روز به ریاضی اختصاص داده و روز آخر را برای مرور کلی، آزاد بگذارید.
بنابراین جدولی برای یک هفته به شکل زیر تهیه نمایید: حداکثر بازه زمانی کل فعالیت هایی که در هفته انجام می دهید باید 168 ساعت باشد.

گام چهارم: برنامه ریزی

با توجه به کارهایی که برای خود مشخص کردید و میزان زمانی که برای انجام آن نیاز دارید، حال باید برنامه ای مشخص را تنظیم نمایید.
به طور مثال، برای اینکه برنامه شما بتواند به طور مشخص، کل ترم را پوشش دهد. باید سه برنامه تنظیم نمایید:
1- برنامه کل ترم: با توجه به کارهایتان در طول ترم و اهدافی که قصد دارید در پایان ترم به آن دست یابید، برنامه ای تهیه کنید. دقت داشته باشید که وجود این اهداف و کارها در ذهن شما کافی نیست و تا به طور نوشته در نیاید، ذهن شما آن‌ را جدی تلقی نمی کند.
در این برنامه، تاریخ های مهم تحصیلی خود را یادداشت نمایید. مثلا تاریخ امتحانات، تکالیف، تعطیلات، انتخاب واحد، حذف و اضافه و همچنین کارهای مهم غیر درسی مثل مهمانی ها، ملاقات ها و مراسم های مهم را یادداشت نمایید. با نوشتن این برنامه، احتمال فراموشی کارها به مقدار بالایی کاهش می یابد. از این برنامه برای جهت دهی برنامه های هفتگی استفاده نمایید.
2- برنامه هفتگی: این برنامه شامل جزئیات فعالیت های ترم شما می شود و می توانید آن را طبق جدول زیر تعیین کنید: چند نکته:
- این برنامه باید تمام ساعات شما را در طی هفته از ابتدای بیدار شدن و خواب در بر بگیرد.
- کارهایی را که به طور روزانه و ثابت باید انجام دهید، در خانه های مختص به خود با مداد بنویسید و کارهایی که  امکان تغییر در آن‌ها هست را در خانه های باقی مانده مرقوم نمایید.
- برنامه باید انعطاف پذیر باشد. نباید طوری برنامه ریزی کنید که با کوچک‌ترین خللی، برنامه شما به هم بریزد. باید زمان هایی را برای جبران، تدارک ببینید.
- برای حدود هر 45 دقیقه مطالعه باید حداقل 10 الی 15 دقیقه استراحت درنظر بگیرید.
- واقع گرا باشید. اگر برنامه را طوری طراحی کنید که فشار زیادی را بر خود وارد کنید، دیر یا زود آن را رها خواهید کرد. پس به جای آنکه زمان های اشتغال به مطالعه و تمرین خود را زیاد از حد قرار دهید، تاکید بر بهره وری داشته باشید
- از تفریح غافل نشوید. امام رضا(ع) فرمودند: «وَ اجْتَهِدُوا أَنْ‏ یَکُونَ‏ زَمَانُکُمْ‏ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةً لِلَّهِ لِمُنَاجَاتِهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ وَ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَ یُخْلِصُونَ لَکُمْ فِی الْبَاطِنِ وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَات‏»[4] کوشش کنید تا زمان شما شامل چهار بخش باشد:
1- ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا.
2- ساعتی برای تأمین معاش.
3- ساعتی برای هم‌نشینی با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را از عیب‌هایتان آگاه می سازند و در باطن با شما صفا و خلوص دارند.
4- ساعتی را به تفریحات و لذت های خود اختصاص دهید. و از شادی و نشاط ساعت تفریح، نیروی انجام وظایف بخش های دیگر را تامین کنید.
- برنامه خود را در جایی قرار دهید که در معرض دید شما باشد.
3- برنامه روزانه: بهتر است تا آخر هر شب فهرستی از کارهایی را که می خواهید فردا انجام دهید آماده نمایید. برای این کار نیز می توانید دفترچه ای کوچک و مخصوص را تعیین کنید.

گام پنجم: نظارت

بر انجام شدن صحیح کارهای خود بر طبق برنامه تعیین شده، نظارت دقیق و پافشاری داشته باشید. سعی کنید زمام امور را به دست بگیرید و طبق برنامه پیش بروید. برای حسن انجام کار خود نیز می توانید پاداش هایی را درنظر بگیرید.

نتیجه گیری

برنامه ریزی سبب می شود تا دورنمای موفقیت برای انسان مشخص شده و مسیر پیروزی، از ابهام خالی و روشن گردد. با انجام پنج گام می‌توان مشکلات و موانع نیل به اهداف را پیش بینی و برای حل آن برنامه ریزی نمود.